Wp/knc/Kanuriya

Kanuri people

ethnic group

Country	Nigeria, Niger, Chad, Sudan

Kanuriya (KANURI) Sandi kanuriya ( kanouri au biyi kanowri sode, adaima Yerwa Barebari sayin dǝ afunon, kuru sunza senana gadeya) Sandi dǝ, am kashi Fal suro larde Africa bǝ sandi doni ngəwu nzaso cidi Kanem ma kuru Bornu Empire be lan suro larde Nijer, Najeriya, Sudan, Libya kuru adaima Cameroon ga lan. [2]sandi Mudkata ro su Kanuride, kelgataa dawunza lan təlam kada sandi doni laanzadǝ kanurigenyi gai. Ngewu nzaso furtunzade am Bornobe dema Kanem Borno Empire. Kuru hukumaanze shawaribega. Nem gadenze sha kemaskinze Toubou aubiya Zaghawa beyade, shima sandi am Zaghawa bede dabba rozayin. Kashi kanuribe de sandi ngwu ro na fallan dasawin, daji barenza sadin, benyi satayin ci kemadewu sade be laden. Kuru adaima kasewu ye sadin nasha cida manda bǝ lan.

Usulu

Kanuri yade suronzan kashi kada mbeji kuru sandiga asutin futu sunza yayaktəna men nasha laadin. Shi təlam Kanuribe də, shima təlam am Bornu Empire beyo kuru kara nasha anəm fəte Niger bega, kuru Yala gədi Najeriyabe ga, kuru Yala lardə Cameron bega. Amma sadə ladən, manatəmanzə gana ngəwu nasha daudi bəladige dən. Nəm ngəwu jama kanuribe sandi doni nabtəma shiti Yala gədi Najeriyabe də sandima mairi wujir be gədi kuruwu lan gozə kadiyo, shidoni cawando təng kawu saa dəwu fal ngawo tambo sayinna Isa be lan. Am alamanna miliwon yar yaskə-gai sandi doni Kanuri manatəmadə, kasharu suro lardə Najeriya be allan. Attəman am dəwu yar indigai mbeji təlam Manga au mangari manatəmadə dawunbaro. Sandi doni am (Nga) be adə, kasharu suro Kərwe Bauchi be lan kuru sandiye furtunza kanuri diaspora be. Isabkada adaima saa dəwun yar ləgaryin filaar tuluri ladən, sandi dəwu miya gai ro tawattəə nasha gədi bəla Zinder lan bowotin dən. Kuru sandiye kurunza dən, sandiye Kanuridəma amma gana nən gade mbeji gada. [3] kate saa dəwun yar ləgaryin filaar wuskun-be ladən, am dəwu fidiyau gai mbeji kashi doni təmari lan notənadən. Kuru laktulaan, sandiya Kanembu lan bowotin lardə Nijer be ladƏn. Kuru sandiye kanuri dəma amma gana nəm gade mbeji ndi kate sandiga kanuri Yerwa-bega dən, kasharu nasha N'guigmi be ladən kuru sandiya kanembu sadƏ-bega gade. Nasha zərəwu fərii fəte Nijer be də, kanuriya də waltə yayakkatə bƏla bƏla ro. Saa dəwu indin luko yaskən ladən, sandi dəwu findi gai mbeji kuru adanza yayakkata na doni manda-be kauwu sadin ladən Bilma lan. Sandi kanuriga də, təlam nza də kada ro yayakkatə, falnza jiri nilo sahara-be. Yayaktə nzadə, daudən, Manga mbeji, Tumari mbeji, kuru Bilma mbeji təlam dau kanuriga be. Shidoni zauro gade gade də shima Kanembu. adinna adaa sammaso kanem Bornu be-dəma warrataza. Kanuri Kərwe Bornu-be də, sunnawu də ran ngada akida gadeda. Suro lardə cadi-ladən, am Kanumbu manatəmadə kəlanza yakkada nasha kabila kanuri-be dəlan. Sandi Kanumbu də sandima dau wo suro hukumaana Lac -be ladən. TawdəMaro kanuridə shima təlam kurawo kərwe Borno empire be ladƏn, amma cadi-ladən, manatəMa kanuri-be də ngəwu gənyi suro bərni cadi-be la dən. Shi kanuridə kara kəlam nduwa-nduwanaa so-be nasha anəm-gədi Nijer-be ga, kuru yala gədi Najeriya bega kuru anəm lardə kemerun bega. alama saa dəwun yar ləgarrin fiskun ngaworo koluyena dən, sandi kanumbu sodə sandima ngəwu-wo taidazə hukumaana Lac be dən.amma kuru kanumbu laa diye, adaima suro Chari-Baguirmi be -lan kasharu. Laktulaa, kabila kanem Borno empire -be ganalaa shidoni kəlangainzə laktu fallin yala gədi Najeriya be-ga kuru anəm Libiya be-ga . Sandi kanumbusodə nəm kamnzaso-ga rogada ngawo kəlangai cadi - be dən. Misallo,yaana kate koriya kuru nasha sanya-be sandi-ga kanuri yala gədi Najeriya be-ga. Ndi kate cadi-be ladən,kanumbu Lac be-ga kuru kanemmadə, asutayin Alifa mao men . Alifa mao də, shima gomnawo kawu kərmayi kəlabe sawanadayin ro . Furtu nzadəMa sandi am sənye diyoma. Shi kanuri də shi təlam fal dawu təlamma Nilo-saharan-be dən. Sandi ca man daudi anəm Sahara -be dən kasharu. Daji jiri shimadə tartəə badiwono nasha kəmadəwu sadə_be ladən saa alamanna yar tulur kozənama digai.kuru cita təlam nilo saharan da kuru cadi (afro -asiatic )da sammaso. Futu ada kanuri _be ladən, Sef tada Dhu ifazan bəla yemen_be də, kedo kanem borno dəro saa kən yar ləgar gai dən daji kəla amdiye da kəlgono furtu Sayfawa bero. krəmai yal falbe. Ada shima ad awayi nzəman yayi, isə samən ngono adin kər muslim be_ga adə daji fəlezəyin ............sandiga lardə Arab _be ga nəm falnza kawu islamro. Dalil do furtu fando nza _be nasha kəmadəwu cadi _bedə, alamanna saa dəwu yar wusku gai.kawu nəm kədi woro Zilum lan.

Addin

Adin. Faidatə (Karau) bedə zauro fete təlam kanuri-be ladən. Shidoni faidatayin lamarra ku- ga bari-ga belan adaima kuru sakərəyin maana awowa sobe. Karau sandima adə, catando am kuraa kela feremgataa-sobe kəla lamar dinabe-ga kuru darase doni tekereyin diye kelan nabsa lebkada. Shi Karau de ngewusoro sha manatin kela awo ro-ba so doni kenenga ndelan ruyyen ma_soben. Shi Karau de, sha Faidatayin kela asute kenenga Dina_bega, nzasara kela awolaa_bega aubiyi ilmu kenenga_bega. Ngewusoro karau_de sha lebsayin kalkallo kuru tedin sha kenenga nde ku_ga Bari_ga belan. Amma lebkada sha asute butuwaro. Adaima Faidatayin yanayi ngewu lan. Shi Karau kanuri_bede, mowonze sha faidatin zawal kam batti_ga au kam kelado_ga karwu_kamtee_be lan au kaala,_belan. Amma kamma karwu hamnzeyinne kuru zakzawu serayinne. [13] sandi kanuri_gade, musulim_ngada suro saa dewun miyan kozena digai den. Daji Kanem de ise shima daudi muslumma_be Adin keriwo_bero walgono. Daji tenyi,_tenyi sandi kanuri_gade larde_ga Kate kemadegu sade_beda furtu nzeriwo nza_bero cakko. Kuru mairinza mbershe_ga ma sha Kanem Empire lan bowotin de, farakkono Kate saa dewun yar araskenna kuru dewun yar tulurrinna_beden. Laktu shimaden, sandima daudau sedi Afrika_be da sonotin.

Ada lardə bə

Adawu_sobe gada Awowa ade sandima daula Borno_beda naskanze kuru sedi afrikabe zamda gezekono saa dəwun yar legarrin kozena den. Shima, kanuri de sandi_ga yakkada furtu kermai Larde British_bega, Faransa_bega kuru Jamani_bega lan. Naskante doni larde kanuri_bega sowondena attəman, Shehu Borno_be de gozee kowono kərmai nze Borno empire _be da. Adaa gargaja_be kanuri_bega kanumbu_bega ade, kerwe nza dən njisaanaye kuru futu wujir kanuri_be tedin_bega son, amma samma bela Yerwa kerwe Borno Najeriya_be deman amma kasatte kanuriya alamanna miliyon diyau gai lardə_ga Najeriya da mashi zanamaso_ben Shewu (sheikh) Borno_be də, futu nem_kermai kerwe diye da noto nzədə, gərzə kadiwo kadiwo tən kau saa dəwu fallo_ro ngawo tambo sayidna Isa_be lan. Kərmai doni tunotinma kəmaaro. Kərmai doni saraiyyata ma El_kanemi_bedə,buroman Muhammad Ali_Amin El_kanemi_be saa dəwun yar ləgarrin kozəna dən shidoni isə kərmai Sayfawa,_beda səmonadə.sandiye alamanna saa dəwun yar yaskən gai ro sunotena ngawo tambo sayidna Isa_be dən. Shewu doni kən mewu ləgari me shima Mustafa ibn Umar El_kanemi, bawo_gono suro kentawu shawur_be saa dewun luko ləgarrin dən. daji Abubakar ibn Umar Garbai El_kanemi diye, sha warrata_gono.

Maiya Siyasa Bǝ

Suro Najeriya_be lan, mayya kanuri_be nowata ngawo kərmai kəla_be Siyasawu nzan kunten_də sandima: Siyasama Kashim Ibrahim, Ibrahim Imam, Zannah Bukar Dipcharima,Shettima Ali Monguno, Abba Habib, Muhammad Ngileruma, Baba Gana Kingibe, fuwuma GNPP_be buro_be Waziri Ibrahim, fuwuma kermai soshi_be buro_be Sani Abatcha kuru kam karno ro datəma lardə_be buro_be Bashir Tofa. Suro Nijer_be lan, fuwuma siyasawu kanuri_be də sandima frayim minista Nijer_be buro_be Mamane Oumarou kuru fuwuma lardə Nijer_be buro_be Mamadou Tandja.

Cidi Kanuri_Bǝ Lardǝ Nigeria Bǝ

Sədi kanuri_be suro larde Najeriya_be. Suro Najeriya _be lan, kanuri_də gana, Sandi_ga turin ten saa dəwun yar ləgarrin fiwun kozena den, daudi nza shima Bornu. kanuriya laa fewuzana ma sodiye gada, alamanna sedi kilomita dəwu uwun fiyaskə indinnin yar diyauyin firakkən gai shima mil ro wolgonowa mil dəwu yar indin uwunnin yar uwun fiskun gai sədidə_be shidoni sha (Kanowra) lan bowotinma. Kelgataa ladəga burobe alamanna Lac gai, Kanem suro sadə gai, kuru yala_yala nasha Kemerun gai, kərwe Yobe gai, kuru kerwe Borno gai, kuru naa suro Najeriya _be ga Diffa be ga, nasha Zinda be suro sade bega, kuru Dafur suro lardə Sudan bega. Saa dəwun yar ləgarrin fiwu digerin kozena dən, Borno youth movement(BYM) kela kel citə bəlinmi_bedə təwando. Kuru awo yanyi lalega cado dawu adinwu_ga kuru siyasawu_ga belan kawu kərmai kela_be təwandin_ro. Ngawo adəgen, daji kermai kela _be hagallan təwando.

kanuri traditional dancers