Wp/kri/2024
2024 (MMXXIV) na bin lip ia we bigin Mɔnde pan di Gregorian kalenda, di 2024 ia fɔ di Kɔmɔn Ɛra (CE) ɛn Anno Domini (AD) nem, di 24 ia fɔ di 3rd mileniɔm ɛn di 21st sɛntinari, ɛn di 5 ia fɔ di 2020s tɛn ia.
Di ia bin kɔntinyu fɔ gɛt big big fɛt-fɛt wit gɔn, lɛk di Rɔshian invayshɔn na Yukren, di Mianma sivil wɔ, di Sudan sivil wɔ, ɛn di Islamist insurjɛns na di Sahel. Insay Novɛmba, big big fɛt bin bigin bak insay di Sirian sivil wɔ, we mek dɛn pul di Ba’athist Siria, wit Bashar al-Assad we kɔmɔt na Siria insay Disɛmba.
Di wɔ we Izrɛl bin fɛt pan Gaza bin mek bak di fɛt-fɛt we bin de go ɔlsay na bɔku kɔntri dɛn, mɔ na Libanɔn, we Izrɛl bin kam atak insay Ɔktoba. Dis bin apin afta di kɔnflikt we bin de go bifo bitwin Izrɛl ɛn Hizbul bin strɔng. Insay di mɔnt we dɔn pas, Izrɛl bin mek wan ɔfens agens di grup bɔku, inklud wan atak we dɛn yuz kɔmyunikeshɔn divays dɛn we ful-ɔp wit bɔm, ɛn dɛn bin bɔm dɛn hedkwata we mek dɛn kil di Sɛktri-Jɛnɛral, Hasan Nasrallah.[1] Ismail Haniyeh, di politikal lida fo Hamas, dem bin don kil am tu fo Iran kapital Tehran fo Julai. Di kɔnflikt bin mek bɔku pipul dɛn bin de protɛst agens di wɔ.[2][3][4] Di ia bin si bak di rise in aktiviti bay di Houthi muvmɛnt we kɔntribyut to wan kraysis na di Rɛd Si we impak di glob ɔl shiping.
Na lɛk 80 kɔntri dɛn, we ripresent lɛk 4 bilyɔn pipul dɛn, bin du nashɔnal ilɛkshɔn ɔlsay na di ia,[5][6][7][8][9] we inklud et pan tɛn kɔntri dɛn we gɛt bɔku pipul dɛn na di wɔl (Bangladesh, Brazil, Pakistan, Rɔshia, India, Mɛksiko, Indonishia, ɛn Amɛrika)[5] ɛn bak Frans, Yunaytɛd Kiŋdɔm, ɛn Japan.[10] Di Yuropian Palimɛnt bin gɛt ilɛkshɔn bak.[11] Na di dimokrasi dɛm, pas 80 pasɛnt si di pati we de naw lɔs sɔpɔt we yu kɔmpia am wit di las ilɛkshɔn.[12][13] Bɔku pan dɛn lɔs ya we bin de naw na bin istri.[14][15][16]
Insay kɔntri dɛm lɛk Jepan, Bɔtswana, ɛn Sawt Afrika, di pati dɛm we bin de naw we bin dɔn de kɔntrol di domestik pɔlitiks fɔ bɔku bɔku ia, lɔs dɛn majyoriti ɛn dɛn dɔn ɔl tu lɛf pawa ɔ dɛn de ol tru kɔlishin wit smɔl pati dɛm.[17][18][19] Bassirou Diomaye Faye win di 2024 Senegal prɛsidɛnt ilɛkshɔn, i bi di fɔs oposishɔn kandidet fɔ win di fɔs raun sins indipɛndɛns insay 1960.[20] Insay Sri Lanka, di vota dɛn bin gi wan landslayd win to di Nashɔnal Pipul Pawa, we bin de bifo as smɔl pati.[21] Ripɔblikan Donald Trump win di 2024 Amɛrika prɛsidɛnt ilɛkshɔn, ɛn i bi di fɔs U.S. prɛsidɛnt we dɛn ilɛkt fɔ sɛkɔn tɛm we nɔ kɔnsɛkutiv wan sins Grova Klivlan win di 1892 ilɛkshɔn.[22][23] Insay Disɛmba 2024, di tray we Sawt Koria prɛsidɛnt Yoon Suk Yeol bin tray fɔ deklare ɛn put soja lɔ, di mɛmba dɛn na di palimɛnt nɔ bin ebul fɔ du am, ɛn dis bin mek wan pɔlitikal kraysis we mek dɛn pul am na pawa ɛn pul di aktin prɛsidɛnt Han Duck-soo kɔmɔt na pawa.[24]