Kiketzket ne "República Popular Democrática de Corea", ne tikilwiat Ajkuikpa Korea. Ne achtumutaliani itukay Kim Il-Sung.
Ne protestaj pal Haymarket
1886:
Miak kichiwket protestar nujme ne ESA pal tajtanit ma semaya titekitikan chikwey horaj mujmusta, wan ipanpa mumiktijket sejse tik ne plaza Haymarket, tik Chicago, ijkiuni pejki ne ilwit itukay "Uno de Mayo", ne ilwit pal ne tekitinimet.
Kamehameha I (1758-1819)
1785:
Ne tatuktiani Kamehameha kiwilej ne iejercitoj Kalanikūpule tik ne islaj itukay Oʻahu. Tik 1810 yaja kisenputzuj muchi ne ijislaj wan taneshtij ne reinoj pal Hawaiʻi wan muchiwki ne achtu rey. Ne ingles James Cook kiajsituya ini ijislaj tik 1778 wan kalwikaket tepusti, ne yejemet te kipiatuyat; Kamehameha welik kinwilewa ne sejseuk ika kipiatuya tajtamutani.
Ne "Asamblea Constituyente" pal Kuskatan kishpejpen Álvaro Magaña, se derechistaj, ken achtumutaliani provisional hasta ma kiekchiwakan ne yankwik constitucion.
Ne North-West Rebellion tik Saskatchewan
1885:
Ne Metzali pal ne tejtechan Cree wan Assiniboine kipishket se wey victoriaj ijpak ne ejercitoj pal Canada tik ne Battle of Cut Knife ijtik ne North-West Rebellion tik ne tal itukay Saskatchewan.
Ne arzobispoj Richard Bancroft, ne kintekimakak ne tepewa kipatak
1611:
Kitamijket kipatat ne Bibliaj tik Ingles tik ne version muishmati nujme itukay King James Version.
Tik ini tunal patanik ne achtu tepuspatani iwan pashaluanimet, ijtik New York wan Atlantic City.
Napoleon Bonaparte (1769-1821)
1814:
Ne kalpuli pal Francia kituktij Napoleon Bonaparte, ne emperador pal Francia, ma naka tik se islaj itukay Elba. Melka uni, tik 1815 yaja chuluj wan mukwepki.
Margaret Thatcher kichiwki ganar ne teishpejpenalis pal muchiwa ne achtu siwat achtu ministroj ipal ne Reinoj Senputzujtuk.
1961:
Tik ESA, majtakti-yey tukniwan pejket pashaluat tik ne tajtawikani kan inat ka ne istakmet wan ne tiltikmet te welit senpashaluat pal kichiwat protestar. Yejemet muishmatit ken ne freedom riders o "pashaluanimet ipanpa ne libertad".
Manhattan ashan
1626:
Ne Metzali kinamakaket se islaj itukay Manhattan Island. Ne takamet istak kinkuilijket ka anka $1000 pal ne tumin pal ashan. Te kinmakaket tumin sute kwajkwachti wan bojboton. Ashan uni islaj itukay New York, ne techan sea wey pal ne ESA!
Muchiwki se wey kumunilis tik Mount Pleasant, Washington DC, ika se policiaj kichiwki disparar se takat pal Kuskatan. Miak pal ne Shiktal chulujtuyat ka ESA tik uni shijshiwit ipanpa ne guejguerraj.
1981:
Mikik Bobby Sands, tzaktuk tik Ajkuikpa Irlanda, kan kichiwa se huelgaj pal mayan ken protestaj ipanpa ken nemituyat. Te takwaj tik 66 tunal wan kipiatuya 27 shiwit kwak mikik.
Ilwit "Cinco de Mayo" tik ESA
1862:
Ne ejercitoj pal Meshijku musunki iwan tasumanimet pal Francia tik ne Batalla de Puebla wan kichiwket ganar. Ashan ini tunal se ilwit tik Puebla wan ijtik ne Meshijkat tik ESA.
José Napoleón Duarte, pal ne PDC, kichiwki ganar ne teishpejpenalis pal muchiwa ne achtumutaliani pal Kuskatan; kipulujket ARENA wan ne icandidatoj Roberto d'Aubuisson.
Mutemakak "Crazy Horse"
1877:
Tȟašúŋke Witkó (tik Castillaj, Caballo Loco), ne tatuktiani pal ne Metzalitechan Oglala Sioux, mutemakak iwan ne ejercitoj ESA tik Nebraska tik ini tunal.
Kimakaket ne periodicoj itukay The Washington Post ne premioj Pulitzer ipanpa ne itekiw pal kineshtia ne Casoj Watergate tik ESA (yajika ne achtumutaliani Richard Nixon kiajkaw itatuktilis).
Ludwig van Beethoven (1770-1827)
1824:
Ini ne achtu wipta ka mutzutzun ne Sinfoniaj Chiknawi ipal Beethoven, tik Viena, Austria.
Juana de Arca (1412-1431)
1429:
Jeanne d'Arc (tik Castillaj, Juana de Arca), se siwat tasumani, kiwikak ne ejercitoj pal Francia kichaluat ne Inglesmet.
Tik Wounded Knee, se techan tik South Dakota (ESA), mutemakaket 200 tukniwan pal ne American Indian Movement wan tamik ne inprotestaj pal 71 tunal ika ne kalpuli te kinmaka tay ipal.
Adolf Hitler (1889-1945)
1945:
Tamik tik Ewropa ne Ukse Guerraj pal ne Taltikpak ne pejki tik 1939. Ne Alemanes mutemakaket tik Rheims, Francia.
1886:
Muchiwki se yankwik asesek pal tikunit, itukay Coca-Cola.
Nelson Mandela muchiwki tik ini tunal ne achtu tiltik achtumutaliani ipal Tatzinu Africa.
Guerraj pal Vietnam
1973:
Sujsul miak tik ESA (anka 100.000 tukniwan) kichiwket protestar iishpan ne Istak Kal tik Washington D.C. pal kilwiat ne ikalpuli Richard Nixon ka te kinekituyat ne guerraj pal Vietnam.
Maximiliano Hernández Martínez (1882-1966)
1944:
Kiajkaw ne tatuktilis ne dictador pal Kuskatan Maximiliano Hernández Martínez kwak muchiwki se huelga general. Yajaya tatuktia katka tik 1932 kwak mumiktijket miak tukniwan tik Ijtzalku.
Ne tzakka pal ne achtu edicion pal El Quixote
1605:
Muchiwki imprimir ne achtu takutun ipal ne amat El ingenioso hidalgo don Quixote de la Mancha ipal Cervantes.
François Mitterand ipal ne Partidoj Socialistaj muchiwki achtumutaliani ipal Francia.
Winston Churchill (1874-1965)
1940:
Tik ini tunal, tik itajku ne Ukse Guerraj pal ne Taltikpak, ne Reinoj Senputzujtuk kipishki se yankwik achtu ministroj, itukay Winston Churchill.
Isabel la Católica (1451-1504)
1713:
Tik España kishtijket se tajtuli ina ka ne siwatket te welit muchiwat rejreinajmet. (Tejemet timutajtaniliat tay inatuskia ipanpa uni Isabel la Católica, ne reinaj kituktij Cristobal Colon hasta America.)
Tik ini tunal mikik ne musicoj pal Jamaica Bob Marley. Kipiatuya 36 shiwit kwak mikik iwan cancer.
Italkwach Ghana
1956:
Ghana muchiwki ne achtu tal pal ne Africa tiltik ne kiski tik ne Imperio Británico wan kikwij iindependenciaj (ne Británicos kitukaytia katka "Gold Coast"). Yaja ne achtu pal miak; nemanha walajket nusan Camerun, Somalia wan Nigeria (ijindependientej tik 1960), Sierra Leone, Tatzinu Africa wan Tanzania (1961), Uganda (1962), Kenia (1963), Malawi wan Zambia (1964), Gambia (1965), Botswana wan Lesotho (1966), Swaziland (1968) wan Zimbabwe (1980).
HMS Beagle
1820:
Yajki ka alamal ne barcoj HMS Beagle kan pashaluj wejka Charles Darwin pal kinpepeta takwalmet te kenhat nujme ne taltikpak. Yaja ne techmachtij ipanpa ne evolucion pal tikmatit kanka witzet ne sajsakat wan tajtakwalmet.
Se takat itukay Mehmet Ali Ağca kiejekuj kimiktia ne papa kwak kiski iishpan miak tik Roma.
Ne weytamachtiluyan ipal Berkeley
1960:
Nesik ne Free Speech Movement tik Berkeley, California kwak ajsiket sejse pal ne Committee on Un-American Activities ipal ne kalpuli wan ne mumachtianimet kisket kichiwat protestar.
Ne guerraj ijtik ESA wan Meshijku, 1846-8
1846:
Ne ESA taneshtij guerraj iwan Meshijku tik Texas. Tamik ne guerraj iwan ne tratadoj pal Guadalupe Hidalgo kan inak ka nemi pal ESA kitashtawia tumin Meshijku wan miak tal pal Meshijku nakat ipal ESA.
Chikwey tal pal taneskan Ewropa (Albania, Bulgaria, Checoslovaquia, Hungria, Polonia, Rumania, ne Senputzulis Sovieticoj wan Taneskan Alemania) kichiwket firmar ne Pacto pal Varsovia. Ijkiuni musenputzujket ne talmet comunistaj, ken kichijtiwita ne talmet capitalistaj tik ne OTAN.
Ichimal Israel
1948:
Muneshtij ne estadoj independientej pal Israel. Kwak tamik muneshtia, pejki ne guerraj Arabe-Israel ipal 1948.
Ne rey Louis XIV pal Francia (1638-1715)
1643:
Louis XIV pal Francia muchiwki rey iwan nawi shiwit, kwak mikik iteku (Louis XIII). Tatuktij tik 72 shiwit wan kitukaytijket Louis le Grand (Louis Wey) wan nusan le Roi-Soleil (ne Rey Tunal).
Ne policiaj kimiktij se mumachtiani pal ne weytechan pal Berkeley itukay James Rector tik se protestaj tik ne parquej ne ashan itukay People's Park. Uni wey protestaj pejki ika Ronald Reagan, ne gobernador ipal California, tatuktij ma mutzakwa ne parquej pal te welit kalakit musenputzuat ka né ne mumachtianimet pal kichiwat protestar ka te kinekituyat ne guerraj pal Vietnam.
Ijkiuni kinekituyat ne Tejtechan Senputzujtuk ma mutakutunti Palestina tik 1947.
1948:
Kwak panutuk se tunal ka muneshtij ne yankwik estadoj pal Israel, muchi ne tejtechan Arabej inawak (Palestina, Egipto, Transjordania, Libano, Siria, Irak wan Arabia Saudi) kichiwket invadir Israel wan pejki ijkiuni ne guerraj Arabej-Israel.
Clear Lake, California
1850:
Tasumanimet pal ne ejercitoj pal ne ESA kimiktijket sujsul miak Metzali pal ne techan Pomo tik se kan itukay Badon-napo-ti tik ne Pomotaketzalis, wan ashan munutza tik Inglestaketzalis "Bloody Island", tik Clear Lake, California.
Tamik ne kumunilis pal ne Ghetto pal Varsovia. Ijtik ne Ukse Guerraj pal ne Taltikpak, Hitler tatuktijtuya ma mutzakwa muchi ne takutun pal Varsovia, ne weytechan pal Polonia, kan nemituyat ne Yudayujmet (judíos); nusan kinmiktijket miak. Ne chanejket pal uni ghetto kumunket ijtik se metzti, pero ne ejercitoj kipachuj ne kumunilis.
1929:
Pejket tamakat se premioj itukay Oscar (nusan intukay ne Academy Awards) ne tamakat tik Hollywood muchi ne shijshiwit ipanpa ne pejpeliculaj mas yejyek.
Tatak ne tetzakwiluyan tik San Pedro Sula wan mikiket sentzunti tzaktuk. Nusan ne tunal achtu kumunket ne tzajtzaktuk wan mikiket ukse 70.
Ne ichimal ne wey tekakiluyan pal ne ESA
1954:
Ne wey tekakiluyan pal ne Ejestadoj Senputzujtuk inak ka te welit nemit tajtamachtiluyan te kenhat, sejse pal istakmet wan sejse pal tiltikmet.
Rosalía de Castro (1837-1875)
1863:
Kiski Cantares gallegos, ne achtu amat ipal ne wey poetaj pal ne Gallegojtaketzalis, Rosalía de Castro. Tik 1963, kwak kipiatuya sentzunti shiwit, ne Real Academia Galega kitukaytij ini tunal, 17/5, ken ne ilwit itukay Día das Letras Galegas. Tik 2013 kichiwat se ilwit sujsul wey ika yaja ne aniversarioj 150 ipal ini amat.
Mikik tik ini tunal Túpac Amaru II, ne tatuktiani pal se kumunilis Metzali tik Peru tik 1780. Wetzki ne kumunilis wan kichiwket ejecutar yaja wan muchi ne imiakwan.
Croacia kishpejpen ne independenciaj itech Yugoslavia tik se referendum.
Kan nemi Vietnam
1967:
Ne tejtepuspatani pal ne Americanojmet pejket kitamimat bojbombaj ijpak Hanoi, ne weytechan pal Vietnam.
Se termometroj
1743:
Ne tamatini pal Francia Jean-Pierre Christin kichiwki se escalaj pal tiktamachiwat ne tutunka, itukay centigradoj o Celsius. Yaja ne escalaj ne tikwit ashan, kan ne at muchiwa set (hieloj) ka 0º wan kwakwalaka tik 100º.
Taneskan Timor muchiwki independientej itech Indonesia, kwak Portugal kishmatki tik ini tunal. Katka yaja se icoloniaj Portugal hasta 1976.
HIV selek wan uksik
1983:
Kiski tik ne Revista Science ne achtu tajkwilul ipanpa ne virus itukay HIV ne tamaka SIDA.
1927/32:
Tik 1927, panuk ne achtu takat sentapal ne Atlantico Weyat tik se tepuspatani; yaja Charles Lindbergh. Nusan tik ini tunal tik 1932 kichiwki ne achtu siwat, itukay Amelia Earhart.
Muchiwki independientej ne Republicaj pal Montenegro kwak kichiwket se referendum wan 55% inaket eje. Kineki ina ka tik ini tujtunal nemi se ujti democraticoj pal ne talmet pal Ewropa welit kipiat independenciaj su kinekit. Montenegro kipia 13.812 km2 (Kuskatan kipia 21.000) wan 625.266 chanej.
Neill Armstrong taksak ijpak ne metzti tik 1969
1961:
John F. Kennedy, ne achtumutaliani pal ne ESA, inak tik ini tunal ka kinekituya ma kituktikan se takat ijpak ne metzti achtu ma tami ne majtakti-shiwit. Ijkiuni panuk (tik 1969), melka Kennedy tea kanaj - mikik tik 1963.
Ne ishapu Colon (1451-1506), tik Sevilla
1506:
Mikik Cristobal Colon tik Valladolid, España. Kipiatuya 54 shiwit.
Ne tatuktianimet pal Alemania wan Italia, Hitler wan Mussolini, kichiwket firmar se pactoj, ne "pacto de acero". Tik uni shiwit pejki ne Ukse Guerraj pal ne Taltikpak.
Pejki patani ne tepuspatani itukay Concorde ijtik Londres wan Washington. Ne Reinoj Senputzujtuk wan Francia sentekitket pal kichiwat. Sujsul talul katka wan welituya panu sentapal ne Atlanticoj ijtik yey horaj. Londres-Washington te ne achtu rutaj, achtu pejki yawi ijtik Londres wan Bahrain; Paris wan Rio de Janeiro; wan nemanha Paris-Caracas. Tamik ne Concorde tik 2003.
Nicolaus Copernicus (1473-1543)
1543:
Ne astronomoj ush sitalmatini Nicolaus Copernicus tajkwiluj ka ne tunal nemi tik itajku ne sistema solar, wan ne taltikpak wan ne plajplanetaj kiyawaluat. Achtu, miak kimatket ka ne taltikpak nemi tik itajku wan ne tunal wan ne plajplanetaj kiyawaluat.
Kiski ne achtu peliculaj pal Star Wars ("Guerra de las Galaxias" tik Castillaj) ipal George Lucas, kan tikishmatket pejpersonajej ken Luke Skywalker (Mark Hamill), Princess Leia (Carrie Fisher) wan Han Solo (Harrison Ford).
Se sennemit pal ne OAU
1963:
Muchiwki ne OAU (Organization of African Unity), se sennemit ipal ne talmet pal Africa pal musenputzuat iishpan ne colonialismoj wan ne intatuktilis ne istakmet tik Zimbabwe, Tatzinu Africa, Mozambique wan Angola. Musenputzujket tik Addis Ababa, ne weytechan ipal Etiopia, pal taneshtiat ne yankwik sennemit.
Mikik Nehru. Yaja ne tatuktiani pal ne movimientoj pal independenciaj pal India, imumachtiani Mahatma Gandhi wan ne achtu ministroj ministroj pal India ijtik 1947, kwak muchiwki independientej, wan 1964 kwak mikik. Kwak mikik, inaket: "Musewij ne tawil tupal, muchi kunyua."
Jomo Kenyatta (1893-1978)
1963:
Muishpejpen ne Kenya African Nation Union wan ijkiuni Jomo Kenyatta muchiwki ne achtu ministroj ipal ne yankwik Kenia indepiendentej. Yaja ne tatuktiani ipal ne movimientoj ipanpa ne independenciaj.
Ne Tepuspanuas Golden Gate
1937:
Mutapuj se yankwik wey tepuspanuas ijpak ne at ijtik San Francisco wan Marin. Ini yektzin tepuspanuas, itukay Golden Gate Bridge, muishmati nujme ken se takutun ipal San Francisco.
Kiski tik sejse diarioj se tajkwilul pal Peter Benenson itukay Ne prejpresoj ejelkawtuk. Ipanpa uni tajkwilul muketzki Amnistia Internacinal, se yankwik sennemit ipanpa ne tay ipal ne takamet wan siwatket wan pal kinpalewia ne presos politicos nujme ne taltikpak.
1830:
Tik ini tiltik tunal, ne kalpuli pal ne Ejestadoj Senputzujtuk pal America kichiwki se tajtuli ina ka ne kalpuli weli kinhishtia ne Metzali nujme kan nemit wan kintuktia kanka kinekik. Ne achtumutaliani Andrew Jackson kitukaytalij ne Indian Removal Act.Ipanpa uni tajtuli, ne tejtechan Cherokee, Chickasaw, Choctaw, Creek, Seminole, Wyandot, Potowatomi, Shawnee, Lenape wan sejseuk muchi kipulujket intajtal.
Ume takat, Edmund Hillary pal Yankwik Zelanda wan Tenzing Norgay pal Nepal, ajsiket itzunpan ne tepet mas kojtik tik much ne taltikpak, ne Everestepet. Melka tiknutzat ijkiuni ne tepet, tik ne taketzalis pal Nepal yaja itukay Sagarmāthā, wan Qomolangma tik Tibet taketzalis. Hillary mikik tik 2008.
Sejse general pal ne ejercitoj kimiktijket Rafael Trujillo, ne dictador pal Republica Dominicana ne tatuktij 30 shiwit. Pero nakak ne ipartidoj tatuktia wan miak mikiket ipanpa ne imikilis ne dictador. Inat ka 50,000 tukniwan mikiket kwak Trujillo tatuktia. Yajasan kipiatuya 60 shiwit kwak mikik.
Se brassier pal 1900
1889:
Christine Hardt, se siwat pal Alemania, kishtij ne achtu patentej pal se brassier (o chichipachujka?). Melka uni, ne brassier te yankwik, inat ka ashan sujsul wey shiwit sejse siwat kikwit katka se ken ne brassier ne tikishmatit ashan.
Juana de Arca (1412-1431)
1431:
Ne palejmet pal Inglaterra kitatijket Juana de Arca ika inaket ka yaja se herejej. Kitalij ikwajkwach takamet... Yaja se tasumani pal Francia wan ne ejercitoj pal Inglaterra kitzkijtuya.
.jpg)
.jpg)
-en.svg)
.svg){kind=link}
