Wp/ann/Ubọk Itọ-inu
Itọ-inu ìre iweweek iriọn̄ okike inu ominbe ikeke. Ire ekitumu ikọ ifolek itêtọ ujọn̄ọ, isibi ibe ke ebeweek iriọọn̄ okike inu ya ojon̄obe ikeke. Itêtọ ulobo ìre iweweek iriọn̄ okike îlobobe. Mîkitọ si uwele, ubene, udọ̀k, m̀gbọ̀, ugwat, okputuk [orêre "mass" me Usem Uket-chieen̄] mè owuwa ebi kè ofifi inu.
Me owuwa acha oraraka, ebi kè ido me liyon̄ ekikan̄ esese ubọk itọ-inu. Ire, me emen acha 1983, ebi ikikween inu ifolek sayèns enenigba ititiin̄ me Fùrâns inikigbaan̄ itọt otu ike ebesa irọ inyi otutuuk ido ekaan̄ ubọk itọ-inu gê kè ido geelek ekekọt ekpa ifuk-ibot ema eweeg-be iriọọn̄ melek ebi ofifi ido kechilọ. Gọọk me lek ikọ ema etumube ifieek me ere ya, iyâyat me ntitiin̄ ya ke otutuuk ido enibene ikisa ubọk itọ-inu ge, eyi ekigwen Es-Ài (S.I.), isa itọ inu.
Me S.I. yi, ekisa erieen̄-ntọ [unit] jaaba kechi itọ esese àgwà [physical properties]:
Gwuun̄ chieen̄:
okputuk [mass]; mkpùkpùk [charged particles]; àlana [electricity]
Ebi S.I. enyi ida ibe ke itọ-inu jaaba kecha gaalek ke ebekisa igwugwa itọ otutuuk inu geelek me liyọn̄.
Me S.I. yi si, mîkaan̄ owuwa ikọ-isi [prefixes] ekisa itumu iriaak inu ekitọbe inyi esa eriọn̄ okè inu ya owabe ire. Ikọ cha ere:
10²⁴: yotà
10²¹: zetà
10¹⁸: ekizà
10¹⁵: petà
10¹²: terà (òsîsibi ke ìwa ngwugwu ìrek)
10⁹: gigà (wâ egie ìrek)
10⁶: megà (wâ ego ìrek)
10³: kilò (wâ obop ìrek)
10²: ekìtò (wâ efit ìrek)
10¹: dekà (wâ akọp ìrek)
10⁰: - (kpekige inu geege igọọk)
10⁻¹: desì (che akọp ìrek)
10⁻²: sentì (che efit ìrek)
10⁻³: milì (che obop ìrek)
10⁻⁶: maikìrò (che ego ìrek)
10⁻⁹: nanò (che efie ìrek)
10⁻¹²: pikò (che ngwugwu ìrek)
10⁻¹⁵: femutò
10⁻¹⁸: atò
10⁻²¹: zepitò
10⁻²⁴: yokitò
Ire ene ibôtumu okike inu owabe ikeke me Usem Obolo, ikamamalek ìbum ibot ìweek erieen̄ itọ-inu ya me Usem Uket-chieen̄. "Ijọn̄ ya ìre kilò gweregwen me ujọn̄ọ sà uwele kan̄ ore kilò gò." Otutuuk ene mîriọọn̄ ibe ke ekitọ ujọn̄ọ mè uwele me mità.