Gombe ìre ama-mkpulu me Naijiria agan̄ inyọn̄ mbum-ura. Ama-mkpulu ìtatap ikana ọmọ ìre Bọrọnu mè Yobe me agan̄ inyọn̄ mè inyọn̄ mbum-ura, Taraba me agan̄ osiki, Adamawa me agan̄ osiki mbum-ura, mè Bawuchi me agan̄ ichep-ura. Egwen ama-mkpulu yi ibak ama ibot kan̄, Gombe òrere ama-ile kan̄ òmimin ichit. Efieek ijon̄ me lek Bawuchi isa irọ ama-mkpulu yi me 1si Ọkitoba 1996.<ref4> Me etete ama mkpulu 36 cha, Gombe ore òso 21 òmimin ichit me okike ijọn̄, mè ire òso 32 ene ewabe ichit me emen. Okike ijọn̄ îbenbe ìre 18,768 km². Otu-ifuk ebi ìluk me emen mîso efie 3.25 me acha 2016.<ref5>.

[ogugo: Egop, iman̄ òriọọn̄, ogugo-ijon̄]

Inu ìsisibi isi me ama-mkpulu yi ire: Okwaan̄ Gongola eyi òkilibi ìnan̄a me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ mbum-ura inin̄ Oyô Dadin Kowa mè okpọkọ me lek Ogoon̄ Muri òrere sọntitiik ukpa [range] ebi kè ogoon̄ me agan̄ osiki me ama-mkpulu yi. Usini ebi kè anam ìkup me ama-mkpulu yi ìre: <carpet viper, puff adder,mè Egyptian cobra> mèlek si ndidie eyi Senegalu, <Barrot>, mè òben-okpomgbo eyi isọọn̄-ibot [grey-headed kingfisher].<ref6,7>

Owuwa otoko òwa me ama-mkpulu yi. Ebi Fulani ìkiluk me agan̄ inyon̄ mè agan̄ etete mèlek ebi Bolewa, Kanuri mè ebi Awusa. Otoko ìluk me agan̄ osiki me agan̄ mbum-ura kan̄ ìre ebi Cham, Dadiya, Jara, Kamo, Pero, Tangale, Tera mè Waja. Owuwa ene me ama-mkpulu ya (inu môsobe 75%) ekigọọk erumfaka Isilam; ebi Kiristien ìre 20%, sà ebi kechilọ ìsisik ekigọọk erumfaka orọmijọn̄.<ref8>.

Ugwem mbubek ama-mkpulu yi ìbieen̄ me lek agirik. Mfut-uko ema emimalek iwop ìre sọgọm, ichip-ijọn̄, milèt mè tomato. Mîkikpukpo si anam kire aligọ, eriembuuk, ebot, mè arọọn̄. Ọmọ ore òso ama-mkpulu ini <HDI> kan̄ osipbe ichit,mì ire òso iba <GDP> òsipbe ichit me ido Naijiria.<ref 10>

Nrọnnye