Wp/ami/Amis.Pangach

Ngangan no ’Amis a Finacadan

“’Amis”, sano Pangcahen i, o sa’amisan saanay ko tatodong no nini a sowal, ano sa no holamen i, 阿美斯 hanen ko picodad, nipingangan no Pangcah noti:ya cysa saka safaw pito a siki（世紀） i tini Olanta(荷蘭) kiniyan nika somowalan. Patireng sa i sawaliyan a kaitilian a misanga’ to sapirikec to niyaro’ a tatapangan. O Puyuma（卑南族） a tamdaw ko mitadihangay kakitilyaisa, sa ’amisay a finacadan(北方的民族) koni pingangan to heniyansa. Tayni sato ko Ripon iniyay i tamdamdaw（人類） no kingkiwi nipa’oripay hananay, ’Amis hanto kinasowal saan.

Riyad tona ngangan no finacadan

Kapah to a sowalen ko i tiniay maro’ay i sa’amisan. O likid no kakawaw 阿美族 hanto kina kakawaw kina sowal, i tiniay i sa’amisananay a imy, kapah to a sowalen i tiniay maro’ay i sa’amisan han koni pingangan. Pangcah hananay, caayay kafana’ a sapinangen a milimo’ot sananay kina codad. O sowal no Farangaw a tamdaw “’Amis”hantoay, mita hanto araw na i tiniyay to i sa’amisan kina tamdaw, caay ka timolay, sisa o 'Amis hanto kita, sa’amissay kita a tamdaw sa, so^linayay o ’Amis sa. Ono Pangcah a sowal i, oniyam a tamdaw sanay ko “’Amis”, pakyni no holam a pingangan i, “Pangcah” hansa, naniya ko kapeten no mita so^linay haw. Hiya hanto mipalatosa, o satimolan, o sa’amissan hanto sa, manga’ay haenen ko nipingangan, i satimolay a tamdaw o ’Amis sato, kalingko toni ’amissay, o kakitilian to ko ngangan, caay to ka ’orip noya tamdaw kasowalen.

Tamdaw no ’Amis

’Amis hananay i tini i Taywan, sa’alomanay i tini i Yincomin, napakayra i 2020–miheca misa’osi, malawit to tosa polo’ a ’ofad; sa’alomanay a nika sa’opo, i tini i Kalingko, tayto a kanakaransa, i tini i masaaro’aro’ay a enar i riyariyaran enar iratoay, cayto ka papi:na pakayni i Manso. Sakasaan dadahal kina nisakanatan, masomad ko sowal o losid ato kakawaw, cayto kalecad, masomowad to konisimsim, caay to pitodong tono tao, tangsa nika tayni no Ripon. Ira Ripon ci Torii Ryūzō, 1897–miheca to Taywan, nakamayan noheny to ma’ma’an, o Tarawadaw a ’alo（秀姑巒溪） ko terong no Pangcah, nika latosahan ko Pangcah. Soelinay o wayway no Pangcah, o 母系社會 hananay. Babahy hananay, i loma’, babainay hananay mikadabo’, o alalbo no loma’ a terong o babahy. O babahy hananay nika saayawy a nika boladan i, kabana’anto ko nika masakapahayto kiso saan, babainayan hato i, ano kasingisngisanto i, matoasayto kiso saan, han ko nika somowal tiniyan a demak. Irato ko nikaselasela no babainaysa, o ’Amis a nika dadodod i, tolosa, cacaysa Pangcahsa kakitiliansa, cayka dapoda:posa ato tawo, 1970–miheca no Taywan caykakapah ko kidaysa, ’aloman koya Pangcah a milaliway tiniyay i kakitiliay no ’orip, misapatas toni simsim. Tadaniyaro’ a Pangcah i, ira ko taraniyaro’ hananay maoripsa. Alomna ko citangalay a Pangcahsa, matiya ci Mahengheng（馬亨亨）, ci Maysang Kalimud（楊傳廣）, micomin ko Taywan ira ko malahakasiay terong no mitasa, siboissay a malahitaisa, ila ko kilemelay a mimalisa.

Laleko no ’Amis

U suwal nu i ’amisay a Pangcah

U Pangcah hanay a niyaru’, u masaniyaru’ay i Taywan, paniyaru’sa i Kalingku atu Pusung tangasa i wali mitepar tu riyariyaran, ira hen ku usawl i Mutan nu Pintung atu Mancu a paniyaru’, tangasa i 2016 a miheca tu sepatay a bulad, u bulung nu tamdaw i 204,189 ku nika’aluman. U sa’alumanay ku tamdaw nu Pangcah a finacadan i Taywan a payniyaru’an. U nipangangan tu “Pangcah” hanay miseng tu suwal nu Hulam “pangca”(番人) patatudung sa a pabana’, ira ku “tamdaw” atu ”payniyaru’” sanay a nipabana’. Ira u ’Amis sanay a nipingangan i, u Palangaw atu Paliwan ku miangangay, pasuwal sa namaka ’amis a miliyas tangasa i satimulan a mikihatiya tu i timulay a Iwatan a nipingangan kiyari, sisa ira ku ’amis sanay a nipasubana’.

Talihafan

• 吳惠芳. (2011). Wikipedia 維基百科 族語詞條試寫─原住民族語詞條 2011作品集. 教育部.
• 中文維基百科 https://zh.wikipedia.org/wiki/阿美族
• 李景崇，1998，《阿美族歷史》，臺北：師大書苑。
• 黄宣衞，2008，《阿美族》，臺北：三民。
• 達西烏拉彎‧畢馬，2001，《臺灣的原住民 : 阿美族》，臺北：臺原。