Wp/cnr/Vrhobreznički ljetopis
Vrhobreznički ljetopis crnogorski je ćirilski rukopis Gavrila Trojičanina iz sredine XVII stoljeća.
Zahvaljujući okolnosti što se tačno zna kad je podignut Manastir Sv. Trojice i činjenici da nikad nije rušen, taj duhovni centar toga kraja bio je i centar prepisivačke djelatnosti u XVI i XVII vijeku. Ovđe je inok Gavrilo 1650. godine pisao poznati Vrhobreznički ljetopis.[1]
Vrhobreznički ljetopis, ćirilski rukopis prepisivača Gavrila Trojičanina, poznat je u literaturi kao Vrhobreznički hronograf (ljetopis). Predstavlja djelo izuzetne vrijednosti za izučavanje istorije jezika, pismenosti, istorije i drugih srodnih nauka.
Taj se rukopis nalazi u zbirci ćirilskih rukopisa Narodnoga muzeja u Pragu. Njegovo reprint izdanje, uz komentare, objavljeno je u crno-bijeloj tehnici 2000. godine.
Skreće na sebe pažnju zapis samoga pisara Gavrila: „Te godine (1463) razbiše Turci gospodina hercega Stefana u Hercegovini, na rijeci Breznici“, koji svjedoči o prvome, privremenom padu Pljevalja pod tursku vlast. Inače, sam manastir podignut je 1537. godine, uz odobrenje turskih vlasti. Od samoga osnivanja može se pratiti kontinuiran rad prepisivačke djelatnosti, zahvaljujući zapisima i potpisima prepisivača.
Monah Gavrilo je napravio voluminozno djelo kojim nadmašuje svoje prethodnike, naročito po posve originalnom pristupu prepisivačkome poslu i po sakupljačkoj strasti, čime je unaprijedio prepisivački red u Svetoj Trojici. Takva aktivnost u Manastiru bila je moguća zahvaljujući razumijevanju centralnih turskih organa, a i sami turski sultani su ponekad potpisivali ukaze o zaštiti prava ovog manastira.
Vrhobreznički ljetopis Gavrila Trojičanina rukopis je prilično složene strukture. Počinje Prologom, u kome se kaže da se radi o zborniku sakupljenom od mnogih ljetopisaca. U Pogovoru autor ga naziva ljetopisom. Otuda i zbrka u literaturi oko naziva toga djela.
Rukopis sarži: hronograf grčkoga tipa u kome se izlažu zbivanja od nastanka svijeta, po biblijskome učenju, pa sve do pada Carigrada pod Turke 1453. godine; slijedi hronogaf o rimskim carevima i papama poslije raskola u hrišćanskoj crkvi, a potom je poglavlje o raznim zapadnoevropskim zemljama i narodima. Kraj rukopisa posvećen je beśedama istaknutih teologa pravoslavne crkve, naročito njihovim sporenjima oko vjere s Jevrejima i Latinima.
Posebnu cjelinu čini dodatak, pisan drugom rukom, godinu dana nakon što je Gavrilo završio svoj dio, a sadrži rodoslov i dva srpska ljetopisa.
Kao posebni umeci dati su kraći osvrti na istoriju Nemanjića i kasnijih srpskih vladara.
Od lista 5 do lista 330 (š) pisao je Gavrilo, pravilno oblikovanim slovima. Završetak rukopisa, od 330 b do lista 338ª (š), tj.do kraja, s rodoslovom Nemanjića i dva ljetopisa, kao i četiri lista sadržaja na početku 1–4 (š) pisao je neko nepoznat, kurzivnim slovima, manje vješt prepisivačkom poslu i nijesu pisani istovremeno.
O putešestviju rukopisa od Pljevalja do Praga govore zapisi na marginama: knjiga je bila u Tronoši 1787–1790. godine, zatim ju je „od početka do kraja pročitao kapetan Nikolaj Vojnović u Srijemskoj Mitrovici 16. septembra 1791. godine“.
Literatura[edit | edit source]
- Monah Gavrilo Trojičanin, Vrhobreznički ljetopis, knjiga starostavna iz 1650. godine. Priredili V. Cvijović i B. Kovačević, Podgorica, 2000.
- Radoslav Rotković: Istorija crnogorske književnosti, knj. II, ICJK, Podgorica, 2012.
- Božidar Šekularac: Razvoj pismenosti u Crnoj Gori, FCJK, Cetinje, 2014.