Wp/kjp/အ်ုဗ်ုရာဟေံ လေန်ကံင်ႋ

အ်ုဗ်ုရာဟေံ လေန်ကံင်ႋ Abraham Lincoln (၁၈၀၉-၁၈၆၅)
ဖာ့ထင်းမူႋဏီ	၁၂ ၊လာဖေဖဝ်ဝိုင်ရီ၊ ၁၈၀၉
ဖာ့ဇာတာ်	ဟာဒင်းကောင်တီ၊ ကင်တက်ကီခါန်ႋကၞင့်၊ ။
သီ့မူႋဏီ	၈၊ လာအေပ်ုရိုင်၊ ၁၈၆၅
သီ့လင်ဍာ	ဝါရှင်တန်ဒီစီ
မိင်ၰာႋၰံင်
ဆ်ုသှ်ေယာ့အးအ်ုဖၠံင်	အ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋပ္ကုံ ၁၆ ၯာထင်းၜါသမ္မတ၊ ဏဲခါန်ႋဍွယ်ဖိုင်ဆ်ုဍုဂ်၊ ၰံင်ႋသၞောဝ့်မ်ုဖံင်ဖၠေဝ်ၯင်ႋ တိုဒ်က်ုလာင့်တါ်ခေါဟ်ဆာႋ
ဆ်ုဖါ်ဆ်ုမါ	အ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋခေါဟ်စံင်း
လင်ႋလါဏိင်းၜံင်ကာလ	၄၊ လာမးချိုဒ်၊ ၁၈၆၁- ၁၅၊ လာအေပ်ုရိုင်၊ ၁၈၆၅
အ်ုဏါင်းဏီ့ ခါန်ႋခေါဟ်စံင်း	ဟာနီဘယ်လ် ဟမ်းလင်း (၁၈၆၁-၁၈၆၅) အင်ဒရူး ဂျွန်ဆင် (၁၈၆၅)
ၯံင်ဖှ်ေဏင့်ဆာႋ	ဂျိမ်းစ် ဘွတ်ခ်နန်
သံင့်လေဝ်ဏင့်ဆာႋ	အင်တ်ုရူး ဂျွန်ဆင်
ထီ့ခါန်ႋဖောဟ်	အ်ုမေရိကိုင် ထီ့ခါန်ႋ

သမ္မတ လေန်ကံင်ႋဝေ့အ်ုမိင် ထံင်အ်ုဍုဂ်ပါင်ဏှ်ဟှး မွာဲဝေ့ အ်ုဗ်ုရာဟေံလေန်ကံင်ႋလှ်။ အ်ုဝေ့အ်ုဖာႋဏှ် အ်ုမိင်မွာဲဝေ့ သဝ်ႋမးလေန်ကံင်ႋၯံင် အ်ုမောဝ်ႋဏှ်ဍဝ် မွာဲဝေ့ နမ်စီဟေန့်ဏှ်လှ်။

လေန်ကံင်ႋဏှ်အိုဝ် လ်ုအ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋစိုဝ်ဖိုဝ် (ဖောဟ်)ခါန်ႋပ္ကုံဖိုင် ကေန်တးကီခါန်ႋကၞင့်၊ တ်ုဝါန့်ဖောဟ်လ်ုဖၠုံးအိုဝ်ဏှ် ၁၈၁၉ ဏိင်း၊ လာဖေဖဝ်ဝိုင်ရီ (၁၂)သင့်ဖိုင်ဏှ် ၯယ့်ထၠာ့အှ်ဖၠဲဖာထင်းလှ်။ အ်ုဝေ့မောဝ်ႋဖာႋလ်ုဖးဏှ်ၯး မွာဲမၞီဟ်ယှင်းဖောဟ် မာအင်းကၠောဝ်ယှောတ်ဖိုင် မိင်လသံင်းကၠာ ဆ်ုလင်ႋဍာအိုဝ်ဏှ်လှ်။ အ်ုမောဝ်ႋဏှ် သီ့ဍးခွိက်အ်ု လ်ုၯင်ပေဝ့်ခါ့အိုဝ်လှ်။ စင်ၜိုဝ် အ်ုဖာႋဏှ် ဆာမိက်ဏေဝ်ႋထာင် ဍေအ်ုမိက်သမ္ဘာ (သံင့်ဘာႋ) မာ့သင့်လ်ုၯာၯံင် လေန်ကံင်ႋဍဝ်ၜးၯယ့်ဍောဟ်ထင်း ထာင်ဝေ့ ထံင်အ်ုမောဝ်ႋၯာႋ (အ်ုမောဝ်ႋယာႋ) စူးဖိုင်ဏှ်လှ်။ အ်ုမောဝ်ႋၯာႋဏှ် အဲဍိုဝ်ဝေ့ ပညာစွးအ်ုခေါဟ်ကျံင် မာလောဟ်ဖှ်ေဝေ့ လေန်ကံင်ႋလိက်ဏှ်လှ်။

လေန်ကံင်ႋဏှ် လ်ုအ်ုၯင်ပေဝ့်ခါ့အိုဝ် ၜးဖံင်းဖါ်ၜိုဝ်အ်ုဖာႋက်ုလုံ့ခုက်သိင်း က်ုတာ်သိင်းလ်ုဖး အ်ုခေါဟ်ကျံင် အှ်ၜးဘာႋမာလောဟ်လိက် လ်ုဏိင်းသီးပါင်ထင်းၜါအေးလှ်။ လာႋဏင့်ၜိုဝ်သီး အ်ုမောဝ်ႋၯာႋခဝ့် ဖှ်ေၯာင်ႋဖှ်ေၜျာအ်ုဏင့်ဆာႋသီးဍဝ် သုင်းသာအှ်ဍောဟ်ဝေ့ အ်ုခေါဟ်ကျံင် လ်ုခၠုဂ်ကဲအ်ုခါ့ဏှ် ပဝ်ႋဝေ့လိက်လှ်။ လ်ုကေမူႋဏာခါ့ မ်ုပဝ်ႋလိက်အ်ုၯင်ႋ မှ်ေခ်ုဍာ်ခဝ့် လ်ုဍုဂ်ပါင်ၜး အ်ုခေါဟ်ကျံင် ၜးပဝ်ႋဝေ့လိက် လ်ုမှ်ေဖိင့်ခၠး ဏာင်ၰံင်ဏှ်လှ်။ မ်ုဆူ့ ကေဝ်လိက်အ်ုၯင်ႋဍဝ် လိက်ၜၠါ်၊ ယှၜံင်လ်ုအှ်ၜး ၜးဆူ့ကေဝ် ယူ့ယာႋထင်းသာ လ်ုသိင်းပးလံင်ဍေသွးထံင်ႋ ခေါဟ်လံင်းဏှ်လှ်။

အ်ုတိုင်ၜေယိုဝ် ယှင်းစွးသ်ုကာ ၜးၯယ့်ဍောဟ်ထင်းဝေ့ လေန်ကံင်ႋဏှ် အ်ုယုက်အှ်ထင်း (၁၉) ဏိင်းခါ့ လေဝ်နုက်လင်ၯယ်က်ုလုံ့ ဖၠာဲ(ဖဲ)ခၠီ့ဆ်ုမာဏှ်လှ်။ ထံင်ဏှ်သိုဝ်အ်ုခါ့ လေန်ကံင်ႋဏှ် လ်ုဍုံဏ်ုယူႋ အဝ်လိယိုင်းအိုဝ်ဏှ် ဆ်ုၰိုဲအင်းဆာႋ ဍုဂ်ထုံႋၰံင်ႋဆ်ု က်ုလုံ့ဏှ်အိုဝ် လင်တၟေင့်သာစွး ဍးၜးဝယ် ဝေ့ယုဂ်လှ်။ ၜးထုံႋၰိုဲအင်းဆာႋလင်သာ ဟ်ုလ်ုဖးသီးဏှ်ၯး ဆ်ုလေဝ် ဖံင်းဏေဝ်ႋလ်ုအာဖ်ုရိကးတိက်အိုဝ်ၯံင် ၯယ့်ထာင်ကိုဝ်ဝေ့ မွာဲကးပ်ုလီအ်ုဆိုဒ်ဖောဟ်လ်ုဖးဏှ်လှ်။ ဆ်ုၰိုဲအင်းဆာႋအ်ုသီး မဝ့်မှ်ၜေဆ်ုနိုင့် (ဝဝ်ၜိင်း) ပၞာႋလ်ုဖးသိုဝ်လှ်။

ဆ်ုကဲထင်းသာ ၜေဏှ်သိုဝ် လေန်ကံင်ႋလေဝ်ဍးၜးဏှ် မၞီဟ်တ်ုခေါဝ်ႋဍယ် ၰိုဲအင်းဆာႋ ဍုဂ်ကဲၰံင်ႋဆ်ုသၞောဝ့်အိုဝ်ဏှ်အိုဝ် သာလောဟ်သာဖၠါ်ဝေ့ ဍောဟ်မာႋလှ်။ ကေခါင့်ခိုဝ်း ၜးအ်ုထဝ် အေဏေဝ်ႋ ဆ်ုပၠယ်တဝ်စာ်ၜိုဝ် မ်ုတိုဒ်က်ုလာင့်ခွိက် ဍုဂ်ကဲၰံင်ႋဆ်ုသၞောဝ့်အိုင်ဏှ် ထံင်အ်ုလုက်ထုက်ဆိင့်ပြင်ဏှ် ဆံင့်မံင်းထ​ဝေ့ လ်ုအ်ုသာဍွယ်ဖိုင်ဏှ်လှ်။

လေန်ကံင်ႋဏှ် က်ုလုံ့ထၠိက်ဗၞိက်ခါန်ႋခါဆ်ုအိုဝ် မွာဲအ်ုၯေဝ်၊ က်ုလုံ့ဖံင်းစြင့်အိုဝ်မွာဲ အ်ုၯေဝ် နုက်လင်မာယောဝ်ႋဝေ့တာႋ ၜးအ်ုဖၠံင်ဏင်ထီးအေးလှ်။ လ်ုခါင့်ယိုဝ် အ်ုထီသိုဝ်လ်ုၯာ ဆင်းၰံင့်ဖှ်ေကုင်း အ်ုခေါဟ်ကျံင် မာလောဟ်ဏေဝ်ႋဝေ့ ဥပ​ဒေပညာ ဆ်ုသှ်ေဏှ်ၯံင် ကဲထင်းသာသှ်ေဏဲ (သှ်ေနွာဲ)ဏှ်လှ်။ ထံင်အ်ုထင်ႋဖိုင်ဏှ် ဆ်ုဍုဂ်ဆ်ုယာ့ၯယ့်ကဲထင်း ဍေမၞီဟ်မိင်လ်ုဖးဏှ်လှ်။ လေန်ကံင်ႋဏှ် ဍေဏေဝ်ႋထသုဂ်ခေါဟ်ဖာဍောဟ် အ်ုထူႋအ်ုယာ့ နုက်လင်ဍုဂ်ဝေ့ဆ်ု လ်ုဆ်ုဍုဂ်ဖိုင်ဏှ် ဍာ်လှ်။

လေန်ကံင်ႋဏှ် ဖံင်းဖါ်ဝေ့ သှ်ေဏဲ (သှ်ေနွာဲ)က်ုလုံ့ခဝ့်ခဝ့် မ်ုကဲထင်း ဟ်ုဍောဟ်ၯင်ႋ ထုံႋရုဲႋလင်သာတာႋ နိုင်ခွိက်ဝေ့ အးၜၠင်အ်ုခေါဟ်ကျံင် အ်ုမိင်ဍောဟ်သှ်ဖၠာထင်းဝေ့လှ်။ အ်ုယုက်အှ်ထင်း (၃၃)ဏိင်းအ်ုထင်ႋဖိုင်ဏှ် အှ်ဃှုက်ဏေဝ်ႋဝေ့ ဍေဟ်ုမူးမေရိတဝ်ႋဏှ်လှ်။ လေန်ကံင်ႋကဲထင်း ဟ်ုဍောဟ် အ်ုထင်ႋဖိုင်ခါ့ ၰိုဲဍေစေဝ်ဍုဂ်ကဲၰံင်ႋ ဆ်ုသၞောဝ့်အိုင်ဏှ်အိုဝ် မ်ုတိုဒ်က်ုလာင့်ခွိက် ကုက်ကၠေစိုဒ်ဝေ့လှ်။ ကၠေစိုဒ်ဆ်ုၜေဏှ် အ်ုခေါဟ်ကျံင် ၜးလင်ၜၠုဂ်ခွိက်မိင် လ်ုကဲဟ်ုဍောဟ် က်ုလုံ့ဏှ်လှ်။

လေန်ကံင်ႋဏှ် ၜေအိုဝ်သိုဝ် ကဲထင်းဟ်ုဍောဟ်ဖိုင့်ဖိုင့်၊ ကဲသှ်ေဏဲၜၠင်ၜၠင်တာႋ ဆ်ုကးဆ်ုၯယ်လ်ုဖးဏှ်အိုဝ် လ်ုထုံႋကျာဝေ့တယ် ကၠေစိုဒ်ဆ်ု နိုင်ထိုင့်အ်ုခေါဟ်ကျံင် (၁၈၆၀)ဏိင်းဖိုင်အိုဝ်ဏှ် ကဲထင်းၜးဝေ့ အ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋစိုင်ဖိုဝ် (ဖောဟ်)ခါန်ႋပ္ကုံသမ္မတဏှ်လှ်။ လေန်ကံင်ႋကဲထင်း သမ္မတခါ့ဏှ် အှ်အ်ုထီ့ခါန်ႋဖိုင် ၰိုဲဍေစေဝ်ဍုဂ်ကဲၰံင်ႋ ဆ်ုသၞောဝ့်အိုဝ်ဏှ်အိုဝ် မ်ုတိုဒ်က်ု လာင့်ခွိက်အ်ုၯင်ႋ ကုက်ကၠေစိုဒ်ဝေ့ လုက်လုက်ၯာင်ႋဏှ်လှ်။ အ်ုခါ့ဏှ် အဲဍိုဝ်ၰံင်ႋသၞောဝ့် အှ်လ်ုမေံထာခေါဟ်ခဝ့် ဂမၠိုင်ႋလ်ုဖး စာင်းဖာထင်းခွိက်ဝေ့ လ်ုအ်ုမေရိကိုင်ထီ့ခါန်ႋယိုဝ်လှ်။

ထံင်ဏှ်လ်ုၜၠင် အ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋစိုင်ဖိုဝ်ဖိုင်ဏှ် ခင်းထာ်လ ဍေမေံထာခေါဟ်ထေံဖာထင်း ဝေ့ဏီ့ကာင်တာႋ ခါန်ႋဍွယ်ဆ်ုဍုဂ်ကဲထင်းလှ်။ ထံင်ခါန်ႋဍွယ် ဆ်ုဍုဂ်အိုဝ်ဏှ် မေံထာခေါဟ်ခဝ့် ဂမၠိုင်ႋလ်ုဖး ၜးထုံႋကျာဝေ့လှ်။ ဆ်ုဍုဂ်ဖာဍောဟ်ၯံင်ခွိက်လ်ုၜၠင် အ်ုမေရိကိုင် ခါန်ႋစိုင်ဖိုင်အိုဝ်ဏှ် ၰိုဲဍေစေဝ်ၰံင်ႋသၞောဝ့်အှ်ၜးလိုင်အေး၊ ဟ်ုစာ်ဆ်ု ဥပ​ဒေဏှ်အိုဝ် ထုဂ်ဖၠဟ်ထင်းခွိက်ဝေ့လှ်။

ၜေယိုဝ်သိုဝ် အှ်ၜးဘာႋသီးလ်ုထီ့ဆာတယ် ဟ်ုယှင်းဖောဟ် လေန်ကံင်ႋဏှ် လ်ုထုဂ်ယှာ ဆ်ုပါလ်ုဝီႋ ကၠေစိုဒ်ဆ်ုစွးအ်ုခေါဟ်ကျံင် ကဲထင်းၜးအ်ုမေရိကိုင်သမ္မတသီးလ်ုကာဍာ် ၰိုဲဍေစေဝ် ၰံင်ႋသၞောဝ့်အိုင်ဏှ်အိုဝ်သီး ထံင်အ်ုမေရိကိုင်ခါန်ႋအိုဝ်ဏှ် တိုဒ်က်ုလာင့်ခွိက် လုက်ခၠါၯံင် ၰံင်ႋလ်ုဖးဏှ်အိုဝ်သီး ဍုဂ်ဖံင်ဖၠေဝ်ဖှ်ေဝေ့ လ်ုကဲၰံင်ႋသၞောဝ့်ဏှ်လှ်။

စင်ၜိုဝ် လံင်မာၜိုဝ်ဖှ်ေ ဂမၠိုင်ႋၯူ့ၯာအ်ုၯင်ႋ တဝ်လံင်စွးဏှ်တာႋ သမ္မတ​လေန်ကံင်ႋဏှ် လ်ုအ်ုဝေ့ဖင့်ခေါဟ် သာလ်ုမိင့်ၜး ဍေမၞီဟ်မာသီ့ဆ်ုဆာႋလ်ုၯာဝေ့ အ်ုစူးခီ့ (၁၈၆၅) ဏိင်း၊ လာအေပ်ုရိုင် (၁၄)သင့် မူႋဏီဖိုင်အိုဝ်ဏှ် ၜးသီ့ခွိက်ဝေ့လှ်။ သမ္မတဖာဍောဟ် "လေန်ကံင်ႋ သီ့ယုဂ်ဖဝ်ႋ" ၯိုင့်သာၜးလ်ုၜၠင် က်ုယာဲအ်ုမေရိကိုင်ထီ့ခါန်ႋလ်ုၜိင်း (လ်ုခါန်ႋ) လဝ့်သီး လ်ုကာဍာ် ထိုင့်ကောဝ်ကြင်သာ့လံင့်ကံင်ဆိုင် လ်ုထုက်လိုင် သာအုဂ်သာယူႋ ၜးထ္ၚံင့်ဆိုင်သီးဝေ့ လုက်ခၠါ ပြာပြာဏှ်လှ်။

တုဂ်ဏေဝ်ႋအ်ုထါ်

အိမ်ဖြူတော်ကို တန်းစီခြင်း- ကြည်မင်း