Wp/kek/Neb'a'il

AATINAQO UT K’A’UXLAQO CHI RIX LI NEB’A’IL TZ’ATZ’OOK WI’ XK’IHALEB’ LAJ RALCH’OCH’.

K’a’ ru li neb’a’il.

Naab’al wab’ihomeb’ xyeeb’al: Laa’o neb’a’ cha’ankeb’, xb’aan naq:

Maak’a’ li qatumin.

Maak’a’ tz’aqal qochoch, yal sa’ to’kab’l wanko.

Yal sa’ to’ch’och’ nakooch’ina k’alek.

Nakooxchap junaq yajel yal naqakuy, wank ut naq naqasik’ chaq  b’ayaq qab’an sa’ li pim.

Raasa naqataw xtz’aq li qaq’, us tana anaqwank naq yookeb’ chi xk’ayinkil li t’ikr ak oksinb’il chaq, ab’an wank naq ink’a’ naxk’ulub’an qu.

Ab’an  wankeb’ wi’ chik li tz’aqal neb’a’eb’ chi junajwa ha’aneb’:

Li junsut malaj ka’sut aj wi’ nake’xyal li wa chi ru li junq kutank, yal k’uxb’il wa, maak’a’ xtib’el malaj yal ik xtib’el, wank ut naq yal atz’am, xb’aan naq xtz’aq naraj, b’ar ta tqataw li tumin cha’ankeb’.

Maak’a’ li k’anjel, wi naqataw junaq qak’anjel, yal re jun  kutank  malaj kiib’ kutank, cha’ankeb’.

Q’uuchu’x li raq’ naroksi.

Wank naq moko naxch’oolani ta chik xsab’esinkil rib’.

Jo’q’e ta wi’ rokikeb’ sa’ li neb’a’il laj ralch’och’ ut chan ta wi’ ru naq xtiklaak chaq.

Wankeb’ nake’xye:  __Jwal ra naq xoohe’xk’iresi chaq li qana’ qayuwa’ xb’aan:

Naq se’ asyent xoowank chaq.

Chi moosil xe’xnumsi wi’ li xyu’am linna’  linyuwa’.

Kub’enaq li tojb’leb’, wank ut naq ka’ajwi’ naxtoj chaq rix li xna’aj li xk’al.

Aran xook’iik chaq sa’ li neb’a’il, chalen ink’a’ naqaxok qib’, cha’ankeb’

Yal jo’ tana xb’aan li Yoos naq nakoole’k, cha’ankeb’

Ink’a’ xoowank chaq sa’ li tzoleb’aal, xb’aan naq laj eechal ch’och’ naxye naq q’enkunil li tzolok. Jun chik toj sa’ tenamit wank chaq li tzoleb’aal.

Chan ta wi’ ru naq xtiklaak chaq li neb’a’il.

Wankeb’ tz’aqal ink’a’ ch’olch’ook chi ruheb’ ut nake’xye:

__Ak jo’ka’an tana xooxkanab’ li qawa’ Yos, cha’ankeb’.

Anaqwank tqach’olob’ ko’xib’aq li xyaalil k’a’ut naq li xk’ihal li komon jwal wankeb’ sa’ li neb’a’il.

Xb’een tqataw ru naq eb’ laj junpak’al palaw li kule’xmin rib’ sa’ xteepal xch’och’eb’ li qaxe’tooneb’ laj Mayab’, chalen aran kitiklaak chaq li rahilal. Xb’aan naq kule’xmin rib’ sa’ eetil. Kule’xjuk’le li qatenamit.    Chi majewank, chi sachok, chi maq’ok, chi elq’ak, chi eechanink, chi xib’enk, chi kamsink naq ke’k’ulunk chalen chaq rokik sa’ neb’a’il li xpoyanamil aj ralch’och’.

Jo’k’ihaleb’ chik li qakomon toj ke’kanaak, chi minb’il, sa’ eetil ke’ok chi moosil ut chi patz’e’k xtojb’al rix li xwanjik sa’ li ch’och’ ak xe’ram, re nake’xtaqla reheb’ li Rajawal aran Espny ut reheb’ aj wi’ li laplookeb’ chik sa’ li xna’ajeb’ li qamama’ qixa’an.

Ke’mine’k ru chi xk’eb’al xtumineb’ laj k’ehol miix. __Teek’e leelemoox cha’ankeb’. Xb’aan naq li xk’anjeleb’ a’an xq’usb’aleb’ ut xq’unb’esinkileb’ laj ralch’och’ re ink’a’ te’po’q sa’ xb’eeneb’ laj maq’ol ch’och’.

__Toheech’oolani, re naq yooqo xch’olob’ankil resil li tz’aqal Yos ut teeyal eeq’e chi okenk xyiib’ankil li rochochil li tijob’aal, chu’uxkeb’ re.

__Tentook tqakub’si eeha’ re naq tex’elq sa’ li maak, tex’elq sa’  ruq’m laj tza ut naq texkamq sa’ choxa texxik, chu’uxkeb’ chaq ut toj kama’an ajwi’ nake’xye anaqwank.

__Useb’ xaq re li q’uneb’ xch’ool ut neb’a’eb’ ha’an te’reechani li choxa, cha’ankeb’ chaq ut toj kama’an ajwi’ nake’xye anaqwank.

Li xnimal rahilal a’in kitiklaak chaq sa’ xyanqeb’ li qakomon aj K’ICHE’, AJ KAQCHIKEL, AJ MAM AJ TZ’UTUHIL, CHI RU CHAQ LI CHIHAB’ KAAHIB’ XWUQLAJUK’AAL XKAA’O’Q’OB’ (1524) ut sa’ li qateepal aj Q’eqchi’, ke’ok chaq li xb’eeneb’ laj takchi’inel chi rix paab’aal sa’ li chihab’ WAQXAQLAJU XWUQLAJUK’AAL XKAA’O’Q’OB’ (1538).

Chalen xtiklajik chaq li xjuk’lenkil xmolamil li qamama’ qixa’an.

Chalen chaq xtiklajik  xminb’al jalanil paab’aal, jalanil jolomink, jalanil aatin.

Tojb’il chik li wank, wi ink’a’ nake’paab’ank, wi ink’a’ nake’tojok, k’eeb’ileb’ xlob’, teninb’ileb’ ut anilanb’ileb’ rub’el pim.

Chi junajwank ke’xk’ut qaxutaan, ke’xjali xk’ab’a’ li xtenamiteb’ li qamama’ qixa’an. Ke’xt’oj xk’ab’a’eb’ li xsanteb’ cho’q xk’ab’a li qatenamit, qilaqeb’ kiib’ oxib’aq: Kob’an-Santo Domingo de Guzman; Chamelco-San Juan Bautista; Karchaj-San Pedro; Lankin-San Agustín; Chi K’ajb’om-Santa María; Xukaneb- San Pablo… utwx. Ab’an toj yookeb’ aj wi’ anaqwank xk’eb’al xk’ab’a’eb’ li kok’ teepalil natiklaak, Aran Chi Sek, wankeb’ Canaan; Palestina; Jerusalem…. Kama’an naq ke’xmin chaq rib’, ke’xmaq’ li qana’aj, ke’xjal qak’ab’a’, ke’xjal xk’ab’a’ li qak’aleb’aal, jo’ka’an tz’aqal naq numtajenaq li qasachb’al ke’xb’aan chaq ut toj yookeb’ anaqwank.

Sa’ xk’ab’a’ chi junil a’in ut wank chik xkomon, naq li xk’ihal laj ralch’och’ tz’aatz’ookeb’ sa’ li neb’a’il.

Sa’ li ho’laju xb’e li po  septyembr li chihab’ jun xkab’lajuk’aal ro’o’q’ob’ (1821), li ralal xk’ajoleb’ laj junpak’al palaw, ke’xye ut ke’xtz’iib’a reetalil naq ha’aneb’ chik te’taqlank, ha’aneb’ chik te’k’uluq ut tesachoq re li tojok nake’xb’aanu laj rach’och’. Ha’aneb’ chik ke’ok xyalb’al xsahil li xrahiiil xtiqob’l laj ralch’och’. Chalen utan xkanajik sa’ li neb’a’il li qatenamit, maajunwa k’eb’ilo sa’ ajl, maajunwa us ta li qatzolb’al nake’xk’e junes xna’leb’eb’ nake’xmin, junes ka’aj wi’ li xpaab’aleb’ tkoloq qe naq nake’xye.

Ut anaqwank, a kutank a’in, yookeb’ xnimq’ehinkil li laajek’aal chihab’ rokikeb’ xyalb’al xsahil li loq’laj na’ejej ke’xmaq’, ke’reechani ut wank nake’xk’ayi reheb’ jalanil tenamit.

Junes patz’ok to’ tumin nake’xb’aanu, jo’ka’an naq laplook sa’ k’as li tenamit Watemaal ut sa’ xb’een li xpoyanamil li tenamit na’elk reeqaj li k’as.

Ra rab’inkil ex komon. Ut rajlal te’raj naq tqanimq’ehi li  xhulajik a xchihab’eb’ chi tawasink, chi jot’ok, chi elq’ak, chi majewank ut chi kamsink.

Tz’aqalaaaq li qab’alaqinkiiil, tz’aqalaaaq li qaq’unb’esinkiiil.

Tentook took’a’uxlaq chi rix re naq tch’olaaq chi qu ut eb’ chik li qalal qak’ajol te’xtaw ru naq aajel ru xtawb’al xyaalal li ke’xk’ul chaq li qamama’ qixa’an, xchalk kutank ut toj yooko aj wi’ xk’ulb’al anaqwan.

Raatineb' qamama' qixa'an chi rix li tawaasiik

Chi qab’ihaq jun tasal raatineb’ li qamama’ qixa’an li ke’xye chaq naq  ak ch’ikch’ookeb’ chik laj takchi’inel sa’ li xteepal li ch’och’ a’in:

Ay Yooox, jwal ra li nakaaye

Jalan pe’ chik li tz’aqal xyaalal. Ay Yooox.

Eb’ li qaxe’ qatoon ke’xk’ut chaq chi qu

Ut laa’o naqak’uteb’ chi ru li qalal qak’ajol

Ani xyoob’tesink chijunil li k’a’aq re ru

Ma ink’a’ ta b’i’ naqanaw chaq najter q’e kutan,

Chan ru naq kisihan chaq li qayu’am,

Chan ru naq ke’xtikib’ rib’ chijunil li k’a’aq re ru,

Chan ru naq ke’k’i  chaq li ha’,

Chan ru naq kitiklaak chaq li ruchich’och’,

Chan ru naq ke’k’i chaq li loq’laj che’k’aam,

Chan ru naq ke’usaak chi junil li k’a’aq re ru.

Ay Yooox, k’a’ jo’ ta wi’ xrahil rab’inkil li nakaaye,

Chan ru nakaak’a’uxla ma ha’in tz’aqal li yaal,

li nakaaye.

Ay Yooox. Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xye chaq li

Qaxe’ qatoon li tzuul taq’a naxk’e li

qixim, li ha’, li hab’, li xaml.

Ay Yooox. Ma ink’a’ ta b’i’ laa’o, eb’ li

Qalal qak’ajol xqayechi’i li pom,

Xqatiq’ li qoq sa’ eb’ li b’e.

Ma ink’a’ ta b’i’ xwank li qatzekem

At ma ink’a’ ta b’i’ xk’ira li qarahilal.

Ma ink’a’ ta b’i’ x’el li qatiqwal

Ut li qakehil.

Ay Yooox k’a’ jo’ ta wi’ xkawil li

Nakaaye naq li yaal jalan wi’.

Ay Yooox.

Ay Yooox k’a’ jo’ xkawil xpaab’ankil

Li Tzuul taq’a maak’a’, chi moko xwank,

Chi moko twanq, wank aran sa’ li siwan,

wan aran sa’ li tzuul.

Wi na’ab’iik sa’ li kaaq, wi nakutano’k

Xkutan sa’ li choxaal.

Ay Yooox, maak’a’ jo’ xkawil xpaab’ankil

Ut xnumsinkil li qalal qak’ajol

Sa’ xb’een li xaml ut li quq’un, ut li

Qawa ink’a’ naxk’am chaq sa’ li qatib’el

Li xmusiq’, li Tzuul taq’a re naq us toowanq.

Ay Yooox maak’a’ jo’ xkawil

Xpaab’ankil chi junil

Ut chi maak’a’ x’ok wi’.

Ay Yooox k’a’ jo’ xkawil rab’inkil

Naq eb’ li qaxe’ qatoon ut eb’ laj

Tijonel ink’a’  xohe’raatina rik’in li yaal.

Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xye qe k’a’ ru kutankil

Us ut li ink’a’ us.

Ma ink’a’ ta b’i’ xe’xb’aanu chi us eb’ li

Xmayej ut li xb’aanuhomeb’, ut xe’xloch

Li xaml ut xe’xk’at li pom.

Ma ink’a’ b’i’ xe’xtz’eqtaana li

ch’a’ajkilal, ma ink’a’ ta b’i’

xqatiq’ qib’ sa’ li b’e ma xoot’ane’

sa’ xchamal siwan.

Ay Yooox k’a’ jo’ xkawil xpaab’ankil

Li Tzuultaq’a ink’a’ chik toorab’i

Ut ink’a’ chik trab’i li qayaab’.

El mundo Kekchi’  la Vera Paz.

Pág.190-193. Primera Edición

Agustín Estrada Monroy

Andrés Cuz Mucú.