Wp/arn/Mapuzugun

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | arn
(Redirected from Wp/arn/Mapunzugun,Mapuchezugun, Chedungun)
Wp > arn > Mapuzugun
Mapuzugun
Mapuzugun

Mapu: Wajmapu
Ñi che: 200 000
Wirin mapuzugun mew

Mapuzugun, mapunzugun, mapucezugun, cesugun rume, ta pu mapuce ñi zugun. Mvley 100.000 ce cey, 200.000 ce cey zugukelu tvfaci zugun, zoy mvlekalu Gulumapu mew ka fey kom Cile mapu pigelu. Epe kom pu ce inarumepelu mapuzugun kimi may ñi ñamkvlerpun ta tvfaci kewvh feymew newentu wixapvramtumekeygvn kom Wajmapu mew pu mapuzugufe ñi mvlekayal tañi zugun.

Kake Vy[edit | edit source]

Mapuzungun konvmpagekey kake vy ka. Pu wigka ka pikefi "araucano" femgeci ka pigerkey ta pu mapuce. Kuyfi mew pu patiru akulu taiñ mapu mew feypikey:"Lengua General de Chile". Puelmapu mew pu wigka mvlelu Wenusay waria feypikey:"Lengua Pampa". Kakewmeci vy pu wigka pikefi ta mapuzugun:"Lengua Ranquel" (fey ta Ragkvlcezugun ajkvtugelu Rakvl mapu mew); "Idioma Moluche" (fey ta ajkvtugelu Gulu mapu mew welu ti "gu" kakvnugerpuy), "Idioma Puelche" (Puelcezugun ka fey ajkvtugelu Puelmapu mew), "Idioma Pehuenche" (Pewencezugun ajkvtugelu Pewen mapu mew). Welu fey kom ta kisu kiñe zugun, Mapuzugun ta tvfey may, mapuzugun ta kakewmey may welu kiñewkvley kay.

Cijka mapudugun mew[edit | edit source]

Luis de Valdivia wirintukuy ci wvnen mapudungun cijka 1606 xipantun mew. Feyci cijka Arte y Gramática General de la Lengva que corre en todo el Reyno de Chile pigey. Feyci cijka mew pegey ci wvnenke wirin pvnegelu mapuzugun mew, feymew kom wvnenke mapuce hemvl wirintukugelu, welu mvlelay cem nvxamkan no rume ixore entupelu kiñe mapuzugufe, kom mapuzukantun pegelu feyci cijka mew rulpazugugefuy feymew pepi welulkayayfuy ka xvrkvlelayay may ta pu mapuce ñi nvxamkawvn mew.

Welu mvley kiñe rvf afmatufal zugu pegelu feyci cijka mew feyta mapuzugun ñi pvci kalen fanten mew, epe kom hemvl pegelu feyci cijka mew petu kimfalgerkey, femgeci pegey femvn hemvl: "ajkvn" kam "abvlka"; ka fey vy hemvl: "kacu" kam "kalku"; azelkan hemvl: "monkoj" kam "xogli"; ka fey azelkan femvn hemvl: "kuyfi" kam "pvci". Welu ka fey pegey hemvl ñamkvlelu fewla, zugulgewyenolu fewla kiñeke hemvl welu kiñeke ce ciijkatuy tvfaci kuyfike cijka feymew kiñe antv tvfeyci hemvl pepi wefxipay.

Mapuzugun kakelu kewvh egvn[edit | edit source]

Fijke hemvl tuwlu kakelu pu kewvh[edit | edit source]

Kuyfi ka fanten mew ta mapuzugun ka jowvrkey fijke hemvl xipalu kake ce kewvh mew, castijazugun, aymarazugun ka kecuazungun tuwci hemvl ta fexelen may. Faw ta pefalgey kiñeke zugun kam hemvl zew konkvley ta mapucezugun mew.

Hemvl xipalu Kicuazugun mew Hemvl xipalu Castijazungun mew Cumgeci rulpay Mapunzugun mew
Pataka Pataka
Sombrero Cumpiru
Valer Falin
Waranka Waragka

Mapuzugun hemvl ñi rulpazugugeel[edit | edit source]

Mapuzugun Igleszugun Afrikaanzugun Olandazugun Doycvzugun Kastijazugun
jusu baby baba baby Baby bebé
getantu bed bed bed Bett cama
cijka book boek boek Buch libro
ñawe, zomo püñeñ daughter dogter dochter Tochter hija
in eat eet eten essen comer
ka and en en und y
narki cat kat kat Katze gato
zewman make maak maken machen hacer
tañi (iñce) my my mijn mein mi
nvlan open oop open offen abrir
cijkatuwe ruka school skool school Schule escuela
kecu five vyf vijf fünf cinco
cem what wat wat was qué