Wp/dar/ГIялиханмахьи

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | dar
Wp > dar > ГIялиханмахьи

БусягIят ши лебси мерличиб адамти хIербирес бехIбихьибси манзиличила ва илаб ши акIниличила хабурти дурули бири гьанналис 50-60 дус гьалаб шилизиб хIербирули калунти гьести гIямрула адамтани. Илдачил ихтилатикIули делкIунти белкIаначи хъарихъули, кайсулра нуни шила тарихличила баянти. ХIера, нушала хала бегIтани бурни хIясибли, жяв замунтазив ЦIудхъурла шилизив левли уили сай Ибрагьим бикIуси адам. Илала авал урши буили саби. ИтхIели ЦIудхъурла шилизиб бузахъуси гIядат хIясибли, гьарил цIудхърайзиб ихтияр буили саби кIел урши хала бегIтачил барх ЦIудхъурла шилизиб батес, гIелабти биалли хъайчикабатурли гIергъи, шила дурарти хала бегIтала мулканачи хIербиахъес бурхьес. Илди чус дигули ахъалли, даимлис илаб калес бирутири. Бурни хIясибли, чедив гьанушибси Ибрагьимра. ЦIудахъаривад сунела ГIялихан бикIуси урши гьанна нушала махьи лебси мерличи, ахъушантачил дазуличирти мер-мусалис къараулбирахъес вархьили уили сай. Илини саби бикIар нушала шилис хьулчи кабихьибси, иш мерличи урдубяхъибси. Илала дурхIнира, дурхIнала дурхIнира,… илаб калун. Илкьяйда илаб шурмала леслизиб, мирхъила шаливан цIапакунси ши акIуб. Сунесра ГIялиханмахьи бикIуси. ЦархIил айтура леб. Валлагь, шилис хьулчи кабихьибси ГIялихан бикIуси адам ЦIудхъурла шилизир дузахъути гIядатуни, цархIилван бурасли, гIядлу-зегъа, дуъни багьандан шилизивад дураибси сай бикIуси. Илини ишарти мер-мусалис къараулра бирусири. ИшбархIи итхIели кадикибти анцIбукьуни дурусли баяндарес къиянни саби. Амма ашкарли саби нушала ши бахъхIи биъни. Илис бикьридеш дирути дахъал секIалра лер.

Советский гIямру багьандан[edit | edit source]

Россиялизир сагати анцIбукьуни кадиркес дехIдихьиб. Чула азаддеш сархес багьандан пачала хIукуматличи, давлачебтачи къаршили мискин халкь ахъбиуб. Илди анцIбукьунани халкь революцияла хIяракатличи киб: 1917 ибил дусла февральла 27-личиб Россиялизиб буржуазияла демократ революция чедибикиб. Ил хабарли къиянна халкь дебали разибиахъуб, амма илини халкьлис я даршудеш, я ванза, я кьацI хIехиб, сенкIун хIукумат Заманала правительствола някъбазиб калун, халкьла Советуни меньшевикунани ва эспертани дуциб. Халкьли аргъиб, таманси чедибдеш сархес багьандан гьалабяхI цагьатIи ганз кацIес гIягIнили биъни. Итди анцIбукьуни кадикибси манзиллизиб Россиялизиб балбикибтири нушала шилизибадти АмирхIямзаев Ражабла МяхIяммад ва ГIядукI ГIямар. Илдани Ленинничила, большевикуначила, пачала хIукуматличи къаршили бургъути ялчначила ва хъубзурачила хабурти дурули бири. Дагъистайзир, гьар-чинаралра кьяйда, граждан дергъла цIа алкун. Нушала шан Умаханов ГIяхIмадли сунела хъалибарглис хъарихъли сабси, сунела ца ахIи агарси хъула кьял бицIиб, тупанг асиб ва граждан дургъбала игит Къара Къараевли бекIдешдируси партизантала отрядлизи керхур. Илдизибад гIибрат касиб, сунела ва унра-тухумла хъу далцуси унц бициб ва тупанг асиб ГIяшурлаев МяхIяммадли. Илра сагаси хIукумат багьандан ургъес арякьун. Маллаев ГIямарла я унц, я кьял аги, амма къияндикибхIели дергахъес мяхIкамдарибти декьла кIел гавлаг лерри. Илдазибад ца бициб, тупанг тIалаббариб ва партизан ветаур. Илди цархIилтазира жибухъун. Илдала жи гIеббуцибти бахъал ахъиб. БиштIаси ГIялиханмахьилизибад 38 гIяхIгъабза инкьилабла хIяракатлизи арбякьун. Чула лебдешлизибад бухъи, ярагъ тIалабдарили, халкьла хIукумат батахъес дявилизи арбякьунти ГI.Умаханов, М.ГIяшурлаев, ГI.Маллаев ГIяякьакьализиб бетаурси дергълизиб алхун. ЦархIилтани чедибдеш сархиб, шилизир социализмала тяхIяр-кьяйда кадизахъур, колхоз акIахъуб ва кьяшмачи тIашбатур.

Багьудлумала гIиниз[edit | edit source]

Шила ца дублаб дирсибти къаркъубазибад барибси халаси ва жагаси кIидерхIла юрт лебри. Ил гьанналис 130-140 дус гьалаб дебали давлачевси, Дагъистайзивра урибси Къажар РабаданхIяжи бикIуси адамли барахъибси юрт сабри. Гьанна бусягIят ил юртла хъулчри чекадикили сари, луцри диалли, гьаб-убла бикьрумиван тIашли лерал. Ил юртлизиб калунсири гьала-гьала ликбез, 1929 ибил дуслизиб илаб мерлабарибсири бехIбихьудла школа. Дубурла шилизиб школа абхьни халаси баркьуди сабри. Совет хIукуматли нушала халкьлис халати имканти гьаргдариб, хаслира культураличи бегIбиахъес. Нушала шилизив цаибил учитель сайри Гъуладтилизивадси МяхIмудов МяхIяммад. Илис гIергъи ишаб бузули калунтири нушала шилизибадти АмирхIямзаевхъали, Ражабла МяхIяммад ва Хула Рабадан, М.ГIяхIмадов, М.Рабаданов, М.НикIабаданов, П.Керимова ва цархIилти. 1952 ибил дуслизиб бехIбихьудла школа верхIел дусла школаличи шурбатурсири. Илав вахъхIи директорли узули икалун АметеркIмахьила шилизивадси Амираслан Вагьабов. Илини педагогикала пергер коллектив акIахъубсири. Ил коллективлизиб лебри Россиялизибад бакIибти учительницабира: Е.Артемьева, В.Иванова, М.Асеева, В.Краснова ва цархIилти. Нушала школализиб бузули калун Къуппабадти Ильяс Рамазанов, Гьиммат МяхIяммадов, ГIиса ГIямаров, Лакла районна Курклила шилизивадси ГIябдулла МяхIяммадов, Гъуладтивадси ГъазимяхIяммад Шарипов, ТIебекIла шилизивадси Юсуп МяхIяммадов ва цархIилти. Илдала ургав итхIели цалра аги чебяхIси даражала багьуди касес валкьаурси. Илдани бучIахъули калунти даршани адамтани гьанна чебяхIси даражала багьуди касили саби. 1984 ибил дуслизиб нушала шилизибси гехIел дусла школа урга даражала школаличи шурбатур. Школализиб бузути 22 учительлизибад 19-ла чебяхIси даражала багьуди леб. Нушала школа таманбарибти 120 адамли чебяхIси даражала багьуди касили саби. БусягIятла заманализибра ил таманбарибти гIяхIцад уршби ва рурсби ДР-ла вузаназиб бучIули саби. Тамаша ахIену, шилизивси гьарил шуибил адамла чебяхIси даражала багьуди леб.

Нешванза батахъес[edit | edit source]

Зак амъурли шалгIедухъун талихIла бурхIни. Дагьес агарли дарсдиуб шими-шагьурти, хIеблизиб цIедешла анхъ вавнаниван, дерхъиб диштIати шими. Сепайда гьанагарси балагь чебакIиб нушала ВатIайчи, фашист Германияла гъармукаби чебухъун. 35 гIялиханмахьилан ахIерси ВатIан батахъес дергъла цIализи арбякьун. Илдазибад 19 шанти-жамигIятлизибад даимлис декIарбикиб, дявила капарайтачиб даимлис калун. Чихъалив илди? ХIера, илдачила ца-чумал баян. — ХIусейнов ХIяжигIяли Ахъушала цаибил школала завуч. ТIалабкарси, дурхIнази мурхьти багьудлуми кайсахъуси, дебали секIал балуси, жагати чарх-бекIла пергер адам вири,— бурули саби илини бучIахъули калунтани. Шантани дигиличил гьанбуршули бирар ИсмягIилов МуртазагIялила ура. Ил колхозла председатель вири. Сепайда, дургъбани илала пикруми ва баркьудлуми къябаиб. Дявтала цIализив къел-хIерзи агарли веткахъиб. Рабаданов МяхIяммад Ахъушав райПО-ла правлениела председатель сайри. Шила Советла председатель сайри ГIяхIмадов ГIяхIмад, МяхIяммадов СултIан — колхозла бухгалтер, Тухъанаев БяхIянд — урибси лацла ва кьисла уста. Илини дарибти партабачи ГIялиханмахьила школала бучIанти 1993 ибил дусличи бикайчи кабирули калун. МуртазагIялиев ХIябибуллагь хъайчикайили кIиэсил бархIи дявтази арякьун. Илини вайтIа чебиусири, биалра ил мукIурхIекIиб, дила хIулбазибад нукьсандеш агара или юлдашуначил варх ВатIан батахъес арякьун. Комсомолецуни ХIяжиев Нажмудин, МяхIяммадов СягIидхIяжи, ХIяпизов МяхIяммад 17 дус сабри биубти. Илдира саби гIяхIъулали дявтази арбякьунти саби. Биуб дургъбази букьес дигути хьунул адамтира. ХIушачи ярга баили ахIен или, илдала тилади кьабулхIебариб. Дургъбазиб алхунтала уми даимдарес вирар. ГIур чехIебаиб илдани дургъбала дусмас гIергъи сагабиубси, жагабиубси, цIедешла унхърази гIелабикибси ГIялиханмахьила ши, ши-алав ласбухъунси, тIабигIятли белшунси ахъти лусентала къалара, саби биштIахIели хIяз-хIузли биркьули калунси жагаси махъла вацIара. ИкIди гIяхIгъубзни гIялиханмахьилантала уркIбазиб, даимлис кавлан! Илдачи кахIедурхути дигила лишан саблин, тIашли саби школала гьалабси парклизиб илдас мармар къаркъализибад барибси, мургьила хатIли илдала уми делкIунси памятник.