Wp/cnr/Svetozar Vukmanović-Tempo, general-potpukovnik

Rođen je, 3. avgusta 1912. godine, u selu Podgor, nedaleko od Cetinja u porodici Nikole Vukmanovića. Umro je 6. decembra 2000. godine u selu Reževićima.

Biografija

Imao je dva brata - Đura, Luku i sestru Milicu. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a zatim je, pošao za starijom braćom u gimnaziju na Cetinje. Za vrijeme gimnazijskih dana bio je član literarne družine, a u osmom razredu je bio predsjednik udruženja literarne družine. Nakon završene gimanzije, 1931. godine, zajedno sa svojim bratom od strica Brankom, otišao je u Beograd đe je upisao Pravni fakultet. Diplomirao je 1935. godine. Svoja prva znanja o komunizmu i Sovjetskom Savezu, je dobio od svog najstarijeg brata Đura, koji je bio studijama u Parizu, i tako došao u dodir s komunistima i postao član Komunističke partije Francuske. Na Pravnom fakultetu, uključio se u borbu revolucionarnog studentskog pokreta, koji je bio veoma aktivan. Učestvovao je u velikim novembarskim demonstracijama 1931. godine, zbog čega je naredne školske godine izbačen iz studentskog doma. Stanovao je privatno, a jedno vreme živio je zajedno sa Đurom Strugarom, koji mu je bio drug iz gimnazije. Preko svog brata od strica, Branka Vukmanovića i druga iz gimnazije Branka Draškovića, početkom 1933. godine, stupio je u Komunističku partiju Jugoslavije. Kao član Akcionog odbora studentskog pravničkog društva, od novembra 1934. godine, bio je jedan od organizatora i rukovodilaca borbe studentske omladine. Nekoliko puta je bio među organizatorima izbora za Stručno udruženje, ali su izbori svaki put poništavani, zbog pobjeda prorevolucionarnih studentskih udruženja. Zajedno sa Mirkom Tomićem Vukmanom Knišićem Đurom Strugarom, i drugim studentima-komunistima, bio je jedan od organizatora i aktivnih učesnika velikih studentskih štrajkova na Beogradskom univerzitetu od 1933. do 1935. godine.Više puta je bio hapšen zbog učešća u organizovanju studentskih štrajkova. Prvi put je uhapšen, nakon studentskih demonstracija, aprila 1934. godine, kada je u beogradskom zatvoru „Glavnjača“ proveo osam dana. Zatim je hapšen, posle studentskih demonstracija protiv zatvaranja studenata u koncentracioni logor u Višegradu, početkom februara 1935. godine. Tada je i sam poslat u logor u Višegrad, gde je bio od 4. februara do 20. marta 1935. godine, kada je logor rasformiran, pod pritiskom demokratske javnosti. Po izlasku iz zatvora, juna 1935. godine je diplomirao.Nakon završenog fakulteta, 1935. godine, odlukom Partije određen je da radi na formiranju novih i jačanju postojećih partijskih organizacija u Crnoj Gori. Prvo je radio na formiranju partijskih organizacija u Crnogorskom primorju, po selima od Budve do Petrovca. Potom je sa Nikolom Đonovićem, poslaničkim kandidatom Ujedinjene opozicije za barski srez, organizovao narodne zborove u svim većim mjestima barskog sreza. Na tim zborovima, nastupao je i govorio u ime radnika, zbog čega je bio uhapšen i nekoliko dana je proveo u zatvoru u Cetinju. Kao član Mjesnog komiteta SKOJ-a za Beograd, angažovao se u političkom radu sa studentskom i radničkom omladinom i u organizovanju štrajkova i drugih akcija beogradskih radnika i studenata. Nakon jedne provale u partijsku organizaciju, bio je uhapšen i zatvoren najpre u zatvoru „Glavnjača“, a zatim u zatvoru na Adi Ciganliji. Kako je u policijskim evidencijama bio označen kao komunista, vojsku nije služio u školi rezervnih oficira, što mu je kao diplomiranom pravniku po zakonu pripadalo, već u trupi sa običnim vojnicima. Prvo je bio u Subotici, a potom je prekomandovan u Prištinu. Kada je sredinom 1936. godine u Crnoj Gori izbila velika provala u partijsku organizaciju, on je po nalogu suda iz Sarajeva uhapšen u vojsci i sproveden u Sarajevo (zbog velikog broja uhapšenih u Crnoj Gori, deo uhapšenih je sprovođen u Sarajevo i Beograd). Na teret mu je stavljena partijska aktivnost u Crnogorskom primorju, tokom ljeta 1935. godine. Usljed nedostatka dokaza, bio je oslobođen, a vrijeme provedeno u zatvoru mu je uračunato u vojni rok, tako da se ubrzo po povratku u vojsku, sredinom 1937. godine, pušten kući. Na prijedlog, Jovana Marinovića sekretara Pokrajinskog komiteta, otišao je u Nikšić, đe je radio kao pripravnik kod advokata Gojka Garčevića, sipmatizera KPJ i aktivno učestvovao u organzovanju i jačanju partijskih organizacija. U Nikšiću je ostao sve do početka 1938. godine, kada je ponovo otišao u Beograd. Po dolasku u Beograd, po savjetu Boriše Kovačevića, zaposlio se kao pripravnik kod advokata Đurovića i učlanio se u Udruženje advokatskih pripravnika. Za člana Mjesnog komiteta KPJ za Beograd izabran je juna 1939. godine i za člana PK KPJ za Srbiju. Od tada, pa do početka rata, 1941. godine, po zadatku PK KPJ za Srbiju i CK KPJ, radio je na širenju mreže partijskih ćelija u Srbiji i Makedoniji, kao i organizaciji partijske tehnike (organizovao je štampanje letaka, ilegalnih partijskih listova i drugog materijala). Od CK KPJ bio je zadužen da organizuje štampanje i rasturanje ilegalnog materijala u Srbiji, Vojvodini, Makedoniji, Kosovu i Metohiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. Po zadatku CK KPJ, avgusta 1939. godine radio je u Makedoniji, kao partijski instruktor, a u ljeto 1940. godine, kao instruktor PK KPJ za Srbiju, u unutrašnjosti Srbije: u Nišu, Zaječaru i rudnicima istočne Srbije. U jesen 1940. kao delegat CK KPJ prisustvovao je Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Makedoniju.Na Petoj pokrajinskoj konferenciji KPJ za Srbiju, juna 1940. godine, izabran je za člana Pokrajinskog komiteta i delegata za Petu zemaljsku konferenciju KPJ. Na ovoj konferenciji KPJ, oktobra 1940. godine, u Zagrebu, podnio je izveštaj o stanju partijske tehnike i bio izabran za člana Centralnog komiteta KPJ. Tada je i dobio nadimak „Tempo“. Bio je jedan od organizatora i rukovodilaca velikih demonstracija i manifestacija u Beogradu 27. marta 1941. godine.Poslije kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, nastavio je da radi na organizovanju ilegalnih štamparija CK KPJ (na Banjičkom vencu i Avalskom drumu). Prisustvovao je istorijskoj sjednici Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine, na Dedinju, na kojoj je donijeta odluka o početku oružanog ustanka naroda Jugoslavije. Od tada pa do kraja rata, po zadatku CK KPJ i Glavnog štaba, u raznim krajevima Jugoslavije obavljao je istaknute vojne i političke dužnosti. Kao delegat Glavnog štaba NOPO Jugoslavije i opunomođeni delegat CK KPJ odlazi u Bosnu i Hercegovinu.

Drugi svjetski rat

Pod njegovim rukovodstvom, 13. jula 1941. godine, održan je sastanak Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH, na kome je preneo direktivu CK KPJ o početku opštenarodnog ustanka i razvoju oružane borbe prema uslovima u pojedinim krajevima BiH. Učestvovao je u donošenju najvažnijih odluka i rešavanju mnogih pitanja i vođenju oružane borbe u prvim mesecima ustanka u BiH, naročito u istočnoj Bosni.Na savetovanju u Stolicama, 26. septembra 1941. godine, postavljen je za komandanta Glavnog štaba NOP odreda BiH i izabran za člana Vrhovnog štaba NOPO Jugoslavije. Na političkom radu u Bosni i Hercegovini, ostao je sve do kraja 1942. godine, kada je po odluci CK KPJ i Vrhovnog štaba, upućen u Makedoniju.Kao opunomoćeni delegat CK KPJ i Vrhovnog štaba, dobio je zadatak da u južnim delovima Jugoslavije organizuje i ojača partijska rukovodstva, pomogne oživljavanje oružane borbe i organizovanje partizanskih odreda i brigada. Pružio je veliku pomoć stvaranju, razvoji i radu KP Makedonije i NOV i PO Makedonije.Oslobodilački pokret u Makedoniji, na Kosovu i Metohiji i na jugu Srbije u 1943. i 1944. godini naglo je jačao i postao masovniji. Formirani su partizanski odredi i brigade, a potom divizije i korpusi. Nakon toga odlazi u Grčku i Albaniju, uspostavio je veze s Bugarskom komunističkom partijom i održavao veze i sastanke s predstavnicima Centralnih komiteta i Glavnih štabova ovih zemalja zbog jačanja, povezivanja i koordinacije oslobodilačke borbe balkanskih naroda.S redinom 1944. godine, avionom je otputovao, iz Makedonije za Bari (Italija), a odatle brodom na ostrvo Vis. Posle toga, vratio se na partijski rad u Makedoniju, đe je ostao do novembra 1944. kada je na poziv CK KPJ, došao u oslobođeni Beograd.

Poslijeratno vrijeme

Nakon oslobođenja Jugoslavije bio je načelnik Glavne političke uprave Jugoslovenske armije i pomoćnik ministra za narodnu odbranu maršala Tita, od 1945. do 1948. godine. Jedan je od osnivača Jugoslovenskog sportskog društva „Partizan“, kome je dao naziv. Obavljao je funkcije: ministra rudarstava Vlade FNRJ, predsjednika Saveta za energetiku i ekstraktivnu industriju Vlade FNRJ, predsednika Saveta za industriju Vlade FNRJ. Od 1953. godine predsjednik je Privrednog saveta i potpredsednik Saveznog izvršnog veća (od 1954. do 1958), a zatim član Izvršnog odbora SUBNOR-a Jugoslavije i predsednik Centralnog veća saveza sindikata Jugoslavije (od 1958. do 1697.). Bio je član Savjeta narodne odbrane, član Savjeta federacije i član Izvršnog odbora Saveznog odbora SSRN Jugoslavije. Od novembra 1945. do aprila 1969. godine biran je za poslanika Savezne skupštine. Na Petom kongresu KPJ, juna 1948. godine, izabran je za člana CK KPJ, od 1952. godine član je Izvršnog komiteta CK SKJ, a od oktobra 1966. godine član je Predsjedništva CK SKJ. Do Devetog kongresa SKJ bio je član Centralnog komiteta SKJ.

Knjige

Nakon dešavanja sa sindikatom povukao se iz političkog života 1970. godine i posvetio se pisanju knjiga. Godine 1971. napisao je knjigu „Revolucija koja teče“. Napisao i objavio više knjiga, od kojih su najznačajnije: „Privredni razvoj i socijalistička izgradnja (1948-1958)“ - izabrani govori i članci, Beograd, 1964.; „Aktuelni problemi integracije“, Beograd, 1965.; „Kako i zašto je narodnooslobodilački pokret Grčke poražen“, Beograd, 1950.; „Memoari - Revolucija koja teče 1-3“, Beograd, 1971.; „Borba za Balkan“, Zagreb, 1981. „Memoari - Revolucija koja teče 4-7“, Beograd, 1985. ;„Da li su četnici Draže Mihailovića fašistički ili antifašistički ili samo kolaboracionalistički pokret“, Beograd, 1990. „Pisma iz Reževića“, Cetinje, 1992. Imao je čin general-pukovnika u rezervi. Volio je slikarstvo i imao veliku zbirku vrijednih slika. Umro je 6. decembra 2000. godine u selu Reževićima, kod Petrovca u Crnoj Gori. Po sopstvenoj želji sahranjen je u rodnom selu Podgoru u Crmnici.

Odličje

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su Orden junaka socijalističkog rada, Orden narodnog oslobođenja, Orden partizanske zvezde, Orden zasluga za narod i dr. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 20. decembra 1951. godine.

Poveznice

• FORUM BIVŠIH PRIPADNIKA NEKADAŠNJE JNA
• Generali JNA, Generali Vojske JugoslaviJe, Generali Vojske Kraljevine JugoslaviJe, Generali Vojske Kraljevine SrbiJe
• CRNOGORSKA VOJNA ELITA U JNA 1943-1992

Izvori

• Martinovic, Srđa, Crnogorska vojna elita JNA ?1943-1992, Matica, br. 70, Podgorica, 2017, str. 543-658.