Wp/grc/Φιλοσοφούμενα ή κατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος

Φιλοσοφούμενα ή κατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος
Συγγραφεύς: Ἱππόλυτος Χώρα: Γλῶττα: Ἀρχαία Ἑλληνική Ἡμερομηνία:

Ἡ Φιλοσοφούμενα ή κατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος, γνωστὴ καὶ ὡς Φιλοσοφούμενα, ἐστὶν σημαντικὸν χριστιανικὸν κείμενον τῶν πρώτων χρόνων, παραδοσιακῶς ἀποδιδόμενον Ἱππολύτῳ τῷ Ῥώμης, θεολόγῳ τοῦ τρίτου αἰῶνος. Τὸ ἔργον τοῦτό ἐστιν ἓν τῶν πληρεστάτων διασωθέντων αἱρεσιολογικῶν συγγραμμάτων ἀπὸ τῆς ἀρχαιότητος, συνδυάζον ἀπολογητικὴν, φιλοσοφίαν καὶ πολεμικὴν διδασκαλίαν. Σκοπός ἐστιν ἐλέγξαι καὶ ἀναθεματίσαι τὰ δόγματα διαφόρων αἱρετικῶν αἱρέσεων, ἀναζητῶν αὐτῶν τὰς ῥίζας ἐν ταῖς προγενεστέραις ἐθνικαῖς φιλοσοφίαις.

Ὁ πλήρης τίτλος ἐν τισιν χειρογράφοις—Κατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος—ἀποκαλύπτει τὴν πρόθεσιν τοῦ συγγραφέως συστηματικῶς καταλύειν τὰς διδασκαλίας τῶν Γνωστικῶν καὶ ἄλλων αἱρέσεων, ἀποδεικνύοντα τὰς φιλοσοφικὰς βάσεις αὐτῶν, μάλιστα τὰς ἐκ τῆς Ἑλληνικῆς σοφίας. Πολὺν χρόνον ἀφανισθέν, τὸ πλήρες ἔργον εὑρέθη πάλιν τῷ ἐννεακαιδεκάτῳ αἰῶνι, καὶ ἡ ἀтриβουτία αὐτοῦ καὶ ἑρμηνεία διαμένουσιν ὑπὸ φιλολογικὴν ἔριδα.

Δομή καὶ Περιεχόμενον

Τὸ κείμενον διαιρεῖται εἰς δέκα βιβλία, καίπερ μὴ πάντα διασωθέντα. Τὸ πρῶτον βιβλίον θεμελιοῖ τὴν μέθοδον, ἐξετάζον τὰ φιλοσοφικὰ συστήματα τῆς ἀρχαιότητος—οἷον ταῦτα τῶν Πυθαγορείων, Στωϊκῶν καὶ Πλατωνικῶν—διαβεβαιούμενον ὅτι αἱ αἱρετικαὶ διδασκαλίαι ἐκ τούτων ἐγένοντο. Τὰ βιβλία Βʹ καὶ Γʹ ἀπώλοντο, ἀλλὰ τὰ λοιπὰ βιβλία ἐστὶν ἀφωρισμένα εἰς τὰς ποικίλας αἱρετικὰς αἱρέσεις, συμπεριλαμβάνοντα τοὺς Γνωστικούς, Οὐαλεντινιανούς, καὶ τοὺς τοῦ Σίμωνος τοῦ Μάγου, μεταξὺ ἄλλων.

Τὸ βιβλίον Δʹ μεταβαίνει πρὸς τὴν παρουσίασιν τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας, ἐνῷ τὰ βιβλία Εʹ καὶ τὰ ἑπόμενα παρέχουσιν ἀναλυτικὰς περιγραφὰς καὶ ἐλέγχους ἰδιαιτέρων αἱρέσεων. Τὰ τελευταῖα βιβλία περιέχουν πολεμικὰς ἐπιθέσεις κατὰ τῶν τότε χριστιανικῶν προεστώτων καὶ αἱρέσεων, μάλιστα κατὰ τοῦ πάπα Καλλίστου Αʹ, ὑποδεικνύοντα τάσεις ἔριδος ἐν τῇ πρώιμῃ Ῥωμαϊκῇ Ἐκκλησίᾳ.

Ἀποστολὴ καὶ Συγγραφεύς

Ἡ συγγραφικὴ ἀτριβουτία πολλὰ ἐζητήθη. Ἡ παραδοσιακὴ ἀπόδοσις τῷ Ἱππολύτῳ στηρίζεται ἐπὶ ὁμοιότησι λέξεως καὶ θεολογίας πρὸς ἄλλα ἔργα αὐτοῦ. Πλὴν, τὸ πρωτότυπον χειρόγραφον εὑρεθὲν τῷ ἐννεακαιδεκάτῳ αἰῶνι οὐκ εἶχεν ὄνομα συγγραφέως, ὥστε τινὲς ἐφιλοσόφησαν περὶ ταύτης τῆς ταυτότητος. Ἡ παράστασις τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐρίδων, μάλιστα ἡ κριτικὴ κατὰ Καλλίστου Αʹ, ὑποστηρίζει τὸν λόγον ὅτι ὁ συγγραφεὺς ἦν ἐγγὺς τῆς Ῥωμαϊκῆς χριστιανικῆς κοινότητος, ἴσως καὶ αὐτὸς ὁ Ἱππόλυτος, ὃς ἀντέστη τῷ Καλλίστῳ καὶ τάχα ἦν ὁ πρῶτος ἀντίπαππας.

Φιλοσοφικὴ Μέθοδος καὶ Πολεμικὸς Σκοπός

Ἕν τῶν χαρακτηριστικῶν τοῦ ἔργου ἐστὶν ἡ πλατὺα χρῆσις τῶν Ἑλληνικῶν φιλοσοφικῶν πηγῶν. Ὁ συγγραφεὺς ταύταις χρῆται ὡς ἀποδείξει ὅτι αἱ αἱρετικαὶ διδασκαλίαι οὐ μόνον παρεκτρέπονται τῆς χριστιανικῆς ἀληθείας, ἀλλὰ καὶ διαστρέφουσι τὰ ἐθνικὰ δόγματα. Αὕτη ἡ προσέγγισις διακρίνει τὸν Ἔλεγχον ἀπὸ τὰς ἄλλας αἱρεσιολογίας τῆς ἐποχῆς, αἵτινες πολλάκις ἦσαν περιορισμέναι εἰς δογματικὰς ἀσυμφωνίας ἢ ἑρμηνείας γραφῶν.

Ὁ πολεμικὸς τόνος τοῦ συγγραφέως οὐ περιορίζεται εἰς θεολογικὸν ἀγῶνα· χρῆται καὶ ῥητορικῇ χλευάσει καὶ ἠθικοῖς κατηγορήμασιν, πορφυρῶν τοὺς αἱρετικοὺς ὡς ἀνοήτους καὶ ἀπατεῶνας. Οὗτος ὁ τόνος ἀνακλάι τὰς ἐντόνους θεολογικὰς καὶ ἐκκλησιαστικὰς συγκρούσεις τοῦ τρίτου αἰῶνος.

Ἡ Εὕρεσις καὶ ἡ Ἐπιστημονικὴ Σημασία

Ἐπὶ πολλοὺς αἰῶνας, ὁ Ἔλεγξις ἦν γνωστὸς μόνον διὰ ἐκλογῶν καὶ μαρτυριῶν, μάλιστα παρὰ τοῖς πρώτοις συγγραφεῦσιν ὡς Ἐπιφανίῳ τῷ Σαλαμῖνος καὶ Εὐσεβίῳ τῷ Καισαρείας. Ἐν τῷ 1842, εὑρέθη πλήρες χειρόγραφον περιέχον τὰ βιβλία Αʹ καὶ Δʹ–Ιʹ ἐν τῷ Ἄθῳ, παρέχον τοῖς φιλολόγοις πληρέστερον κείμενον. Αὕτη ἡ εὕρεσις ἐξήγειρεν νέον ἐνδιαφέρον εἰς τὴν πρώιμην χριστιανικὴν αἱρεσιολογίαν, θεολογίαν, καὶ τὰς σχέσεις αὐτῆς πρὸς τὴν κλασικὴν φιλοσοφίαν.

Τὸ ἔργον γέγονεν κρίσιμος πηγὴ εἰς τὴν μελέτην τῆς πρώιμης Γνωστικῆς, τῶν χριστιανο-ἐθνικῶν σχέσεων, καὶ τῆς ἀναπτύξεως τῆς ὀρθόδοξης διδασκαλίας τῆς προ-Νικαϊκῆς Ἐκκλησίας. Καίπερ δυσκολίαι περὶ τὴν βεβαίωσιν τῆς συγγραφικῆς ταυτότητος, ὁ Κατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος διαμένει κρίσιμον ἔγγραφον πρὸς κατανόησιν τῶν θεολογικῶν διαμάχων καὶ τοῦ πνευματικοῦ περιβάλλοντος τῆς πρώιμης χριστιανικῆς περιόδου.