Wp/lus/Chhimtuipui

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | lus
Wp > lus > Chhimtuipui

Chhimtuipui: misual.com hmangtu John article ziah kan han bel rih phawt a ni. A hre zawkten a siam that theih ang.

(Chhimtuipui hi Mara tawng chuan Beinô tih a ni)

Thu Hmatheh[edit | edit source]

Khawvel a changkang zel a, thiamna leh finna te a sang zel a. Mahni hnam tihdan leh kalphung (culture) te kalsanin hnamdang tihdan leh nundan phung tha zawk nia kan hriat te kan entawn a, kan lachhawng zela a lan laiin, Pathian thu lama scholar tha leh Secular lama thiamna sang nei te ngaihdanah chuan, hnam dang tih dan ai chuan mahni hnam tihdan theuh an ngai pawimawh zawk daih tih an hmuchhuak thar zel a ni.

Christian Anthropologist lar tak pakhat chuan, “Hnam pakhat chauhva inchhungkhawm tumna rilru hi Pathian duh loh thil a ni. Tawng pakhat chauh hman, tihdan inang vek, mahni huang chhunga midang hnim-luh-luih tumna hi Pathian huat zawng tak a ni a, Babel Insang atang khan zirtirna tha tak Pathianin min pe a ni. Tawng hrang hrang leh hnam hrang hranga min siamtu hi Pathian a nih tlat avangin, huana pangpar chi hrang hrang an awm hmun theuhva mawi taka an par angin hnam hrang hrang leh tawng hrang hrang hmang te hi kan awm hmun theuhva zalen taka kan hnam tihdan leh kalphung (culture) kan nun chhohpui hi Pathianin Bible kaltlanga min zirtir a tum lian tak pakhat a ni,” a ti a. Hei hi a dik hle-in ka hria, Mizorama Zo hnahthlak hnam zinga tawng leh tihdan phung inang lo awm te hi inzahtawn sak chunga, inchawisan sak zel hi Zoram hmasawnna atana kan hmachhawp niin alang.


Engnge Beinô awmzia chu[edit | edit source]

Tun hmaa British-hovin India leh Burma an lo awp lai khan Bristish ho khan Beinô hi Kolodyne tiin an lo vuah a, Mizovin Chhimtuipui tiin an ko thung a. Kolodyne tih hi Kawl tawnga thumal pahnih ‘Kala’ tih leh ‘Tan’ tih atanga lak a ni a. Kawl tawnga Kala tih chu ‘Vaiho’ tihna a ni a. Tan tih chu ‘Intlar’ tihna a ni. Tichuan Kawl tawnga Kala-tan tih awmzia chu “Vaiho intlarna” tihna a ni. Tun hmaa vaiho India ram atanga Burma rama an luhchhoh vak lai khan Beinô kamah hian an lo intlar put thin a. Chutia Vaiho Beinô kama an intlar put thin avang chuan Kawlhovin a lui hming sawi nana hmangin ‘Kala-tan’ (Vaiho intlarna) an ti mai thin a, chu chu British-ho khan lo hre ve-in Kolodyne an lo ti ta a ni

Mara ho chuan “Beinô” tiin an ko a. Mara tawnga Beinô tih awmzia chu “Lalnu” tihna a ni. Tun hma Mara pi leh pute khan luiah leh tlangahte hian Ramhuaiho chengin an ring thin a. Luia cheng ramhuai te chu hmeichhia niin an ring a. Heng ramhuai te hi ‘ramhuai tha chi’ kan tih mai Lasi niin an ring nghe nghe a. Tlanga cheng ramhuai te erawhchu mipa niin, ‘ramhuai sual chi, mihring min tina tu ber’ te hi niin an ring thung a ni. Beinô ah pawh hian Ramhuai, Lasi cheng ngeiin an ring a, chu ramhuai chu ramhuai naran mai pawh ni lovin, Lasi zingah pawh an Lalnu niin an ring a ni. Chuvangin, Chhimtuipui/Kolodyne chu Beinô, (Lalnu) tiin an lo ko ta a ni.

Beinô Pianna leh Sei Zawng[edit | edit source]

Beinô hian Chin State-a (Myanmar) khaw lar tak pakhat Chhunchung khaw chung lawka dil huaisar tak “Lai Dil” tia an koh ah hnar a nei a. Tun hma chuan he dil hi “Dil serh” a ni thin a, inthawina hmun pawimawh tak a lo ni tawh thini. Lai Dil awmna hi hmun zo tak mai, kan pi leh pute’n “Zing hmuh tlang” an lo tih thin hmun kha a ni a, Tuifinriat zawl atangin meter 2325 laia sanga awm a ni nghe nghe a.

Tichuan Beinô chu Lai Dil atang hian Thlantlang leh Halkha inkarah luangin, Aika khaw bulah luangin, Hnaring khaw thlengin, Hnaring atangin Darling khaw bulah, chhim lama khaw pakhat Chapi (Chapui) bulah a rawn luang thla a. Chuan, Mizoram leh Myanmar inrina (border) zelah luang zelin Bualpui leh Pangkhua inkarah Tiauin a rawn fin.

Helai Tiau nena an infinna hi fur tui tam lai chuan a hmuhnawm em em thin a. Tui hi pawnpui tel tiat tiat hian a inbuan let tup tup thin a, sang tak takah a invawrh ding ur ur mai thin a ni. Hmanlai titi-ah chuan, “Tiau leh Beinô (Chhimtuipui) infinna lai hi fur laia a hmuhnawm thin em avang hian mi tam takin an en thin a. Chung a entu te chuan hawn leh mai nachang pawh an hre thin lova, chuvang chuan nupa tuak sarih lai an lo inthen phah tawh nghe nghe a ni,” tiin an lo sawi thin a ni.

Tiau nena an infin hnu hian hmar thlang lam hawiin a luang a, Tuiphai-in a rawn fin a. Thlanglam hawiin a luang leh a, Tuichangin a rawn fin leh a. Mat luiin a rawn fin ve leh a, tichuan Chhim lam hawiin a luang zel a. Tichuan, Mizoram chhungah Km 130.46 laia thui a luan hnuin, Arakan (Myanmar) ramah luang lutin Bay of Bengal tuipui a fin ta a ni.

Beinô hi lui lian tak mai a ni nain a dam duai mai a. Lui lian dangte angin a luang ri pawh hi hriat tur a awm ve meuh lo. Hei vang hian mi tam takin an lo zuamsual fo tawh thin a, an chetsual phah fo tawh a ni. Amaherawhchu fur laia a han len ve vek vek erawh hi chuan, Lalnu thinrim inhrosa ang maiin, a hlauhawm ve hle thung.

Beinô hi Zofate Tan Engnge a Tangkaina le?[edit | edit source]

Mizorama lui lian ber Beinô chanchin chu a tawi thei ang berin kan han sawi thuak thuak a. Zoram tana a pawimawhna lam hi hmaih loh hram ka duh a. Mimal hriatthiam phak tawkin ka chhui a, a aia pawimawh zawk leh hlawk zawk pawh a awm ngeiin ka ring a. A pawimawh zual chauh han tarlang dawn ta ila:

Mizoramah Zo Hnahthlak Dang Mara-ho An Awm Ve[edit | edit source]

UK leh America ram te khu tawng pakhat, hnam tihdan thuhmun an hman avang maia tun dinhmun khu thleng an ni lo. Pathian an rinna leh Pathiana an lo innghahna te an ram chhunga hnam dangte an nihna ang anga an pawm thiamna te zawk khu malsawmna an dawnna bul a ni. Mihang leh tawng dang hmang te an tihduhdah em em lai leh an hmuhsit em em lai khan tun ang dinhmun (super power) khu an thleng phak lo. Amaherawhchu, an vun rawng avang leh an tawng avanga an hmuhsit em em te kha ngaihsan nachang leh ngaih pawimawh nachang an hriat hnu chuan, hmuh theihin Sorkar thiltithei ber (super power)-ah an inhlang chho mai ni lovin, khawvel thil – sports, lemchan, Zai etc. lamah chuan Mihang hote tello chuan America chu engmah a ni ta lo hial ti ila kan tisual lutuk lovang chu maw?

Beinô hian Zo hnahthlak, Zofa-Mara hnam Mizoram chhim lamah an awm ve a ni tih hi Zofate min hriatchhuahtir leh thin sela, Sorkar, Kohhran leh Voluntary Organization te pawhin kan tih tur kan ti em tih inenfiah nan hmang theuh thei ila, Zoram hi a nuam lehzual ngei ang.

Mizoram Thil Neih Hlu Ber chu Beinô a ni[edit | edit source]

Zoram hian kan ram chhungah hian kan ram min chawimawi leh chawikang thei khawp thil hlu kan nei tlem em em a. Phai zawl kan neih te, Dil kan neih te leh tuna Lui lian Beinô kan neih te hi Mizoram tana thil hlu (assets) awmchhun te chu an ni mai a. Beinô hi a luidung tluan hian Sangha manna hmun tha tak an ni vek. Kaikuang leh Sangha chi hrang hrang lah an la tam em em. Mizoram-a Sangha tui ber pawla sawi ‘Nghavang’ pawh a la tam hle. Beinô ah hian Balu a tam hle. Darzo kai leh Kawlchaw kaite hi a lakna hmun pawimawh an ni. Beinô kam velah thing leh mau tam leh tha tak tak an awm a, Mizoram tan sumdawnna hnar tha tak a ni ang. Beinô kam vel leh a bul hnaia leilet leh huan, ram nei te tan thlai chinna atana remchang elhkhen a ni bawk. A phai leh a tlang lamah, tui khu tangkai taka hman chuan Mara ram mai nilo, Mizoram pawh ei leh bara intodelhna khawpa chawm thei tur a ni. Zoram hmabak pawimawh lutuk Kawlphetha (Power) siam chhhuak thei tura Zoramin Lui a neih that ber chu Beinô hi a ni.

Zofate tan Foreign Kalna Lamtluang a ni[edit | edit source]

Mizoram buai hma kha chuan Beinô hi sumdawnna hmun pawimawh tak a lo ni tawh thin a. Lawngleng hmangin Burma rama lawng chawlhna hmun pawimawh tak Akyab-ah bungraw chi hrang hrang an zuk la thin a. Akyab lawng chawlh hmun hi Mizoram atang hian lawng hmangin ni li-ah a thlen theih a ni. Mara ram chhunga khaw pakhat ‘Lôdawh’ atangin Sala-chhuah hi (Myanmar) lawngleng hmangin ni khatah a ban theih a, Sala-chhuah atangin Paletwa, Myanmar rama khawpui pawimawh tak chu ni khatah a ban leh theih, fur lai chuan lawng lianin a rawn thleng thei. Tichuan Paletwa atang chuan Kyatawa chu ni khatah a ban leh theih a, Kyatawa atang chuan Akyab chu chawhma kal chauh a ni tawh a ni. Beinô kaltlanga Lawnga i kalna senso let 3 vel kha Thlawhna hmanga i kal chuan i sen tur chu a ni dawn a ni.

Akyab hi Bay of Bengal tuipui kam, Myanmar rama awm, International Free Port a ni a, khawvel sumdawnna hmunpui leh pawimawh tak a ni. Akyab atang hian Mizoram hi a hnai hle a, Km 250 vel chauh-a hla a ni. Akyab atangin Paletwa hi Km 100 vel a ni a, Paletwa atangin Sala-chhuah Km 90 vel a ni leh a, Sala-chhuah atang chuan Beino lui kam hnaia awm Mara ram khaw pakhat Lodawh chu Km 60 vel a ni.

Tlangkawmna[edit | edit source]

Beinô hi kum 1998 hma lam kha chuan Mar-boat leh lawnglenga inthiarkai thin a ni a. Kum rei tak hnuah May 16, 2000 khan, Lt. Gen. A.K. Puri, AVSM chuan kum 4 chhung zet an dawh, Sum Rs. 670 Lakhs lai sen ral Beinô Hleidy (Kaladan Bridge) chu a hawng ta a. He leihlawn dawhkai tur hian 71 RCC, 23 BRTF PUSHPAK ten M/s Gamon India Ltd kaltlangin an rawn thawk a. He Beinô Hleidy (Salient Features of Kaladan Bridge) chungchang ziak hetiang hi a ni: Type: Continuous Prestressed Box Girder, Span: 285 meters, Load Class: 70R, Carriage Way: 7.5M, Foot Path: 1.5M Both Sides, Cost: Rs. 670 Lakhs, Agency: M/s Gamon India Ltd, Supervision: 71 RCC, 23 BRTF Pushpak.

Heti khawpa lui lian Beinô, kan ram chhunga alo luang ta mai hi a vanneihthlak tak meuh a. Zoram hian Pathian malsawm rim kan nam a ni ngei ang. Beinô hi Meilawng kal theih turin siam sela, kan ramin a mamawh ngawih ngawih “Kawlphetha” siam chhuak turin han khuap mup sela, Zoram thingtlang khaw te ber pawh an tih-en ut hunah chuan, hmasawnna chi hrang hrangin a zui nghal ngei ang. Chu mai a ni hlei nem, tunlaia U.T. policy an buaipui mek te ngei pawh hi hriat loh karah a zuzi lovang tih tunge sawi thei? Chu mi rahchhuak chu Zoram chhunga cheng Zo hnahthlak hnam hrang hrang te inpumkhat lehzualna leh in-unauna lamtluang pawh a ni nghal ngei dawn a ni.

Thulâkna[edit | edit source]

  • Dr John, Beinô (Kolodyne River or Chhimtuipui Lui). misual.com thuziak [[1]]