Wp/kck/Hhowu

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kck
Wp > kck > Hhowu
African Bush Elephant

Hhowu hhadzi yehango yeAfrica kuMikumi Netjinali phaki, Tanzania

Hhowu imhuka dzipasi kwen' ha unoyi Elephantidae kakale ndidzo mhuka dzinjinji kupinda dzose muhango. Kunamihlobo mitatu yeHhowu: Kunahhowu yehango muAfrica, hhowu yeforesti muAfrica, nde hhowu ye Asia. N' ha wehhowu unoyi Elephantidae ndiwho whoga wasala mugubungano lemihha inoyi Proboscidea; n' ha wehhowu watjipela unohanganisila unoyi mastodons. N' ha wehhowu unoyi Elephantidae inagubungano yehhowu dzisitjipo, kuhanganisila hhowu dzikulu ndedzinanyanga dzakatambunhuka. Hhowu dzeAfrica dzinamazebe makulu ndenhuntji dzakagobeka, kukoti hhowu dzeAsia dzinazebe dzitunhukunhunhu ndenhuntji dzilefu dzakatambunhuka. Hhowu dzose dzina mboko milefu, nyanga , nzebe dzilefu, makumbo makulu ndembili wakasima koga unowhila gwadza. Mboko unohinga pfema, ndohhisa kafu ndevula mun' lomo kakale ndobvuna miti. Mboko unobva muhhinho lapakati unohinga setjikhali kakale sethuluzi yomilidza kakale yotsha. Mazebe malefu anobhatsha kuti igale isingapisigwe kene pota kakale ndemundisa ndebo. Makumbo makulukulu ndiwho anoyisenga hhowu.

Hhowu dzihhele muhangwana yose yesub-Saharan Africa, South Asia, ndeku Southeast Asia kakale dzowangwa muntha dzakasiyana, kunohanganisila hangwana yesavannah, dezethi, ndemitunhu inamiti. Hhowu dzodla miti, zwilimo ndebuhwa kakale dzogala pedlo ndevula. Dzobongwa semhuka dzibutukwa kwazo ndekwadzinothama muhango. Dzimwe mhuka adzitozanhila pedlo kwehhowu; kuhhe kwemhuka dzinodla nyma yoga sehumba, mathayiga, mhele ndembgwa dzehango, dzonhogala dzizama bhata hhowu dzinhukunhunhu (mhulu). Hhowu dzakabhatana kwazo mubutjilo gwadzo, dzohangana ndosiyana kwadzo ndozwagwa kene ndemihha kuti dzibe ndemizano yehhowu. Hhowu hhadzi dzogala mugubungano yen' ha, kungabe kulihhadzi in' ompela ndemhulu dzayo kene dzimwe dzinjinji hhadzi dzinozwalana ndemhulu dzadzo. Magubungano anobe esina nlume, anotungamigwa ndehhadzi iwhola kunayidzo dzose inodangwa iyi matriarch.

Hhowu nlume dzosiyana ndegubungano yen' ha dzikatanga swila, dzingagala dzoga kene ndedzimwe dzilume. Hhowu nlume dzosodzela mugubungano yen' ha ndelubaka dzihaka swila. Dzongina mulubaka gohaka swila, ndayigogo lubaka dzoba ndemasimba anopinda dzimwe kudze dzibhudilile muzwalisa. Mhulu dzogala pedlo ndabomme badzo kwelubaka gungaswika makole matatu. Mulubaka igogo dzobe dzakalisiwa mugubungano yen' ha. Hhowu dzotjila kwemakole anoswika 70 kuhango. Dzozuwha ndobhatana, ndobonana, ndonhuwhisa kose ndehhoba; dzihingisa wha koga dzisingabonane. Buntjentjebvu gweHhowu golizanisiwa ndegwemhuka dzinoyi primates ndecetaceans. Dzogala dzakalingilila kungatikala, dzowhilana zwogwadza kwazo hhapo kunayimwe yatjinyika mun' ha.

Hhowu dzeAfrica dzobongwa sehhowu dzakalingana ndebulemo kukoti dzeAsia dzovimiwha kwazo dzihaka bulayiwa seleba kwegubungano lemhuka linoyi International Union for Conservation of Nature (IUCN). Kunobulayisa hhowu kwazo banhu banobe behaka nyanga dzadzo kuti badzitengese. Dzovimiwha, dzikobulayigwa nyanga dzoga. Kumwe kuhlihlidzila hhowu banhu banodzihema ngobe dzobulaya miti. Hhowu dzohinga mihingo yakasiyana muhango yeAsia. Ntolo dzakadzihingisiwa mudzingwa, ngwenu dzobukisiwa mubanhu muntha dzakahalugwa dzinamhuka kene mumizano inotiwha yosekesa banhu. Hhowu dzakamilidzika kwazo kakale dzohingiwa muzwibumbo, mulungano, munkolo, muzwitori ndemumilenje.