Wp/cnr/Minijature u Miroslavljevom jevanđelju
Miroslavljevo jevanđelje jedan je od najčuvenijih iluminiranih rukopisa srednjega vijeka. Nastalo je u posljednjim godinama Dukljanske kraljevine. Ono omogućava pogled unazad, jer je istovremeno i likovni izvor najstarije zetske minijature od koje nije očuvan nijedan spomenik. Pergamentni kodeks sa 296 minijatura, zastavica i inicijala na 181 listu, po narudžbini humskog kneza Miroslava, pisan ćiriličkim slovima na staroslovenskom jeziku, preveden s grčkog aprakosa (jevanđelistara), ocijenjen je prilikom publikovanja kao „nešto sasvim posebno, neviđeno... nemoguće za slovenske ćirilske rukopise“ (F. Buslaev). Minijature Miroslavljeva jevanđelja izazvale su čuđenje u naučnome svijetu stoga što su neočekivanom bujicom elemenata romaničkog slikarstva potpuno odudarale od savremenih, vizantijskih ilustracija kojima su opremani prvi slovenski rukopisi u skriptorijama Makedonije, Bugarske i Rusije. Tada, krajem XIX vijeka, o umjetnosti Zete nije se govorilo ni pisalo. Prve zablude o nepostojanju zetske umjetnosti nanijeće teške posljedice nastojanju za njeno priznavanje i opstanak. Jedino zahvaljujući naučnoj metodi ikonografske i stilske analize potisnuta su u zadnji plan „čuđenja“ i trezveno uspostavljena veza između minijatura ovoga rukopisa i zatrvene zetske, odnosno zetsko-zahumske umjetnosti slikanja.
Ovđe donosimo opšte napomene o tim minijaturama. Kolorit, tehnika crtanja i način na koji je tretirana zoomorfna i biljna ornamentika inicijala u koje je, pored životinjske, umetnuta i ljudska figura u osnovi su romaničkog karaktera. Raščlanjivanjem kolorita dolazi se do osnovnih boja ranoromaničke ornamentike – zelene, crvene i žute. Umjesto da budu rađene na zlatnoj podlozi kao vizantijske, neke minijature su pokrivene zlatom. Inicijal se veličinom (do 18 cm) udaljava od početnoga slova vizantijske minijature i približava inicijalu takozvanih „džinovskih“ kodeksa beneventanskih skriptorija. Beneventanu, kao i preromaničku umjetnost građenja i slikanja, u Zetu su prenosili benediktinci iz južne i srednje Italije. Za razliku od zapadnjačke „zvjerinje“ ornamentike, likovi svetitelja odišu vizantijskom ikonografijom, no s jakim naglaskom romaničkog stilskog pojednostavljivanja figure date površinski. Kodeks tako nastalih sinteza dva osnovna stila evropske srednjovjekovne umjetnosti ne bi se mogao pojaviti da se u Zeti nije u dužem periodu razvijala umjetnost iluminiranja, slikanja al fresco, rezanja u kamenu i građenja u skladu s napredovanjem društveno-političkog i kulturnog razvoja. Uz osvrt na čitavu umjetnost Zete između IX i XII vijeka, nameće se neizbježan zaključak. Osnovna karakteristika te umjetnosti, ma koliko skromne u okvirima velikih stilova, jeste njena samosvojnost, izborena u odbrani od potčinjavanja jednoj ili drugoj orijentaciji hrišćanske umjetnosti ove epohe. Od tih orijentacija zetska umjetnost je uzimala samo ono što se moglo primiti na njenom geopolitičkom prostoru, shodno položaju između velikih država. Dok nije bila bolje proučena, zetska umjetnost je stavljana u opšti okvir „primorske“ umjetnosti, podrazumijevajući pod tim pojmom njenu nerazlučenost od „dalmatinske“ umjetnosti, naročito od slikarske regionalne škole Zadra. Ta posljednja se, međutim, nalazi u sferi mletačke, a zetska se najtješnje oslanja na apulijsku školu. S njom je u bližem stilskom srodstvu no s ma kojom drugom okolnom školom.
Oslobođena od ranijih nenaučnih posmatranja u pogledu pripadnosti suśednim i drugim umjetničkim cjelinama, zetska umjetnost stoji bez sumnje na čelnom mjestu u crnogorskoj kulturnoj istoriji.
Poveznice[edit | edit source]
Izvori[edit | edit source]
- Pavle Mijović, Umjetničko blago Crne Gore, Beograd-Titograd, 1980.