Wb/skr/لئی ہار

بسم اللہ الرحمٰنِ الرحیم

لئی ہار

جاویدآصف

سارے حقوق شہام ملک کنے ہتھیکڑے ہن

کتاب         لئی ہار

کہانی کار      جاویدآصف

مکھ پناں       جوادجوجی

کمپوزنگ       قاضی شاہد

  پیشکش       گوبیز پینٹس ۔ سوجھل دھرتی واس

تاریخ اشاعت اگست 2016ء   

چوݨ حافظ گلاب فیاض ، اسلم گشکوری

پروف ریڈنگ جمیل جاذب،اصغر ثاقب

چھاپہ خانہ جھوک پرنٹرزملتان     

مُل 350         

خط پتر سانگے

غزالی ماڈل سکول ساہن والا تحصیل و ضلع راجن پور

03346031235

اپݨے اباحضور ماسٹر سیف اللہ سئیں

اتے اپݨی اماں سیݨ دے

نانویں

تندیر

ــــــــــ اڄوکے عہد دا کہاݨی کار جاویداختربھٹی 6

ــــــــــ لئی ہار ، سماج دا ترجمان ڈاکٹر حمید الفت ملغانی 9

ــــــــــ صاحبِ ِطرز  نثر نگا ر خالد ذبیح اللہ آسی 15

ــــــــــ لئی ہار 19

ــــــــــ نہ پایم ݙس منزل دا 23

ــــــــــبھئو 38

ــــــــــانوکھڑا سودا 43

ــــــــــ تھالی دا وتائوں 48

ــــــــــdis able certificate 55

ــــــــــ برہا 59

ــــــــــکاں دی کانوݨی مرڳئی 66

ــــــــــ وٹہ سٹہ 74

ــــــــــ موکل 90

ــــــــــ چھاں دیوتا 88

ــــــــــ پارت 93

ــــــــــ پیلھوں 98

ــــــــــ ویزہ 103

ــــــــــ ریڈو 109

ــــــــــ خلیلی 117

ــــــــــ بارش 123

ـــــــلئی ہار: وسیبی پُرہیتیں دا  ترجمان بلال بزدار 126

اڄوکے عہد دا کہاݨی کار

عام طور تے آکھیا ویندے جو افسانہ انگریزی توں اردو وچ تے ول سرائیکی وچ آیالیکن میݙی رائے ایں توں مختلف ہے۔کہاݨی اپݨی زبان تے ثقافت وچوں جنم گھندی ہے۔اے کہیں ݙوجھی زبان تے ثقافت توں نئیں ملدی۔

جݙاں تئیں قصہ تے قصہ گو زندہ ریہے سرائیکی کوں ݙوجھی زبان دی نثری اصناف آلے پاسے ݙیکھݨ دی لوڑھ محسوس نئیں تھئی۔جݙاں اپݨے قصے نال اساں بے وفائی کیتی تاں ول اساں ناول تے کہاݨی آلے پاسے آئے پر ساݙے اندرقصہ گو موجود ریہا۔

جاویدآصف دی کہاݨی وچ وسیب دے رنگ جھلکدے ہن۔اوہ مظلوماںتے محنت کشاں کیتے لکھدے تے ایندی کہاݨیاںساکوںاپݨے آسے پاسے نظردیاں ہن۔ اے خوبی اینجھے لکھݨ آلے وچ پیدا تھیندی اے جیڑھااپݨے معاشرے تے سماج نال گہرا تعلق رکھیندے تے اپݨے لوکاں دے نال ٹردے پھردے۔اینجھا لکھاری اپݨے پڑھݨ آلیاں توں اجنبی نئیں ہوندا۔

کہاݨی دی ہک خوبی اے ہے جو جتھوں چاہو شروع کرگھنو تے جتھاںچاہومُکا ݙیو۔ کہاݨی کݙاہیں ختم نئیں تھیندی۔ایویںسمجھو اساںکائنات کوں ݙیکھدے پئے ہیں۔ جو ہک ویلھے ساݙی اکھ دے سامھݨے آندے، او اساںلکھ ݙیندے ہیں۔اصل وچ دنیاکہاݨیاںدا مجموعہ ہے تے اساںسارے ایندے کردار ہیں۔اساںخودنئیں ڄاݨدے جو ساݙا کردارکتھوں شروع تھیندے تے کتھاںختم تھیندے۔

جاویدآصف وی ایویں ہی کیتے،جتھاںاونکوںکہاݨی نظرآندی ہے او اونکوں پورا کرݙیندا ہے۔ایندیاںکہاݨیاں وسیب دیاں تصویراںہن۔انہاں تصویراںوچ ٻہوں سارے آئینے ہن۔ہر آئینے وچ ٻہوں سایاں شکلاں ہن۔ساریاں تصویراں تے سارے آئینے ٻُلیندے پئے ہن۔

ساݙے وسیب وچ ترقی دے امکانات ٻہوںگھٹ ہن۔ساݙی نسلاں کوں پسماندہ رکھیا ڳیا ہے تاکہ اساںغلامی کریندے رہوںایہا وجہ ہے جو ساݙے لکھݨ والے ٻہوں جلدی زمانے دی تلخی آلے پاسے چلے ویندے ہن۔میں جاویدآصف دی  کہاݨیاں وچ قابلِ رحم تصویراںݙہدا ہاں۔ایں نے منظر نگاری ٻہوں مہارت نال کیتی ہے۔ نہیں ،شاید حقائق ای اتنے واضح ہن جو منظر سامݨے آ ویندے۔

ایہہ کہاݨیاںساݙی آوݨ آلی نسلاںکوں خبراں ݙیسن جو اساں کینجھی تیز دھُپ اِچ زندگی گزاری ہے۔ساݙے پیر سڑدے ریہے تے سفر کریندے ریہے۔ساݙے کہاݨی کار ایں ویلھے ساݙے وسیب دا المیہ لکھدے پین۔انہاں کہاݨیاںوچ ساکوںوسیبی انسان بے حقیقت نظرآندے پر ایں جرم کوں تسلیم نئیں کریندا۔حاکم ہی ساݙا مجرم ہے تے مجرم ٻہوں طاقتورہے۔ساݙی فریاداں کیتے کئی عدالت نئیںبݨائی ڳئی۔تاریخ دے صفحیاںوچ ساکوں ختم کیتا ویند اپئے۔ ساݙے کول ہک ہی عدالت ہے جیندے وچ اساں اپݨا مقدمہ پیش کریندے راہسوں،جݙاں تئیںجو ساکوں انصاف نئیں ملدا۔اوہ سرائیکی فکشن تے شاعری دی عدالت ہے ایںعدالت وچ ساکوں انصاف ضرور ملسی۔ایں ویلے سرائیکی زبان اِچ بہترین ادب لکھا ویندا پئے۔ایہا ساݙی پیش رفت ہے۔

           جݙاں تئیں کہاݨی زندہ ہے،دنیا باقی راہسی۔جݙاں دنیا ختم تھی ویسی تاں اصل وچ کہانی دی موت تھیسی۔یاشاید نویں کہاݨی ڄمسی۔

           جاویدآصف زندہ کہاݨیاں دا خالق ہے۔ایندیاں کہاݨیاں تاریخ دا حصہ بݨیاں پین۔او انہاں سچے لکھاریاںوچ شامل ہے۔جیندے لفظ کہیں گواہی دے محتاج کوئنی۔ میں یقین نال آکھ سڳداںجو ساݙا سرائیکی ادب ہی آخری جنگ لڑسی تے فتح حاصل کریسی۔

جاویداختر بھٹی

لئی ہار:سماج دا ترجمان

سرائیکی ادب وچ لکھیے ونڄݨ والے افسانے توںپہلے قصے تے کہاݨی دی اہم روایت لوک ادب دی سنڄاݨ رہی ہے۔کہاݨی کئی وی ہووے او اینجھے واقعے دی نمائندگی کریندی ہے جیکوں ہک خاص ترتیب نال بیان کیتا ونڄے۔جݙاںایں واقعے کوںحقیقت تے تخیّل  دے ڳانڈھے نال لفظیں دا روپ ݙے کے کاغذ تے محفوظ کر گھدا ونڄے تاں اینکوں افسانے دا ناں ݙتا ویندے۔یعنی کہاݨی سݨݨ کیتے ہوندی ہے تے افسانہ پڑھݨ نال تعلق رکھیندے۔ویلھے دے نال نال کہاݨی سݨاوݨ دی روایت اپݨے مکلاوے والے پاسے ویندی پئی ہے۔جݙاں جو افسانہ پڑھݨ دی ڳالھ معاشرے وچ ضرور پاتی ویندی ہے۔ ایہا وجہ ہے جوݙوجھیں زبانیں دے نال نال سرائیکی زبان دے لکھاری وی پڑھݨ والیں دی ایں لوڑھ کوں پورا کرݨ سانگے افسانہ لکھݨ دے پاسے توجہ ݙیندے پئین۔

سرائیکی افسانہ لکھݨ والیں وچ ہک ناں جاویدآصف دا وی ہے۔دمان دے ڄم پل ایں لکھاری دے قلم توںوسیب دے کئی رنگ سنڄاپوںتھئین جو افسانیں دے عنوان وی  سرائیکی سماج دی ترجمانی کریندن۔جاویدآصف سرائیکی دی نمائندگی کرݨ والے لفظاں کوں شعوری طور تے محفوظ کرݨ دی بھرویں کوشش کیتی ہے تے ایں کوشش وچ او وݙی حد تئیں کامیاب وی تھئے۔

جاویدآصف اپنی کتاب دا عنوان ’’ لئی ہار‘‘آپݨے پہلے پہلے افسانے دی نسبت نال سامھݨے آندے۔افسانہ’’ لئی ہار‘‘ کوںراہی واہی دی پوری روایت نال ڳنڈھݨ دے نال نال اڄوکے دور وچ اݨ رادھ دا اے المیہ ݙساوݨ دی کوشش کیتی ڳئی ہے جو جھڳے دے سارے جی ہک مٹھ تھی کے رڑھ کپݨ نال سال دے داݨے کٹھے کرݨ توں رہ ڳئین۔ او صبر قطے ویلھے کتھاں ٹُر ڳئین۔جݙاں ݙاندیںنال ہل وہائے ویندے ہن۔ڳاہ ڳہاوݨ تے چھڄ پُݨݨ دے بعدٻار کوںٹوپے نال ونڈیا ویندا ہاتے کلہوٹیں وچ داݨے سانبھیے ویندے ہن۔ مکدیاںروایتاں ݙو ݙٹھا ونڄے تاںافسانہ’’ پیلھوں ‘‘وچ ڄال دا وݨ ݙسݨ  وچ نہ آوݨ دی ڳالھ دے علاوہ کرینہہ ،سرینہہ،ڄنڈے تے  ٻیریںجھئیںدرخت وی ہک ہک کر تے مکدے ویندے ہووݨ داتذکرہ ݙکھڑے رنگ وچ کیتا ڳئے۔جݙاں جو قدیمی تہذیب دے ہزاراںسالاںدے کئی راز سانبھݨ اتے پیڑھیںتوںساݙی ثقافت دے ہک ہک رنگ دی گواہی ݙیوݨ والے’’پپل ‘‘ دے وݨ آپݨے ہتھ نال ویچ ݙیوݨ دی کہانی کوںافسانہ ’’چھاںدیوتا‘‘وچ کھول کے بیان کیتا ڳئے۔

افسانہ ’’پارت‘‘کوںانسان دوستی دے درس دے حوالے نال سنڄاتاونڄ سڳدے جیندے وچ احمدخاںطارق دے کلام توںایںڳالھ دا احساس ݙیوایاڳئے جو سرائیکی وسیب دا سڄاک لکھاری رل وسدیں کوںآدمیت دے احترام داسبق پڑھاوݨ دی شعوری کوشش کریندا ݙسدے۔جیںکنوںسرائیکی ٻولݨ والیں دے تصوّف نال ڳانڈھے دا پتہ لڳدے۔ایویں افسانہ ’’ویزہ ‘‘وچ وی مذہب تے ملکی ونڈارے توں اُچیرہ تھی کے اے  احساس ݙیواوݨ دی کوشش کیتی ڳئی ہے جو دھرتی دے ونڈارے دے باوجودچولستان تے راجستھان دے واسی ہک ݙوجھے کیتے پیاردے جذبے رکھدن تے اے جذبے کہیں ویزے دے متھاج نئیں ہوندے۔

سماجی تے معاشرتی تلخیاںافسانے دی روایت دا حصہ بݨ چکئین ایں سلسلے وچ موضوع دی چوݨ خصوصی اہمیت رکھیندی ہے’’ نہ پایم ݙس منزل دا‘‘ہک اینجھی کہانی دی ترجمانی کریندے جیندے وچ مرد دے معاشرے دا ہک رُخ پیش کیتا ڳئے۔اونویں تاں ایں افسانے وچ پریت نبھاوݨ دے قول تے قسماں وی نظر آندن بھل اوں ویلھے اے پریت یکطرفہ تھی ویندی ہے۔جیں ویلھے مرد کوںاپݨی جائیداد ہتھوہتھ نکلدی ݙسدی ہے۔ایں افسانے دا نصرو آپݨی جائیداد کھسیج ونڄݨ دے ݙرتوں آپݨی محبت کوںکنڈ کرݙیندے تے  ݙوجھے پاسوں مدھو آپݨا گھر ٻار تے پورا ساتھ چھوڑݨ دے علاوہ آپݨے دین کوں وی محبت کیتے قربان کر کے  آپݨے آپ کوںمحبت دی دیوی ثابت کریندی ہے

جاویدآصف دے افسانے ’’ برہا‘‘ وچ جڳ پیار دا دشمن نظر آندے۔ہک ݙوجھے کیتے دھڑکݨ والے ݙو دل ملا ݙیوݨ دی بجائے وٹہ سٹہ کوں اہمیت ݙتی ڳئی ہے۔’’ وٹہ سٹہ‘‘ دے عنوان نال شامل ہک افسانے وچ ایں رسم داانجام وی ݙسایا ڳئے جوہک ماء آپݨی قصور وار دھی کوں سمجھاوݨ دی ہک کوشش تاںنہ کیتی ہتھوں الٹا دھی دی  وٹب تھی کے آپݨے پتر دے رسدے وسدے گھر کوں اڄاڑݨ دا موجب بݨی۔رسماں رِیتاں دا ہک رُخ ’’ انوکھڑا سودا‘‘وچ وی نظر آندے۔ ٻالیں دی مرضی دے خلاف ذات برادری توںٻاہر رشتہ نہ کرݨ دا انجام اے تھیا جو ݙو شادیں دے چارے تھوک  ݙوجھے دے  تھی کے وی ہک ݙوجھے دے نہ تھی سڳیے۔آخرکار وݙکیں دے فیصلیںکوں تقدیر دے فیصلے سمجھ کے قبول کرݨ دی بجائے نویں نسل رل کے نویں فیصلے کیتے۔

وسیب دے جھیڑے جھٹے عام طور تیں زن ، زر تے زمین توںشروع تھیندن۔افسانہ ’’ موکل‘‘ وچ خوش خوش وسدے ݙو بھرانویں وچکار جھیڑا زمین دا ہک ایکڑ مل گھنݨ تیں شروع تھیاتاں زمین  نہ گھن سڳݨ والے بھراآپݨے بھتریجے کوں پرنائی ہوئی دھی گھر جھل گھدی۔ظفر چاچے کنوںذال دی موکل گھنݨ کیتے تݨ ماریے۔برادری کنوں اکھواوݨ تیں  وی ڳالھ نہ بݨی تاںچاچے دے مرشدکوں ٹورآیا اتے مرشد سئیں کوں وی نانہہ کر ݙتی ڳئی۔ بھل جیںویلھے اونکوں پتہ لڳاجو ظفر چوری چوری آپݨی گھر والی نال ملݨ شروع کر ݙتے تاں اوں دھی دی موکل ݙے ݙتی۔افسانہ ’’ کاں دی کانوݨی مر ڳئی‘‘ وی ݙو بھرانویں دی اینجھی کہاݨی ہے جیڑھی رت چٹی تھی  ونڄݨ کوں ظاہر کریندی ہے۔ایں افسانے وچ نکے بھرا آپݨے وݙے بھرا کوںہمیش دی نندر سماݙتے۔بھرا دے ہتھوںبھرا دے مریجݨ تے آپݨے آپ مر ونڄݨ والے کاںبارے کانویں دے احتجاج دا موازنہ ایں افسانے وچ کرکے  اے ظاہر کیتا ڳئے جو کانویںدی میت تے آدم دی بے میتی توںسبق حاصل کرݨاچاہیدے۔

وسیب دے کئی مسئلیںوانگوںہک وݙا مسئلہ بے روزگاری ہے۔روزگار حاصل کرݨ کیتے کئی حیلے بہانے کیتے ویندن۔حکومت دی طرفوںمعذورلوکیںکوں نوکری ݙیوݨ کیتے کوٹہ مقرر  کر ݙیوݨ  دے بعدکئی چنڳے بھلے وی معذوری سرٹیفیکیٹ بݨوا کے نوکری گھن گھندن۔ایہو جھئیںبے روزگاردی کہاݨی’’Disable certificate‘‘دے عنوان نال پیش کیتے افسانے وچ ظاہر کیتی ڳئی ہے۔کئی سفارشیںدے بعدشہبازکوںسڄی ٻانہہ کمزور ہووݨ دی ڈاکٹری سرٹیفکیٹ مل ویندی ہے۔بھل ایں کوٹے دی بھرتی رک ونڄݨ دا پتہ لڳدے تاںشہباز دے پیریں ہیٹھوںزمین نکل ویندی ہے تے ذہنی پریشانی دے عالم وچ اوݙوہائیں ڄنگھیں توں معذور تھی ویندے۔ایں طرحاں اوندے سارے خواب ترٹ پھرٹ ویندن۔ اڄوکے  دور  دے  ہک  ٻئے  وݙے  مسئلے  دہشت  گردی  کوں  افسانہ  ’’ بھَو‘‘ دا حصہ بݨایا ڳئے۔ایں افسانے وچ خودکش حملے دے خوف توںٻالیںکوں مسیت تئیںنئیں ونڄݨ ݙتا ویندا۔ݙر بھَو دا اے سلسلہ ساݙی آوݨ والی نسل کوںکتھاں گھدی ویندے۔اے ہک سوالیہ نشان ہے۔

جاویدآصف دے افسانیںدی ٹھیٹھ  زبان تے منظر نگاری توںٻدھے ڳئے منڈھ  نویکلے اسلوب دے ترجمان ہن۔نمونے دے طور تیںافسانہ ’’ برہا‘‘ دا منڈھلا اقتباس  پیش کیتا ویندے

’’ جوجی دی حالی پپلی نہ ملی ہئی۔اورات دے ایں ویلھے وی اکھیںپٹی ٻیٹھاہا۔اوں پوہ دی پہاڑ رات دا اکثرحصہ حقہ گڑکیندئیں گزار ݙتا ہا۔تیلی والا حقہ پی پی  تے اوندا سنگھ ݙکھدا کھڑا ہا۔اوندے تھوݙ خشکی کنوں بھر بھرے تھی ڳئے ہن۔اوں کنوں تھُک نہ پئی نڳلیندی ہئی۔او پاݨی پیوݨ کیتے اُٹھیانلکے توںتازے پاݨی دا رڄ کر تے ولا کھٹڑے تے آن ٻیٹھا۔چوݙی دا چندر اسمان تے رشنے لائی کھڑا ہا۔اوندا اُشاء کمرے  دیں ٻارئیں کنوں ٻلہانگاں بھربھر تے اندر آندا پیا ہا۔چاندݨیاں راتیں تاںچنڳے بھلے بندے کوں پاڳل کر ݙیندین۔او تاںمریم دے پیار اِچ پہلے پاڳل تھیا ودا ہا۔چاندݨی رات اوندے پاڳل پن دے دورے وچ مزید ودھارا پئی کریندی ہئی‘‘

              جاویدآصف دے افسانوی مجموعے’’ لئی ہار‘‘ وچ پاتے ونڄݨ والے کئی انسانی رویّے کھل کے سامھݨے آ ویندن۔انھیں افسانیں وچ جیڑھی دیدہ دلیری نال حقیقت کوںلفظیں دا روپ ݙتا ڳئے۔اوندے وچ کئی واقعے تاں واقعی دل ہلا کے رکھ ݙیندن۔مختلف شخصی زاویے فنی مہارت نال سامݨے گھن آوݨ تے کئی معاشرتی ناسور بے نقاب کرݨ والے اے افسانے سرائیکی وچ لکھیے ونڄݨ والے افسانے کوںمعتبر بݨاوݨ وچ اہم کردار ادا کریندن۔

ڈاکٹر حمید الفت ملغاݨی

6مئی2016

صاحب ِ طرز نثر نگار

             بھانویں ہزاراں سال قدیم ہووݨ دے باوجود سرائیکی زبان کہیں دور دے سرکاری نصاب دا حصہ نئیں بݨ سڳی ۔ولا وی اپݨا وجود ا تے وقار برقرار رکھݨ اِچ معتبر زباناں دی تندیراِ چ باوقار اے۔

             کُجھ زباناں تاں الہامی ہووݨ دے باوجود اِی آپݨا وجود تے وقار برقرار نئیں رکھ سڳیاں۔۔۔۔

یورپ والے آہدن جو بقاء ہمیشہ قوت والی چیز کوں اِی ہوندی اے۔ مثال دے طور تے تورات عبرانی زبان و چ نازل تھئی اے تے آرمئیک وچ محفوظ کیتی گئی۔انجیلِ مقدس آرمئیک زبان وچ نازل تھئی ا تے یونانی و چ محفوظ کیتی ڳئی۔ ایویں ا ی ہندویں دا دعویٰ ہے جو ہُنیں دے چہاروید سنسکرت زبان و چ نازل تھئے ا تے ہندی زبان و چ محفوظ کیتے ڳئے ۔کیوں جو  اے زباناں یکے بعد دیگر ے آپݨا آپݨا وجود برقرار نہ رکھ سڳیاں ہن جیرھیاں جو اڄ خطہ ِ زمین تے کتھائیں وی رائج کائنی۔البتہ ہِنیں زباناں دے اِکا دُکا عالم ا تے فاضل ضرور ملسن جیرھے جوہنیں زبانیں کوں صرف آپ تئیں محفوظ رکھی ودے ہوسن ۔اے زباناں ٻہوں ای کم عرصے وچ صفحہِ ہستی توں مٹدیاں ڳن۔ماہرینِ لسانیات دے نزدیک سرائیکی زبان دی قدیم عمری دا اندازہ تاں جو کجھ وی لایا ویسی لایا ویسی بہرحال سرائیکی زبان کوں دنیا دی قدیم اتے زندہ زبان ہووݨ دا حاصلِ اعزاز میݙے نزدیک شعراء تے ادیبیں دی مرہون منت اے۔جنہیں سرائیکی زبان کوں شاعری اتے نثر دے ذریعے اڄ تک زندہ رکھئیے کیوں جو سرائیکی زبان کوں سرکاری طور تے کئی وی تحفظ ا تے سرپرستی حاصل نہ ہئی۔ جاوید آصفؔ نہ صرف ہک منفرد ادیب بلکہ ہک منفرد شاعر ہووݨ دے نال نال آپݨے ماحول دی سطح توں بلند ہک عجیب وغریب انسان اے جیرھا جوشاعر مترجم،ادیب اتے افسانہ نگار دی حیثیت نال مشہور اے۔

صاحبِ موصوف دے نثری کارنامئیں دی وسعت وعظمت اتے اہمیت نے ایندی شاعرانہ حیثیت تے ہک پردہ سٹ ݙتے حالانکہ او ہک عظیم شاعر وی ھے۔

آصف دا طرز تحریر اتنا مُعتبر اے جو کہیں جاہ تے وی عبارت دی روانی کوں مجروح نئیں تھیوݨ ݙیندا۔

                     سرائیکی نثر دی ترقی وچ جاوید آصفؔ دا اے نویکلا اسلوب ہک نویں منزل دا پتہ ݙیسی ۔ جاوید آصفؔ دے طرز تحریر دی سب توں وݙی خوبی اے ھے جوہنیں آپݨے ارد گرد دے ماحول وچ ٻولی ونڄݨ والی زبان کوں ادبی تخلیق کیتے استعمال کرتے آپݨیں کہانیئیں دا مواد  وی ارد گرد دے ماحول یا ہوں ماحول نال وابستہ افراد دی زندگی توں حاصل کیتے ا تے داستانوی انداز توں ہٹ تے حقیقت نگاری دی رسم دی  بنیاد  رکھی  اے۔

اے ہنیں دے بہترین اسلوب دا کرشمہ اے جو پڑھݨ والے تے دورانِ مطالعہ ہک خاص قسم دی کیفیت طاری ہوندی اے۔

کُجھ نثر نگار تاں قصہ کنوں ہٹ تے معنی اتے مفہوم دے گورکھ دھندے اِچ الجھ ویندن ۔صاحب ِموصوف دیاں تحریراں اُنہیں دے بالکل برعکس اِن  جیندے وچ افراد ِ قصہ دی گفتگو نہایت ای مختصر اتے بامعنی اے ۔

جاوید آصف ؔ عوامی الفاظ دے استعمال وچ حدِ اعتدال توں وی اڳوں ودھ ونڄݨ دے باوجود الفاظ اتے تراکیب دی مدد نال عبارتیں و چ جوش پیدا کرݨ تے بخوبی قادر اے۔قومی صداقتاں پیش کرݨ دا عزم کیتی ٻیٹھا ہویا فنکار یا دانشور جو ہک مستند فن پارہ تخلیق کرݨ دا خواہش مند ہوندے ہونکوں اے احساس ضرور کرݨا چاہیدا ہوندے جوکہیں قوم دی صداقت توں ودھ تے ہوندی آپݨی حقیقی زندگی ہوندی اے۔اتے کہیں وی تہذیب کوں سمجھݨ کیتے ہوں معاشرے دے رسوم ورواج دا مطالعہ بے حد ضروری ہوندے ۔صاحب ِموصوف دی نثری تخلیق توں اندازہ لایا ونڄ سڳدے جواے تاریخ نال خاصی دلچسپی رکھدن میݙے نزدیک تاں بہترین نثر ای اوہا ہوندی اے جیندے وچ پڑھݨ والے کوں حقیقت اتے افسانے دا فرق محسوس نہ تھی سڳے۔اونویں تاں ہر افسانے وچ کئی نہ کئی حقیقت ضرور چھپی ہوندی اے لیکن کہانی وچ اتنا خاصیت ضرور ہووݨی چاہیدی اے جو پڑھݨ والے کوں اے محسوس تھیوے جو او پڑھدا نئیں بلکہ نال نال ٹُردا  ویندے ۔ہیندئیں کہانئیں وچ ہوبہو حقیقت محسوس کیتی ونڄ سڳدی اے۔جاوید آصف نے شعوری طور تے مکالمیں وچ حقیقت دا رنگ بھر تے بظاہر سادہ اتے آسان عبارت کوں اظہار دا  ذریعہ بݨائے ۔جیرھی جوبظاہر تاں سادہ اے لیکن موقع محل دے اعتبار نال ٻہوں ای زیادہ نفیس اے۔صاحب موصوف نے آپݨیں تحریریں وچ نہایت ای فطری لہجے نال نثر دا جیرھا معیار قائم کیتے او کہیں وی روایتی رحجان دا تابع نئیں

کجھ ڈِس ایبل سرٹیفکیٹ (Disable Certificate ) ئِ چوں پنج مجسٹریٹیں دے دستخطیں دے بعد ملݨ والے معذوری دے سرٹیفکیٹ نال شہباز ا تے شہباز دی ماء دیاں وابستہ امیداں ا تے ارمان نہایت ای خوبصورت انداز اِچ شاملِ داستان کیتے ڳین یعنی مصنف نے بے وسی کوں ہک اینجھے واقعے نال ابھاریے جیکوں پڑھ تے ہر انسان دا دل ݙکھارا ضرور تھیسی۔

کتاب وچ شامل اکثر کہانئیں دے مرکزی خیال اخلاقی ا تے قومی مسائل ہِن ۔

اگر کہیں دے نزدیک نثر دا مقصد ایہو کجھ ھے جو انسان دے خیالات دی صحیح ترجمان ہووے تاں جاویدآصفؔ کوں ہک صاحب ِطرزِ نثر نگار ضرور تسلیم کرݨا پوسی ۔

خالد ذبیح اللہ آسی

ساہن والا راجن پور

لئی ہار

شمو دا پیو مزدوری دا تھکا ترٹا شام کوں گھر ولیا ۔ اڄاں او مسیں کھٹڑے تے ٻیٹھا ہا اتنے وچ شمو سالھ دے ٻاہروں نکھتی جیویں پیو تے دید پیوس آکھݨ لڳی۔

ابا۔۔ابا۔۔ اڄ ادا موجل آیا ہا۔۔۔صباحیں ٻئی تئیں ادّی ہوریں ساݙے گھر آندے پِن،،

سدا آون ہنائیں دا آپݨا گھر اے ۔۔۔پر پُتر مومل مائی پچھلے ہفتے تاں اَئی اے اِتنا جلدی وَلی آندی اے خیر تاں ھے ،، شمو دے پیو اللہ وسائے پُچھیا۔

ابا۔۔ادا موجل اہدا پیا ہا اِیں دفعہ لئو اساں تہُاݙے نال کریسوں ۔ ساݙے پاسے کݨکاں کِتھ رہ ڳِن۔جیرھے لوکیں دے کِیارے ٻارے ہَن اُنہاں کوں ننانواں فناہ کر ڳئے ، ،شمو پیو کوں ولدا ݙتا ۔

ہا دِھیا ایں دفعہ پچادھ دے فصل تاں ساݙے پاسے کنوں چنڳے ہَن پر اللہ دی گݨی کوں کون جھَل سڳدے۔

اللہ وسائے اپݨی ڳالھ مکائی تاں شمو آکھݨ لڳی فصل کنوں یاد آیا سویلے اہدے پئے ہاوے ݙاتریاں ڳول رکھیں ، کلہوٹی تے لاتھئین وے صباحیں ݙندواوݨ کیتے چئی ونڄاہے۔

اللہ وسائے ٹھڈھا شُکارا بھریا ۔

ہا۔۔۔میݙی دھی فجر کہیں کنوں کنڑک دا پُچھسوں کتھائوں ہا تھئی تاں ݙاتریاں ݙندیج ویسن ۔ نتاں مفتی ݙنداوی کیوں پئے بھروں ۔ لوہار چم چھلیندے ٻیٹھن ۔ کل قادو کٹاݨہ آکھے پیا میں چار ݙاتریاں ݙندوائم لوہار ݙاہ گھٹ پنجھا روپے جھرڑ گھدن ݙاہ روپے پُٹھا دے حساب نال ساݙئیں پنج ݙاترئیں دے پورے پنجھاہ روپے لڳ ویسن ۔ پنجھاہ روپے ادھ ݙینہہ دی پوری مزدوری ، پُتر اِتنا رقم تاں اساں کنے وادھو کینی۔

ابا کیا آکھیے وے کنڑک دا پُچھسوں۔۔۔۔؟

کیوں ایں دفعہ زمینداریں کنڑک کائنی کپواوݨی ، کناں ساݙے نال کئی جھیڑا پھلائی کھڑن؟ شمو سوال کیتا ۔

کیوں نہ کپویسن۔۔۔؟

پتر پہلے صبر قطے ویلھے ہن ڄٹ جیرھے رقبے وچ کپاہ رہاوݨی ہووے ہا اوندے وچ کنڑک نہ رہیندا ہا اتے کپاہ رہاوݨ ویلھے کنڑک کیتے کُجھ زمین خالی سٹ چھڑیندا ہا۔ اڄ ہائو ہائو اے ہوَس اے انسان رڄݨ وچ نئیں آندا ، خانہ خراب تھیوے ایں نویں ترقی دا جَیں زمیندار کوں تاں سہولتاں ݙتن پر مزدور اتے اݨ رادھ لوکیں دی زندگی اوکھی کر ݙتی اے۔ پہلے ݙاندیں نال ہل وہائے ویندے ہن ، میڑھی ڳاہ اتے فلشے ہوندے ہن ۔ ڳاہ ڳہاوݨ تے کئی کئی ݙینہہ لڳ ویندے ہن ۔ ٹریکٹر ٹرالی ، تھریشر دے آوݨ نال ݙینہاں دا کم گھنٹئیں وچ تھی ویندے ۔ زمیندار کوں تاں سہولت ملی اوندا وقت بچیا پر پتر کمی کاسبی ، مزدور طبقے کیتے تاں گھاٹے دا سودا تھیا۔

جݙاں تھریشر نہ اَئی ہئی فلشے نال ڳاہ ڳہیندے ہَن ۔ ڳاہ ڳہیجݨ دے بعد کمی کاسبی چھڄ پُݨ تے بھوں داݨے انجو انج کریندے ہن ،ٻار ونڈیجݨ ویلھے ہر کمی کاسبی ، پیر فقیر کوں اپݨا حصہ ملدا ہا۔ اوندے بعد گݙیں وہا داݨے دے ملھے گݙیںتے لݙ تے زمیندار دے گھر پُچیندے ہن اتے مزدوری وچ داݨے گھندے ہن ۔ ہُݨ کیا تھئے تھریشر دے آوݨ نال چھڄ پُݨݨ والئیں دی روزی کھسیج ڳئی، ٹریکٹر ٹرالی گݙیں وہا لوکیں دی روزی تے ڈاکہ ماریا۔ لئو کریندے ہاسے سال داان کٹھاتھی ویندا ہا لوڑھ توں ودھدے داݨے ویچ تے کہیں نہ کہیں لوڑھ دیاں لوڑھیاں بھر گھِندے ہاسے۔ سال کھن توں کنڑک کپݨ والیاں اِکڑ دُکڑ مشیناں تاں آیاں ودیاں ہن ، ہُݨ تاں سُݨدے پیوں او مشین وی آڳئی ھے جیڑھی ہِکے ویلھے کنڑک کپ تے نال ڳہیندی وی ویندی اے ۔ لڳدے لئی ہاریں دے ہتھوں لئو دا پورھیا وی ویندے تھوڑی زمین والے تاں پہلے وی اپݨی کنڑک آپ کپیندے ہن باقی ریہے وݙے زمیندار تاں ہُنائیں وچوں کُجھ اپݨیاں مشیناں ونڑج گھدئین اتے کجھ کرائے دئیں مشینیں نال اپݨی فصل سانبھݨ دا سوچی کھڑن۔

ڳالھ مکاوݨ ویلھے اللہ وسائے دیاں اکھیں سِنیاں تھی ڳیاں ہَن ۔ شمو وی پیو دیاں ڳالھیں سُݨ تے ڈُٖکھاری تھی ڳئی ہنجھوں کوں ڳیت ݙیندی پیو کیتے روٹی چاوݨ ٹُر ڳئی ۔ پیو دے اڳوں روٹی آن رکھیس اللہ وسایا ہِک ݙو لُقمے مار تے روٹی کنوں منہ پھیر ٻیٹھا ۔ حالانکہ اڄ روٹی نال وتائوں دا بھرتا پکا پیا ہا جیکوں عام طور تے اللہ وسایا وݙے شوق نال کھمدا ہا۔

ساری رات اللہ وسایا ایں اُلکے وچ پاسے پتریندا ریہا ۔ پتے لئو سانگے کتھائوں کنڑک ملدی وی ھے یا کائناں ۔ ایں مُد فکری وچ اونکوں سویل تھی ڳئی۔ سویلے او ہتھ منہ دھویندا پروتھی بھاڄی نال ہک ݙو پُٹھے سدھے گرانہہ مریندا اللہ دی آس تے زمینداریں کنے لئو سانگے کنڑک پُچھݨ روانہ تھی ڳیا۔

               

نہ پایُم ݙس منزل دا

مدھو عمر دیاں سولھاں بہاراں ݙیکھ چُکی ہئی۔ہُݨ اوعمر دے اوں حصے وچ پُڄ ڳئی ہئی جیندے وچ عام طور تے چھوہرِیں دے انگ انگ اِچ جذبات دی مِٹھی مِٹھی اسیس تھیوݨ شروع تھی ویندی اے اتے چھوہریں خیالیں دی دُنیاوِچ کہیں نہ کہیں ساوَنت شہزادے کوں وسا تے خوابیں دے حسین محل اُسارݨ پئے ویندئین ۔ مدھو کوں حالی تئیں کئی سہی سچ دا شہزادہ تاں نہ لدھا ہا پر اوں اپݨے تصور وِچ اوندی مورتی ضرور گھڑ گھِدی ہئی جیندی او ݙینہہ رات اُٹھدئیں ٻہندئیں پوجا کریندی ہئی۔

مدھو، وکرم مینگھوال دی سوہݨی شِدادی دھی ہئی۔اے پیڑھی ہندوستان دے ونڈارے کنوں پہلے دی اِتھاں آباد ہئی ۔اُنوی سوسنتالی اِچ جݙاں ہندو اتے مسلمانیں ایکوں پھانڈیا تاں اے پریوار (خاندان) پاکستان دے وَنڈے وِچ آڳیا ۔ جتھاں اُنھاں دے ٻئے ذات برادری والے ہندوستان ݙو مݙی لݙاݨ کرݨ لڳے تاں مدھو دے ݙاݙے گردھاری رام ایں بھوئیں دے چھوڑݨ کوں اِنکار کر ݙتا جتھ او ڄایا جپنااتے کھیݙ کُݙ تے جوان تھیا ہا تے ایں توں ودھ جتھ اوندے پیو ݙاݙے دیاں ارتھیاں جلایاں ڳیاں ہن۔گردھاری دے ارادے کوں ݙیکھ تے مینگھوالیں دے ٻئے ݙو چار جھڳے وی اِتھائوں دے تھی تے رہ ڳئے۔

اے مینگھوال پیو ݙاݙے کنوں گنڈھیرے(موچی)دا کسب کریندے ہن انھاں دی پورے علاقے دے لوکیں نال اولگ ہوندی ہئی جیرھے کنڑک تے کپاہ دی موسم اُنھاں دا حق نہ رکھیندے ہن تے ویلھے سرانھاں کوں برات ݙے ݙیندے ہن۔ وقت گزرݨ دے نال نال مینگھوالیں دے کجھ نینگریں ٻکریں مسلمانیں دئیں زمینیں تے اٹھویں حصے رکھ گھدے تے کجھ ٹھیکے مُستاجری تے رڑھ رنگڑی دا دھندا ستر گھدا ۔ مدھو دا بھرا ارجن جام نبو دے زمینیں تے اٹھواں حصہ رکھی کھڑا ہا۔ ہل پاݨی دی منزل تئیں تاں ارجن تے اوندا پیو وکرم کریندے ہن۔ پر سبزی وچوں گندگنوال کڈھݨا ہووے ہا ، کپاہ  یا سری دے چوپے مارݨے ہوون ہاتاں مدھو تے جیجاں ݙوہیں ما  دھیریں جوانیں نال ہتھ بھڑائی کرا گھندیاں ہن۔

کئی ݙینہواریں توں جام نبو دی کپاہ چݨیندی پئی ہئی ،ٻُݙدی دیگر کوں جݙاں ساریاں تریمتیں کپاہ دیاں بھریاں چا تے بھانڄی گھنݨ سانگے جام دے دیرے تے آیاں تاں جام دا  وݙا  پُتر نصرو جیرھا جو بہاولپور وچ گریجویشن پیا کریندا ہا ٹیوبل دے کھاݙے توں ٻُکیں نال پاݨی ٻیٹھا پیندا ہا مدھو دی جیویں اوں تے دید پئی اُتھائیں سینکی تھی ڳئی۔ نصرو پاݨی پی ٹیوبل دے کھاݙ ے توں تلے لتھا تاں اوں اپݨے دیرے تے ٻہوں سارئیں  تریمتیں کوں جھُم تھیا ݙٹھا جتھاں اوندا پیو زلانویں میل دا مہتر بݨ تے بھانڄیاں ݙیوݨ آیا ٻیٹھا ہا۔نصرو تردی تردی دید پِڑ والے پاسے بھنوائی تاں اوندی نگاہ بھمدی بھمدی اُوں حسین پری پیکر دے مُکھڑے تے ونڄ تھاہری جیندا رنگ کپاہ توں کجھ چوکھا چِٹا ، زلفاں انتریویں دی رات وانگوں کالیاں ٻیݨ تے درگھیاں، لب سرخ گلاب وانگے رتے انگرش اتے نفیسڑے نفیسڑے ہن۔ وݙی ڳالھ اے جیندیاں نرگسی اکھیں نصرو کنوں پہلے اوکوں اپݨی ٹیݨ (نشانہ ) تے گھدی ٻیٹھیاں ہن۔اکھیں چار  تھیاں تاں ݙوہائیں  دے لباں توں مُسک دی  نِمی نِمی مہک پھُٹݨ لڳی۔سکدیاں اکھیں اوتئیں اپݨی سِک بُکھ مٹیندیاں ریہاں جے تئیں جام نبو ، مدھو کوں مُخاطب تھی تے نہ آکھیا

مائی تیں بھانجی کائنی گھِننی

اتے مدھو دی ما اِرک دے دھوسے نال مدھو دے خیالیں وچ مخل نہ تھئی ۔

بھانڄی گھنݨ دے بعد ساریاں تریمتیں اپݨی اپݨی بھانڄی ڳنڈھ ٻدھ تے کچھ  اِچ مریندیاں تِکھے پیر چیندیاں گھر روانہ تھی ڳیاں ۔ جتھاں اڄاں گھر دے رِدھے پکے دا کم اُنھاں دا راہ بھلیندا پیا ہا۔

نصرو کوں ݙیکھݨ دے بعد مدھو بھانڄی چا تے اُٹھݨ لڳی تاں اوکوں ایویں لڳاجیویں اوندے لِنڳیں وِچ ساہ نہ ریہا ہووے۔او بارے بارے قدمیں نال ماء دے پچھوں اڳوں تے ݙیہدی پچھوں تے ݙیہدی چِرکے گھر ونڄ پُنی۔اڄ او خوش ہئی اوں نصرو دی شکل اِچ اپݨے شہزادے کوں لبھ گھدا ہا جیندی او ہِک عرصے کنوں پوجا کریندی آندی ہئی۔ اوں شام اوکوں خوشی کنوں روٹی رُو نہ ݙتی ساری رات اوں مُستقبل دی منصوبہ بندی اِچ دھما ݙتی۔ سویلے اڄاں سجھ نہ اُبھریا ہااو ٹکر ٹیرے ، تھاں ٻُہاری کنوں واندی ویلی تھی کپاہ تے ونڄݨ کیتے تیار تھی کھڑی۔

جیویں اہدن’’ دِل کوں دل سلام کریندے‘‘

جݙاں او ماء دھیریں کپاہ تے پُنیاں تاں نصرو انھاں کنوں پہلے اُنھاں کوں جی آیاں کوں  اہدا کھڑا ہا۔ نصرو ہِک ݙو پھیری اُوں ٻنے نال وی آن لنگھیا جتھوں مدھو پات چاتی کپاہ کھڑی چُݨدی ہئی۔اتھاں ٻیاں تریمتیں ہووݨ پاروں اکھیں اکھیں نال ہک ٻئے کوں ’’ست بسم اللہ۔۔۔۔۔ نمستے ۔۔۔۔۔اکھیونے۔

جیرھے پنج ست ݙینہہ کپاہ چݨیندی رہی انھاں کوں صرف اتنا جانکاری تھی سڳی جو ہک ٻئے دے ناں دا پتہ لڳ ڳیونے۔ایں توں زیادہ  جیویں شنکر اہدے

’’انسان دی فطرت دا خاصہ اے او جیندے نال پیار دی پینگھ رسیندے اوندے لمس دا سِکڑینت ہوندے‘‘

او حالی اپݨے ایں فطری جذبے کوں توڑ نہ پڄاسڳیے اتے نہ ای آپت اِچ محبت پیاردیاں ڳالھیں کر سڳیے۔ آخر کپاہ دی چوݨی وی آن مُکی تے نصرو دی چھٹی  مُک ڳئی۔

اڳلی ݙینہوار نصرو مدھو دئیں سکیں سمیت بے روحا بے روحا بہاولپور روانہ تھی ڳیا۔ ونڄݨ کوں تاں او ڳیاپیاپر مدھو داکتابی چہرہ ݙیکھݨ دے بعداوکوں کورس دیاں کتاباں اپݨی امان اِچ نہ گھِن سڳیاں ـــ۔اوندے دل و دماغ تے مدھو دی صورت ایں نقش تھئی جو اوکوں اپݨے نیڑے تیڑے دی ہر شے وچ مدھو نظرݨ لڳی پہلے جیکر او مہینے سوا مہینے دے بعد گھر پھیرا مریندا ہا تاں ہُݨ اٹھویں پندھرویں گھر آوݨ لڳا۔اتے گھر آتے پچھوں تے ول ونڄݨ اصلوں اوندے چیتے وِچ نہ راہندا۔اوندے گھر والے زورے رِیت اوکوں پچھوں تے بھِڄیندے۔ݙوہیں پجارئیں دی کݙاہیں نہ کݙاہیں لحظے کھن دی مُلاقات تھی ویندی نئیں تاں زیادہ تر او ہِک ٻئے کوں پرے کنوں ݙیکھ تے اپݨی طلب اِچ ودھارا کریندے رہ ویندے۔ اِنھاں چھوٹیاں چھوٹیاں ملاقاتاں اُنھاں دے مُحب محبوبی والے سانگے کوں عاشق معشوقی دی پَوڑی تے ونڄ کھڑایا۔

ہک ݙینہہ نصرو اپݨے گھر دے اڳوں کھڑا مدھو دے گھر دی ݙیڈھی تے دید ٹِکائی کھڑا ہا اتنے وِچ اوں مدھو کوں ہک نکی چھوہِر نال کپڑئیں دی ڳنڈھڑی چا تے کھالے تے ویندا  ݙٹھا تکڑا لحظہ تاں او اوکوں کھالے آلے پاسے ویندا ݙیہدا ریہا ولا کئی دل اِچ ڳݨ مُنج کریندا خود اُݙاہیں روانہ تھی پیا۔ جݙاں اُتھاں پُناں تاں مدھو کجھ کپڑئیں کوں صابن دی چَٹ مار تے پاݨی وِچ چُھچھلیندی پئی ہئی ۔ نصرو کھنگھورا  مار  تے مدھو ݙو ݙیہدا کھِلدا ہویا اڳوں تے لنگھیا ڳیا۔مدھو جیرھی جو ہُݨ نصرو کوں ݙیکھݨ دے بعد کپڑے دھووݨ بھُل ٻیٹھی ہئی اُوں نصرو کوں وگھے دی وِتھی تے امبیں دے جھُنڈ تلے اشارے نال سݙیندا ݙٹھا۔مدھو ایݙےاوݙے ݙیکھ تے نکی کوں کپڑے سُکݨے سٹ آوݨ داآہدی جھجکدی جھجکدی محبوب دے سݙے تے روانہ تھی ڳئی۔

تکڑا لحظہ ݙونہیں پجاری محبت دی دیوی کوں مِٹھے ٻولیں دا نذرانہ پیش کر تے راضی کریندے ریہے ۔ نکی چھوِہر کجھ دیر تاں مدھو کوں ایݙے اوݙے ݙٹھا جݙاں اوکوں ڳولݨ اِچ ناکام تھئی تاں اُچی اواز  اِچ مدھو۔۔۔۔مدھو۔۔۔ دے سݙ مارݨ لڳی۔ مدھو دے کنیں نکی دے سݙ دی کئو پُڄی تاں او نصرو کنوں مکلیندی اڳلے آݙت وت نصرو نال مِلݨ دی درائی ٻدھ تے ولدی کھالے تے کپڑے دھووݨ آن ٻیٹھی۔ میل ملاپ دے ایں سلسلے دا مُنڈھ ٻدھاتاں ولا ختم تھیوݨ اِچ نہ آیا ہُݨ او ہفتے دے ہفتے مِلݨ لڳے۔ اُنھاں دے پیار دا پودااپݨیاں پاڑاں اِتناجھِکیاں کر ڳیا جو ہُݨ تھݙیجݨ توں ٻاہروں ہا۔ہُݨ او ہِک ٻئے کوں چھوڑݨ ای چاہندے تاں نہ چھوڑ سڳدے ۔

ایندے باوجود جݙاں او ہک تھیوݨ دی سچیندے تاں اُنھاں کوں اپݨے اڳوں آپݨے آپݨے مذہب دی کالی کاتی لڑکدی نظر آندی تے او پِچھونہیں تھی ویندے ساری ڳالھ دا انت اِتھائیں تھیوݨا ہا جو کیرھا اپݨے مذہب کوں محبت تے قربان کریندے کیندا مذہب محبت دی چوکھٹ تے گوݙے ٹِکیندے۔جذبے سچے ہووِن تاں کیرھی طاقت محبت دی اڳوں آندی اے ؟اخیر مدھو ہیݨی منی۔اوں نصرو کوں آکھیا میں اپݨی محبت سانگے اپݨے دھرم کوں چھوڑ تے مسلمان تھیوݨ کوں تیار ہاں ــــ۔

جیندے جواب اِچ نصرو آکھیا

’’مدھو میݙی جَنڄ تاں تہاݙے ویڑھے آوݨ کنوں رہی ، باقی رہی شادی دی ڳالھ تاں تیکوں بہاولپور  ڄُل تے میݙے نال کورٹ میرج کرݨی پوسے شادی دے بعد کُجھ ݙینہہ اساں کہیں کرائے دے مکان اِچ گُزریسوں ولا میں ہولے ہولے اپݨے والدین کوں راضی کرݨ دا ترلا مریساں ــ جیرھے اللہ کریسی تیکوں اپݨی نونہہ من گھنسن‘‘

جیکر اُنھاں نہ منیا تاں ــــ۔۔۔۔۔ ۔دے پچھݨ دی وی مدھو ضرورت محسوس نہ کیتی او نصرو دی اِنڈ تے چڑھ تے بغیر سوچے سمجھے  اوندے نال نکلݨ کوں تیار تھی ڳئی۔پروگرام اے بݨیا نصرو آکھیا ’’آندے اتوار عشاء دے بعدمیں سواری گھِن تے موڑ اِچ آ کھڑساں توں آ  ونڄیں تے اساں اپݨے خوابیں کوں تعبیر ݙیوݨ روانہ تھی  پوسوں‘‘

پروگرام ٻدھیج ونڄݨ دے بعد نصرو بہاولپور  ونڄ تے اُتھوں دے دوستیں نال مدھو دے متعلق ڳالھ کیتی۔ جنھاں وِچوں کُجھ یاریں اوکوں اے جیݙے وݙے قدم چاوݨ توں روکیا جو او اے جیݙا وݙا خطرہ مُل نہ گھنے۔اوندےوالدین کہیں حیلے وی مدھو کوں اپݨی نونہہ نہ منیسن‘‘  جنھاں دی صلاح نصرو کوں سروں چنڳی نہ لڳی ۔ کجھ اوندے مُلاں قسم دے یاریں اوندی کنڈ تھپی اتے ایں نیک کم اِچ چیٹ کرݨ دا مشورہ ݙتا۔ اُنھاں وِچوں ہک جذباتی قسم دے مذہبی تاں اے توݨی آکھ ݙتاجو شہر اِچ ساݙا ہِک مکان خالی کھڑے او جتنے ݙینہہ چاہن اوندے وِچ رہ سڳدِن جیندا کئی کرایہ بھاڑا نہ ہوسی ایندے علاوہ اساں کنوں جتنا کُجھ تھی سڳسے تہاݙی اِمداد کیتی رکھسوں‘‘

نصرو اپݨے حمائتی دوستیں دے ایں سوہݨے مشورے تے عمل کریندیں اگلٖے ہفتے جݙاں گھر ڳیا تاں ولدڑ مدھو کوں اپݨا ہمسفر بݨا تے آیا۔بہاولپور آتے ہُناں عدالت دے ذریعے نکاح پڑھوایا جیندے بعد او ذال مُڑس دے ڳانڈھے وِچ ڳنڈھیج تے دوست دے مکان اِچ راہݨ لڳے۔

بھانویں جو ہُݨ مدھو سانگے پِچھوں تے ول ونڄݨ دے سارے رستے بند تھی ڳئے ولا وی کہیں پچھتاوے حالی تئیں اوکوں چونڈھی نہ پاتی۔

جذباتی رشتئیں دی بھانویں جواتنازیادہ عمر نہ ہووے ولا وی وقتی طور تے خونی رشتئیں کوں مات ݙیوݨ جوڳے ہوندن پئے۔مدھوتے نصرودی جذباتی محبت ہُناں کوں پچھوں دے ہر چِنتے توں نچنت کر چھوڑیا، ہُناں کوں محبت دے رشتے دے علاوہ سارے رشتے بے وقعت محسوس تھیوݨ لڳے۔

مدھو داغائب تھیوݨ ہا ساری وستی وِچ اوندے نکل ونڄݨ دی ہُل ہُل مچ ڳئی۔ارجن تے وِکرم ݙوہیں پیو پُتر پریشان ہووِن مدھو آخر کنتے ڳئی ہوسی۔

’’ دھیریں دے لچھݨ میریں کنوں ڳُجھے کائنی ہوندے‘‘

مدھو دی ماء دا سارا شک نصرو تے پک اِچ بدل ڳیا۔اوں پتر کوں ݙسایا میکوں پکا یقین اے مدھو ڄام نبو دے پتر نصرو نال نکل ڳئی اے۔

سارے مینگھوال مدھو نال نصرو دا ناں سُݨ تے رام رام کریندےاپݨے گھریں ݙو روانہ تھی ڳئے اتے ویندئیں ویندئیں اے وی آکھ ڳئے۔

’’اوں کمینی ساݙے دھرم کوں بھرشٹ کیتے تُساں جیکر ہُݨ اوکوں گھر اِچ لت رکھݨ ݙتی تاں ساݙی ذات برادری کنوں ختم ہوسو‘‘

برادری دی ڳالھ سُݨ تے ارجن تے اوندے پیو دے ترّݨے ترٹے ڳئے ہُناں دا ساہ نہ اُتے آوے نہ تلے۔

او پیو پُتر تاں اوکھیں سوکھیں ہاں پکا کر تے مدھو دی جدائی کوں سراہ ٻیٹھے پر جیجاں دھی دی جدائی وِچ ہمیش نِڄردی رہ ڳئی۔

جام نبّو کوں پتر دی ایں بے حیائی دا پتہ لڳا تاں اواوں ویلھے نیوئیں اکھیں نال پتر دے پچھوں بہاولپور روانہ تھی ڳیا۔ݙوچارݙینہہ تاں اوکوں نصرو دا گھر ڳولݨ اِچ لڳ ڳئے۔آخر نصرو دے یاریں توں پُچھدا گُچھدا ہک ݙینہہ اوندے ٹکاݨے تے ونڄ پُناں ـ۔

جام نبّو روائتی قسم دا مذہبی ڄݨاں ہااو مدھو کوں نونہہ منݨ تے اصلوں راضی تھی ویندا جے اوکوں بھرا دی نراضگی دا ݙر نہ ہوندا جیندی دھی چھوٹے لا توں نصرو دی منگ ہئی جیندے وٹّے او نصرو دی بھیݨ کلثوم اپݨے پتر راول نال پرنائی ٻیٹھا ہا او کݙّاں چاہندا ہااوندا بھتریجااوندی دھی کوں چھوڑ تے ڈیڈھیں (مینگھوالیں)دی دھی نال دُعا نکاح کرے۔اوں ڄام نبّو کوں اے تڑّی پٹاچھوڑی ہئی اوندے پُتر کوں مدھو کوں ٹھڳاݙے تے مدیحہ نال شادی کرݨی پوسی نئیں تاں جتھاں میݙی دھی گھر ٻاہسی ہُناں کوں وی اپݨی لاݙلی گھر ٻِلہاوݨی پوسی‘‘

ڄام نبّو پتر کوں وݙا سمجھایا دڑکے داب ݙتونِس ، پیار نال آکھیا جو او مدھو کوں چھوڑ  ݙیوے پر اوندا کئی حربہ گارگر ثابت نہ تھیا۔جݙاں نصرو دی نانہہ کہیں حیلے ہا وِچ تبدیل نہ تھئی تاں او پھکاّ تِرکاّ منہ لڑکیندا گھر ول آیا۔

نصرو کنوں نانہہ سُݨ آوݨ دے بعد ڄام نبّو بھرا کوں قائل کرّݨ دا ترلا ماریا بھرا کوں آکھیُس

’’چھوہَر جوان امان اےاوکوں کُٹ مار تے تاں نسّے سمجھا سڳدے۔غلطی کر کھڑے بھتریجی مدیحہ کوں میں اپݨے پتر شکور کیتے گھنݨ کوں تیار ہاں، نصرو مدھو نال مُکالا ودا ملّے، توں بسم اللہ پڑھ اساں بھرا برادری کوں سݙ تے صباحیں ٻی مدیحہ تے شکور دیاں ڳنڈھیں چا ٻدھیندوں،،

ڄام بشکݨ بھرا دی ڳالھ سُݨ تے پاݨی کنوں پتیک تھی ڳیا کاوڑ کنوں جھڳ وہیندئیں آکھݨ لڳا۔

’’رشتے کُئی بھیݙ ٻکری دا سودا ہوندِن ہک نال نہ تاں ٻے نال ۔۔۔ٻے نال نہ تاں ٻے نال ۔۔۔ ۔ خدا کنوں ݙر۔۔ ۔توں تاں کئی تھِتھوں چکّا ودیں ــ۔۔۔۔ میݙی دھی تیکوں نصرو  کیتے گھِنݨی پوسی تے ضرور گھنݨی پوسی نتاں اپݨی دھی کوں گھر ونڄ ٻلہا ،میکوں نکّی کیتے کئی وَر لبھ پوسے۔اے سݨ گھن ولا اے بھرا بھرپّی ختم ہوسی نہ میں تیݙے در تے لنگھ آئوساں نہ توں منہ چا تے آنویں پیا۔

ڄام بشکݨ تاں اپݨی کاوڑ مریندا اُٹھیا ڳیا پر ڄام نبو کوں وقت پئے ڳیا اوں کنوں بھرا دی تڑّی چوّݨ اِچ نہ ائی چھیکڑی حجت تمام کرّ ݨ سانگے ذال سودھا ݙوجھی واری پتر دا کونڈا ونڄ کھڑکایُس ۔ نصرو دی ماء پتر دے پیریں تے بوچھݨ سٹیے،رُنی رڑی اوندے پیو نصرو دیاں مِنتاں کیتیاں ساری حال حقیقت پتر دے اڳوں کھول رکھیونے لیکن نصرو اپݨی ضِد تے اڑیا ریہا والدین دے اڳوں اپݨی مجبوری  ظاہر کیتس

’’مدھو میݙے سانگے اپݨا دھرم ، ماء پیو اتے خویش قبیلہ چھوڑیے جیکر ہُݨ میں وی اونکوں چھوڑ ݙیواں تاں میکوں چنڳا جوان کون آکھسی؟اونکوں ٻیا کون قبول کریسی ،او تاں کتھائوں دی نہ رہی‘‘

نصرو اپݨی ڳالھ مُکائی تاں اوندا پیو الاݨا

’’او جو نتّاں تیݙی بھیݨ کوں نئیں وسیندے۔۔۔تیݙا چاچا جو نئیں منیندا۔۔۔ڈَٖس۔۔۔۔؟ میں ہُݨ کنتے مرّاں ـــ۔۔۔۔؟میکوں تاں کئی رستہ لا۔۔۔۔۔

ابّا۔۔۔۔ایکوں چنڳا کم آکھو بھانویں ماڑا جیرھا کُجھ تھیوݨا ہا تھی ڳے میں مجبور آں ہُݨ میں کجھ نمھی کر سڳدا نصرو ولدا ݙتّا۔

نصرو دے پیو جݙاں ݙٹھا جو سدھے انگلیں گھیو نئیں پیا نکلدا تاں اوں کاوڑ نال نصرو کوں آکھیا

’’میں تیکوں اٹھ ݙینہہ دی موکل ݙینداںجیرھاکجھ سوچݨی سوچ گھِن فیصلہ تیݙے ہتھ اے ساکوں چُݨدیں۔۔۔؟مدھو کوں۔۔؟ ساݙا تھیویں تاں مدھو کوں طلاق ݙے تے گھر آ ونڄیں ، مدھو دا تھیویں تاں ساݙے جیندئیں اپݨامکروہ منہ چا تے ساݙی حویلی ناں پیا ٹپیں ــ۔ میں ساری زمین جائیداد تیݙے بھرا دے ناں کرا ݙیساں تے تیݙا بے دخلی دا نوٹِس تائیں تئیں پُڄ ویسی‘‘

اتنا کجھ اہدے نصرو دے ماء پیو گھر روانہ تھی ڳئے۔

مدھو اے ساریاں ڳالھیں ݙوجھے کمرے وچ ٻیٹھیں سݨدی رہ ڳئی۔ ہُناں دے کنڈ ولاوݨ دے بعدآتے نصرو دے پیریں تے ڈھیہہ پئی اتے جیجڑیاں کرّݨ لڳی۔

’’نصرو اپݨے سچے رب دا واسطہ ہئی میکوں چھوڑ نہ ݙیویں ، میکوں ہُݨ تیݙا آسرا ھے میکوں بے آسرا نہ کریں ـ۔۔۔۔۔

نصرو اوکوں کھاݙی کنوں پکڑ تے اوندا منہ اُتوں تے کیتا اتے پیار نال آکھیُس

’’ڳالھی تھی ڳئیں میں اپݨی جند کوں چھوڑ سڳداں؟چھوڑݨا ہووے ہا تاں اوں ویلھے نہ چھوڑ ݙیواں ہا جݙاں پہلی دفعہ میݙ ا پیو میکوں گھنݨ آیا ہا۔اُٹھی ہتھ منہ دھو تے تیاری کر آ کِتواں ݙینہہ اے گھر وچ باند تھئی پئیں اڄ میں تیکوں بہاولپور دا شہر پھِر ا آنواں‘‘

مدھو ہنجوں اگھیندی اُٹھی منہ ہتھ دھو،گلابی رنگ دی ساڑھی پا جیلھے شوکیس دے وڈّٖے شیشے وِچ خود کوں ݙٹھس تاں اوکوں یقین تھی ڳیاجو نصرو اونکوں چھوڑݨ وی چاہوے تاں نئیں چھوڑ سڳدا۔

اوں رات چِرک تئیں او بہاولپور دے پارکیں وِچ ٹردے پھردے ریہے ۔رات دا کھانا وی شہر دے ہِک اوسط درجے دے ہوٹل وِچ کھدونے، چرکے رات کوں تھک ترٹ تے گھر ولیے تاں مدھو کوں اُگھلا آندے ودے ہَن۔بستر تے چیل دگھیرݨ سَیتی اوکوں نندر دی دیوی اپݨی امان اِچ گھِن گھدا۔ لیکن نصرو کوں چِر ک تئیں نندر نہ ائی او پیو دے فیصلے تے غور کریندا ریہا۔

نصرو جہیں لوک رُکھی سکھی کھا تے صبر شکر کرݨ والے تھولے ہوندن۔اے کہیں نال محبت وی کرّن تاں اوندے نال نال اپݨے عیش آرام، عزت شہرت ، تے ناں نموز کوں کنڈ پِچھوں نئیں سٹ سڳدے۔ساریاں آسائشاں داء تے لا تے محبت پاوݨ ہِناں دے وَس داروڳ نئیں ہوندا۔نصرو اتنا  ݙینہہ مدھو نال رہ تے بکھ ، تریہہ نبھائی تاں اوندیاں اکھیں پَٹیج ڳیاں ـ۔اوں تاں سوچیا ہا اوندے والدین مدھو کوں اپݨی نونہہ من گھِنسن تے ولااونویں ٹھاٹھ باٹھ نال زندگی گزریساں پر ہُݨ تاں معاملہ ٻی ترانویں تھی ڳیا ہا۔اوندا پیواونکوں جائیداد کنوں بے دخل کرݨ دی دھمکی ݙے ڳیا ہا جیندے نال او اپݨے لاشعور اِچ مدھو کنوں ڈھیر محبت کریندا ہا اونکوں اپݨے فیصلے تے پچھتاوا تھیوݨ لڳا۔چار پنج راتیں اونکوں خواب اِچ پیو دے اے الفاظ سُݨیندے ریہے ۔

’’ میں تیکوں جائیداد کنوں عاق کر ݙیساں‘‘

اُدھرکّے نال اوندی جاڳ تھی ویندی ہئی۔

نصرو اپݨے اندردی کیفیت حالی مدھو تے ظاہر نہ تھیوݨ ݙتی ہئی اندری اندر خود کوں لعن طعن کریندا رہ ویندا ہا۔اونکوں نیٹشے دااے قول سچا لڳݨ پئے ویندا ہا۔

’’جیلھے کئی ڄݨاکہیں تریمت تے عاشق تھے ونڄے تاں اونکوں شادی دافیصلہ کرݨ دی اجازت نئیں ݙیونی چاہیدی کیوں جو جنون دی حالت اِچ کئی بندہ اپݨے مستقبل دا ٹھیک فیصلہ نئیں کرسڳدا‘‘

اوسوچیندا ہا اساں تاں کہیں کنوں اجازت دی لوڑھ ای محسوس نئیں کیتی کہیں کنوں پچھوں ہا تاں کئی ساکوں ای روکے ہا۔اساں تاں موہن داس کرم چند دے ہم خیال تھئے پریم کوں زندگی دی سب توں ودھیا قدر سمجھی ودے ہاسے۔ساکوں اے خیال کݙاں آیا ہا جو

اور بھی غم ہیں زمانے میں محبت کے سوا

راحتیں اور بھی ہیں وصل کی راحت کے سوا

مدھو کُجھ ݙینہاں توں نصرو دے ذ ہن دی لاہی چاڑھی کوں تھولا ٻہوں سمجھݨ پئے ڳئی ہئی او ایں ݙر توں اکثر وِسمی وِسمی راہندی جو اوندا مُڑس اونکوں چھوڑ نہ ݙیوے ۔او اپݨے پئے کوں تسلیاں ݙیندی۔

’’توں دِل چھوٹا نہ کر او تیکوں زمین جائیداد کنوں بے دخّل کر ݙیسن تاں کیاتھی پیا میں وی تاں تیݙے پچھوں اپݨے والدین دی محبت پیار جہیں ان مِٹ جائیداد چھوڑ آئی ہاں۔بھاء لا زمین، جائیداد کوں ــ۔۔۔امیر روٹی کھاندے غریب روٹی میں چُنیاں تے کھیس وُنڑݨ ڄاݨدی ہاں توں پڑھیا لکھیا ہئیں کئی چھوٹی موٹی نوکری کر گھِنیں ساݙا چنڳا ٹَیم پاس تھیسے پیا۔ ساکوں ساݙے پیار دی جائیداد کافی اے‘‘

مدھو دی کئی تسلی نصرو دے ہاں تے نہ پوندی اونکوں اپݨے بنگلے، کوٹھیاں، دیرے دمامے یاد آوݨ لڳدے جنھاں دے پسانویں او اپݨے دوستیں دا وݙکا بݨیارہ ویندا ہا۔دولت توں محرومی دے احساس اونکوں ذہنی مریض بݨا ݙتا اتے او مدھو کنوں پٹیا پٹیاراہݨ لڳا۔

ہک ݙینہہ مدھو دی سویلے جاڳ تھئی تاں اُوں نصرو دے بِستر کوں نصرو دے ساتھ توں خالی کلہا بھاں بھاں کریندا ݙٹھا۔پہلے تاں اوں سوچیا ٻاہروں سیر سپاٹے تے ڳیا ودا ہوسی جیلھے اُوں نصرو دے سامان والا بیگ اپݨی جاہ توں اوڈھر تھیاݙٹھا تاں اوندی دھاڑ نکل ڳئی ـ۔اے تاں اونکوں یقین ہاجو مسلمان تھیوݨ دے بعد اوندے گھر والے اونکوںڳل نہ لیسن،مدھو کلہے سر رووَݨ دے رڄ کیتے جِتھ نہ کئی اوندے نال رواوݨ والا ہا نہ چُپ ݙواوݨ والاــ۔

مدھو جیں ویلھے رورو تے ہُٹی تاں گھر دا دروازہ پھریندی کہیں اݨ ݙٹھی منزل ݙو منزل دا ڈَٖس پاوَݨ روانہ تھی ڳئی ۔

      کُجھ ݙینہہ بعد نہر وِچوں پولیس کوں ہِک لاش ملی جیندی شناخت سانگے شہرشہر اعلان کیتے ڳئے۔جیندی کئو سُݨ تے مدھو دا بھرا ارجن وی ڳیا تے مدھو دی سُنڄاݨ تھی ونڄݨ دے بعد اُوں بد قِسمت دی لوتھ کوں وستی چوا آیا۔مدھو  دی بے وقتی موت دا سُݨ تے ساری وستی کٹھی تھی ڳئی۔ہر ڄݨا اوندی موت تے ٻُک پڑوپیاں روند ا نصرو کوں اوندی موت دادوشی ٹھہرا تے اونکوں لعنت ملامت کھڑا کریندا ہا۔ہُݨ مسلمان تے ڈیڈھ (مینگھوال) جنھاں جِیندی مدھو کوں قبول نہ کیتا ہا۔ اوندے مرّݨ دے  بعد ایں ڳالھ تے پھڈّا پئی کھڑے  ہَن ۔ کجھ اوندا  جنازہ پڑھ تے اونکوں دفن کرݨ چاہندے ہَن تاں کُجھ اوندی ارتھی کوں شمشان گھاٹ نے تے اوندی آتما کوں شانتی پُڄاوݨ۔                                                                                                                                                                                                           

بھَئو

زینب ـــ۔۔۔۔۔۔او زینب۔۔۔ــ؟

جی ۔۔۔۔ادا؟

زینب نیل اِچ چھُچھلیے ہوئے کپڑے تݨاں تے سٹیندئیں سجاد کوں ولدی ݙتی۔

اُر تے آ ، میکوں کپڑے کڈھ ݙے میں جمعہ نماز تے وینداں۔

کیا۔۔۔؟ مسیت ویندیں؟ ناں ادا ناں،نماز پڑھدیں تاں گھر پڑھ گھِن۔مسیت نہ پیا ونڄیں۔ اماں ولسی تاں میݙے نال  ناراض ان تھیسی۔

ناراض کیوں تھیسی؟ کیاآکھسی سجاد کوں مسیت کیوں ونڄݨ ݙتی ؟ میں کُئی گناہ دا کم کرݨ ویندا پیاں؟

سجاد الٹا زینب نال جراح کرݨ شروع کر ݙتی۔

ادا میں تیکوں نماز کنوں تاں نئیں روکیا،اندروں مصلٰی چا تے اِتھائیں نماز پڑھ گھِن،پچھلے جمعے میکوں اماں کنوں مندے کھوائے نی۔رات ٹی وی تے خبریں وِچ کائناں سُݨداپیا ہاویں؟ملتان دے امام باڑے وِچ بم پھٹݨ نال پندھراں بندے مر ڳِن تے چالھی دے قریب زخمی تھین۔تاں پچھلے جمعے اِتھائیں کراچی دی مسیت اِچ بم پھٹیے او تیکوں بھُل ڳے؟

اللہ دا ناں ہئی مسیت نہ ونڄ۔زینب سجاد کوں منت کیتی۔

ٻئے لوک مسیت کائناں آئوسن؟ہِک میں وینداپیاں؟ادّی دہشت گردیں دے ݙر کنوں مسیتیں کوں تالے تاں نہ لڳ ویسن۔جلدی کر میکوں کپڑے کڈھ ݙے جمعہ دا ٹائم تھیندا پے۔اونویں مرݨا کائنی؟چنڳاں ہے خدا دے گھر اِچ مروں شہید تاں سݙیسوں۔

بھرا دے منہ اوندے مرن دی ڳالھ سݨ تے زینت اوندی ٻوتھی تے ہتھ چا ݙتااتے اونکوں وݙی حیاتی دیاں دعائیں ݙیوݨ لڳی۔

سجاد اِمامݨ پولی دا لوہندئیں سکدئیں داپتر ہا ترائے بھیݨیں دے بعدکئی چار پنج سال دے وقفے دے نال وݙئیں منتیں مرادیں دے نال ڄمیا ہا۔ ایندے پیو پتے کتنا راتیں میاں حلیم بھایہ فقیر سئیںدی درگاہ تے ݙیوے ٻالیے ہن اتے ایندے ڄاوݨ تے میاں حلیم دی دیڳ تے خواجہ فرید سئیں دی دربار تے اٹا گھٹا ونڄ ݙتا ہا۔سجاد دیاں ݙو بھیݨیں پرنیج تے گھر ور والیاں تھی ڳیاں ہن تے ہک بھیݨ زینت  جیرھی سجاد کنوں چار پنج سال وݙی ہئی اڄاں کنواری ٻیٹھی ہئی۔روزی روٹی دے جنجال ایں خاندان کوں کراچی دا پاݨی ونڄ پلوایاہا۔سجاد دا پیوکراچی اِچ ہِک سیٹھ دے گھر دی چوکیداری کریندا ہا تے اوندی ماء تے بھیݨ لوکیں دے گھریںوِچ تھاںٻُوہاری کرتے کجھ نہ کجھ کما گھندیاں ہن۔انھاںسجاد کوںکراچی دے ہِک سرکاری سکول اِچ پڑھݨاسٹیاہویا ہا،سجاد خیرنال ہُݨ ستویں جماعت پیاپڑھدا ہاتے کلھا پُتر ہووݨ دی وجہ توں سارے گھر والیں دی اکھ دا تاراہا۔اوندے گھر والے اوکھے سوکھے تھی تے اونداہر لاݙ منیندے ہن تے اٹھے ویلھے اُنھاں دی دید سجاد تے مکھڑے تے راہندی ہئی۔اوندا پیو ہِک پراݨی ٹی وی وی اوندی فرمائش تے گھِن آیا ہا۔

اوندے گھر والیں رتوکی جیں ویلھے دی اے خبر سݨی ہئی جو ملتان دے امام باڑے وچ بم پھٹیے تاں انھاں دل اِچ نیت گھِدا ہاجو او ہݨ سجاد کوں کہیں میل مچ یا کہیں کٹھ تے نہ ونڄݨ ݙیسن بھانویں او مسیت اِچ جمعہ نماز دا کٹھ ای کیوں نہ ہووے۔اوندی ماء دا تاں رُو ہا چھوہر کوں مدرسے وچوں کڈھ گھنوں۔کیاپتہ کیں ویلھے اتھاں وی کئی دہشت گرد پُڄ ونڄے ۔اوتاں سکول نہ چھوڑݨ دی ضد تے چھوہر اَڑ ڳیا نتاں اوندی ماء تاں پئے دے کنوں اے ڳالھ ٹپا چھوڑی ہئی جو چھوہر ہُݨ سکول کائناں ویندا راہسی۔اساں چھوہر کوں پڑھا تے کیا کریسوں؟ غریبیں دیاں چوکھیاں نوکریاں تھیندئین ؟ اللہ وسائی داچھوہر کݙوک دیاں ٻارھاں جماعتاں پڑھی ودے ، چوکھی نوکری تھئی اِس ؟

ملک دی اُڑدی گڑدی  ݙیکھ تے ہُݨ تاں اُنھاں دادل کراچی توں وی بھڄل تھی ڳیا ہا۔او آہدے ہن اکھیں جو نوٹوں کوٹلہ داد ونڄ کھڑوں۔لیکن ہک تاں سجاد دے پیو دی تنخواہ سیٹھ کنے پھسی کھڑی ہئی ݙوجھا اُنھاں کوں اپݨاگھر وی ݙریندا ہا سوچیندے ہن کوٹلہ داد ونڄ تے کیا کریسوں؟اُتھاں کیرھی روزی لاتھی اے؟

ہُݨ سجاد دی ماء مائی گانہور سیٹھݨی دے گھر پوچا مارݨ ڳئی ودی ہئی تے سجاد کوں بھیݨ مسیت نہ پئی ونڄݨ ݙیندی ہئی ۔ سجاد اپݨی ضد تے اڑیا ہویا ہا میں مسیت ونڄ تے راہساں،جیلھے زینب اونکوں دھوتے ہوئے کپڑے نہ کڈھ ݙتے تاں او ہنائیں کپڑئیں نال جمعہ دی ݙوجھی بانگ سُݨ تے مسیت بھنا ڳیا۔بھیݨ اونکوں روکݨ کیتے اوندے پچھوں بھنی پر او اتلے اِچ دروازے توں نکل تے ڳلی اِچ پُڄ ڳیا۔

کم توں واندی تھی زینب دی ماء گھراَئی تاں اوں زینب کوں مُصلے تے ٻہہ تے رورو دعا منگدا ݙٹھا۔زینب دی ماء ذرا نیڑے تھی تے زینب کنوں پُچھݨا کیتا ــ اماں خیر تاں ھے؟روندی کیوں ٻیٹھیں؟

اماں میں سجاد ویر کوں ٻہوں روکیے مسیت نہ ونڄ گھر نماز پڑھ گھن پر اوں میݙی ہک نئیں منی اتے زورے رِیت مسیت ڳے پیا۔

اماں ــــــــ اللہ کرے سجاد خیر خوشی نال گھر ول آوے،،

اماں میں اوندے کیتے ݙو پیکٹ لاچی داݨے منی ٻیٹھی ہاں،،

  زینب ماء کوں ݙسایا۔

اماں ݙر تاں تیݙا ٹھیک اے ایہا ہک جاہ ہئی جیرھی بچی پئی ہئی ہݨ تاں مسیتاں ، درباریں کئی جاہ محفوظ نئیں ریہہ ڳئی ،اللہ چنڳائی کریسی۔

مائی گانہور دھی کوں تاں حوصلہ ݙیوایا پر اوندئیں اپݨیں اکھیں دے اڳوں نیل وٹیج ڳئے۔

لحظے دے بعدسجاد نماز پڑھ تے خیر خوشی نال گھر ولیا تاں اوندی ماء تے بھیݨ اونکوں بھڄ تے دروازے تے بھاکُل ونڄ پاتا ۔زینب اُوں ویلھے ہمسائی دے ٻال دے ہتھوں لاچے داݨے منگوا تے محلے دے ٻالیں وچ وِلھا ݙتے۔زینب دی ماء پُتر دا منہ چُم چُم تے اوندیاں ڳلھاں رتیاں لال کر ݙتیاں تے سجاد کوں اِکلاس لیندیں ہوئیں آکھیس

’’ابا اڄ تاں جیویں کیویں اللہ دا ناںہئی ٻئے  ݙینہہ ایہو جیہاں کم نہ پیا کریں‘‘

چھوہر ماء دی مت سݨ تے ہکا ٻکا ماء دے منہ ݙو  تاڑ  ٻیٹھا۔

                                                                 

انوکھڑا سودا

اڄ وت وسُّو وریا اپݨی رن بخت وݙی تے کھلا لہائی ودا ہا ۔ کتی۔۔ کنڄری۔ ۔ بدماش۔ ۔حرامݨ رن۔۔ سویلے مردان نال اپݨے یار کوں ملݨ ڳئی ہاویں۔ کنڄری رن تیکوں میݙی عزت دا ذرا وی خیال نئیں آیا ۔نور اسور ویلھے لوک اللہ نبی دا ناں گھندے نماز پڑھدے،قرآن دی تلاوت کریندے توں مونہہ کالاکرتے ول اَئیں ۔بھونڈݨ تیں میکوں کتھائیں مونہہ پاوݨ دا نئیں رکھیا ۔جمالے لُنب دے پتر کنوں تاں میں پُچھ ای گھنساں ݙنبھاک،پہلے میں تیݙی ملّی پڑھ گھناں۔

ٻلہانگ بھرتے او ݙر توں گُرڑا وٹی بخت وݙی کوں ڳُت کنوں وٹھی تے کھلئیں نال آڳیا۔  

سویل ݙینھاں دی ڳالھ اے وسُّو وریا اتے جمال وِگھا کچے سندھ دے وسنیکی کھوہیں تے ادھ مربعے دی وِتھی تے راہندے ہن ۔ݙوہیں کھوہیں تے وِریا تے وگھے برادری دے جھُڳے ہن۔جمال وِگھے تے بخت وݙی جتھاں ہکی وستی اچ کھیݙ کُݙ تے وݙے تھئے ہن اُتھاں وسُّو وریا تے جنت وگھݨی وی رلے بانبڑو ݙیندئیں جوانی اچ قدم رکھیا ہا۔اے جوڑیاں چھوہر چھُرکی دے ویلھے توں ہک ݙوجھے کوں دل ݙے ٻیٹھیاں ہن ۔محبت دی مہک لُکدی تھولی اے ۔ہناں دے وی پیار محبت دے قصے نزدیکی کھوہیں تئیں پندھ کر ڳئے ہن ۔لوکیں کوں اے توݨی پتا لڳ چکا ہا کہ ہناں ہک ݙوجھے نال زندگی گزارݨ دے وعدے وی کر گھدن۔

وسُّو دی ماء مائی جڳݨ وسو کیتے اپݨی بھݨیجی بخت وݙی تے اوندی سٹھی آلی رات دا کپڑا سٹی کھڑی ہئی۔بخت وݙی ہݨ وسو دے لیکھے ہئی ۔جنت دا پیو فیضݨ اپݨے سوتر میہر دے پتر جمال کیتے جنت دے رشتے دی ہا کیتی ودا ہا ۔ ایہا ڳالھ ݙوہیں سریں کیتے پریشانی دا کارݨ ہئی۔ہنائیںدیاں اولاداں اپݨی اپݨی محبت ݙو لُجھدیاں ہن ۔ او اپݨی ذات برادری توں ٻاہر رشتے کرݨ دے حق اچ نہ ہن ۔ وگھئیں تے وریاویں کوں حق ہمسائیں وݙا سمجھایا جو ہک ٻئے نال رشتے کر گھنو اللہ دے ٻانھے یکے بھرا ہائوں کیا وگھے تے کیا وریا؟ جیکر ٻالیں دی خوشی ایندے وچ ھے تاں توآکوں ٻالیںدی خوشی تے خوش تھیوݨا چاہیدَئے خدا نہ کرے شادی دے بعد توآݙے ٻال کوئی غلط قدم چا کھڑن ۔ بعددی بدنامی کنوں ایہو ٹھیک اے جو تساںہُݨ اپݨے ٻالیں دی ڳالھ من گھنو۔ ہمسائیں دی صلاح تے وگھے مارکہ تاں کجھ کجھ راضی ݙسدے ہن او  وریاویں نال رلݨ ملݨ کوں تیار ہن لیکن وریا کہیں دی منی منائی تے نہ پئے کھڑدے ہن۔جیرھا ہنائیں کوں ایں رشتے دی ڳالھ کریندا ہا اوندے نال کھانگھے تھی ویندے ہن۔جیلھے حق ہمسائیں اپݨے آپ کوں کتے دا پُچھ سدھا کرݨ اچ ناکام تھیندا ݙٹھا تاں ہنائیں ݙوہیں برادرئیں کوں ہنائیںدے حال تے چھوڑ ݙتا۔

وگھئیں تے وریاویں اپݨے ٻالیں دی مرضی دے خلاف ٻالیں دیاں شادیاں کر ݙتیاں۔

    اے اوں ویلھے دی ڳالھ اے جݙا ں ٻال ماء پیو تاں ماء پیو کہیں وݙے دے اڳوں وی نہ الا سڳدے ہن ۔والدین اپݨے ٻالیں دیاں شادیاں تاں کر گھدیاں لیکن ٻالیں دے دلیں وچوں محبت دے جڳدے چراغیں کوں پھوکا ݙے تے وسما نہ سڳیے۔حق ہمسائیں دی اوہا ڳالھ ٻہوں جلدی انھاںدے سامھݨے آڳئی ۔ہنائیں دیاں اولاداں شادی دے بعد وی آپت اچ علیک سلیک رکھی ریہہ ڳیاں ۔جنت وگھݨی تاں ستو واڑے والی رات وسو نال ٻیٹھی پکڑیج پئی جیکوں جنت دی ماء مریم مائی ݙیکھ گھدا تے گھر دی ڳالھ گھر اچ دفن تھی ڳئی ۔ایویں کجھ ݙینہاں بعد بخت وݙی کوں اوندے ݙیر ،جمال نال کھڑا ݙٹھا ، جمال تاں بھڄ ڳیا پر اوندے ݙیر بخت وݙی کوں خود ای لعنت ملامت کیتی تے اپݨے بھرا وسو کنوں وی کھلا بجا کرایا ۔

ہُݨ تاں اے توݨی نوبت آڳئی ہئی وسو تے جمال ݙوجھے چوتھے ہک ݙوجھے کوں اپݨے گھروں بھڄیندے ہن ۔ہنائیں کوں پریشانی وی تھیندی ہئی لیکن او خود کوں اپݨے محبتیں کنوں روک وی ناں سڳدے ہن۔وسو تے جمالے دے نال نال ہݨ ہنائیں دے والدین وی سخت پریشان ہن ہنائیں دیاں ہݨ اکھیں اُگھڑیاں ہن جو واقعی ساݙا فیصلہ غلط ہا۔

کجھ ݙینھ دی چُپ دے بعداڄ وت اینجھا واقعہ پیش آیا ،ملاں بانگ کوں وسو وریا اپݨی تریمت بخت وݙی کوں جمال کوں مل تے آندا ݙیکھ گھدا ہا اوندی لوڑھے دے پروں لنگھدے جمال تے وی دید ونڄ پئی اڄ اوجمالے دے پچھوں بھڄݨ دی بجائے بخت وݙی تے چوّیا آیا اوندے ڳالھیں مندئیں دی کئو تے سارے گھر والئیں دی جاڳ تھی ڳئی وسو دے نال نال اوندی سارا  ٹٻر بخت وݙی کوں لعن طعن کیتی وسو دا پیو پیریں بشکیہ پریشانی کنوں متھا پکڑ تے ٻہہ ڳیا مائی جڳݨ اپݨی بھݨیجی کوں پݨ پݨ تے اوندے کرتوتیں تے رووݨ ٻہہ ڳئی ۔وسو اڄ جوڑا چھک تے کپاہ دا ریج واہݨ نہ ڳیا اوندی ادھی ݙینھوار ایںپریشانی اچ گزری ٻُݙدی دیغرکوں او ٻیٹھئیں ٻیٹھئیں اٹھی تے وگھئیں دی وستی روانہ تھی ڳیا اُتھاں ونڄ تے اوں جمال وگھے کوں سݙ ماریا جیرھا وسو دے سݙے تے گھروں چھاوی کہاڑی چا تے ٻاہروں نکھتا اوندا خیال ہا وسو اوندے نال جھیڑے دی نیت نال آیا ہوسی۔ جمالے اوکوں گھروں نکلدئیں کوڑیج تے آکھیاہُݨ تائیں ڈھیر کھادی ،کھڑ نہ ویسیں،،لیکن وسو اوکوں کاوڑیا ہویا ݙیکھ تے اپݨے ہتھ کھڑے چاکیتے اتے مَٹھی اواز اِچ آکھیا۔

’’اڄ میںتیݙے نال جھیڑا لاوݨ نمھی آیا

تاں ول کیرھی سَک سکاوت گھنڈھݨ آئیں؟

ٹھڈا تھی ٻاہوݨ تاں ݙے ۔ او وی ݙسینداں

جمال دے آوݨ تے وسو اتے جمال گھر کنوں تھولا پروبھرے ہک لٹھ تے ونڄ ٻیٹھے ۔جمال ، وسُّو کنوں اوندے آوݨ دی وجہ پچھی۔

وسو جیویں اپݨا حال شروع کیتا ڳالھ ڳالھ تے جمال دے  چہرے تے غصے اتے حیرانی دے ملیے جُلیے اثرات نمایاں تھیندے ڳئے ۔جتھاں اونکوں وسو تے غصہ آیا او اوندی ذہنیت تے حیران وی تھیا۔اوں وسو کوں آکھیا اے کینجھی ڳالھ ٻیٹھا کریندیں ؟ اے کیویں ممکن اے ؟ تیکوں لوکیں دیں ڳالھیں دا کئی خیال کائنی ۔ لوک کیا آکھسن؟

تاں وسو اونکوں ولدا ݙتا لوک تاںساکوں چنڳاںہُݨ وی نئیں سمجھدے ساکوں  لوکیںدی وسطیردا خیال ہووے ہا تاں پہلے ایہو جھاں کم نہ کروں ہا، اپݨے والدین دے غلط فیصلے تے احتجاج کر تے شادیاں نہ کروں ہا۔ جیکر اساں اُنھاں دی آکھ تے شادیاںکر گھدیاںہن تاں ول اونکوں تقدیر دا فیصلہ من تے خموش رہوںہا۔ جیرھاجو اساں کنوںنئیںتھی آیا۔ہُݨ میںتاںاہداں روز دے لوک کھلاوݨ کنوںہکے پھیردی ویار چنڳی اے‘‘

وسو دی ڳالھ جمال دے اَنگیںلڳی اوں سوچیا جو وسّو اہدا ٹھیک پے۔اُوںوسو دی ڳالھ تے سر لوݙ کیتی اتے اُوںشام ہُنائیں آپݨیاں آپݨیاںرنّاںہک ݙوجھے نال روانہ کر ݙتیاںاتے ٻے ݙینہہ ساری وستی اِچ ایں انوکھڑے سودے تے ڳالھیںتھیوݨ لڳیاں۔

تھالی دا وتائوں/کرشن چندر

تاں سئیں میں اَہدا پیا ہم جݙاں میرم پور اِچ  وی میݙا دھندا کہیں ترانویں نہ چلیاتے کئی کئی  ݙینہہ لنگھݨے ہاں راہݨ تے کم اَن پڄیا،کھیسے وچ چھیکڑی اٹھنی آن بچی تاں میں اپݨی ذال کنوں پُچھیاـ

’’گھر اِچ تھولا جھاں اٹا وی کائنی کیا؟

اوں بخیں آلی آکھیا ،،چار پھُلکے تھی پوسن،،

میںکھیسے اِچوںاٹھنی کڈھ اوندی تلی تے رکھیندئیں اوکوں آکھیا

’’ونڄ بزاروں وتائوں گھِن آ،اڄ روٹی وتائوں دی بھاڄی نال کھاگھنسوں‘‘

اوں بختیںآلی مونجھی تھی تے آکھیا۔

’’ہݨ تاں کھاگھنسوں شام دے جُنڄ دا کیابݨسی؟

’’توں مونجھی نہ تھی او ای اُتوں آلا ݙے ݙیسی ‘‘

میں ولدی ݙتی۔

ولا میݙی دید شیشے دے اوں بکسے تے پئی جیندے وِچ نکا جھاںتاج محل لاتھا ہا اے تاج محل میں اپݨی ذال سانگے شادی دئیںنوئیںنوئیں  ݙینھواریںتاج محل کوںݙیکھ تے آگرہ اِچوں وݨجیا ہا۔

محبت وی کیا شے ھے او ویہہ روپے دی سوکھڑ ی گھن تے میݙی  ذال دا چندر چہرہ غلابی تھی ڳیا ہا۔

اوںویلھے جݙاںمیںاوں شیشے دے تاج محل کوں ݙیکھ تے آکھیا نتاں ایکوں ویچ چھُڑیسوںتاںاوندا مُکھ ایویں پیلا ہلدر تھی ڳیا جیویں کہیںاوندے جسم وچوں یکا خون نچوڑ گھدا ہووے او کاوڑ ،ݙر،مجبوری دے رلیے مِلیے جذباب نال کنبدی ڈَٖکدی اواز نال الاݨی ‘‘

ناں میں اے کائناں ویچݨ ݙیساںاے تاں ۔۔۔۔۔اے تاں۔۔۔۔ میݙے سُہاڳ دی نشانی اے‘‘

میں اوندی کاوڑ کوں مَٹھا کرݨ کیتے وݙے پیارنال آکھیا۔

’’چلو ایکوںنہ  وِچیسوںکئی ٻی سِتر ویچ چھُڑیسوں۔تھی سڳدے اُتوں آلا کئی ٻیا رستہ کڈھ ݙیوے توں حالی ونڄ تے وَتائوں گھن آ بُکھ کنوں جِند ویندی اے ‘‘

او بزاروںوتائوں گھن تے اَئی رِدھے پکے والی جاہ تے ٻہہ تے اڄاں اُوں پیلھا وتائوں کپیا ای ہااوکوںوِچوں ݙیکھ تے اوندی چھرِکی نکل ڳئی

اڑ۔۔۔۔۔ڑے،،اوندے مونہوں نکھتا

کیا ھے؟

اوںمیکوں کپیا ہویا وتائوں ݙکھالیا

’’ݙیکھ ہاں ایندے وِچ کیا لکھیل اے؟‘‘

میں غور نال وتائوں کوں ݙٹھاتاں وتائوں دے بِج کجھ ایویںہِک ٻے نال ستھیے پے ہن  لوظ’’ اللہ‘‘ صفا نظردا پیاہا۔

ہائے بھگوان ، میں اپݨے متھے تے ہتھ رکھ تے آکھیا

’’اے تاں مسلمانیں دا اللہ اے‘‘

محلہ پوربیاںجتھاں میں راہندا ہم رلیا مِلیا محلہ اے ادھی ابادی ہندوئیں دی اے اتے ادھی مسلمانیں دی ، لوک ٹولیاں بݨا تے اوں وتائوںدا دیدارکرݨ سانگے آوݨ پئے ڳئے ہندو تے عیسائیںکوںتاں ایں وتائوں تے یقین نہ آیاپر حاجی میاں اچھن اوندے اُتے ایمان گھِن آیا۔پیلھی نذرنیازہُناں ای ݙتی میں کپیے وتائوں کوں اوں شیشے دے بکس اِچ رکھ ݙتا جیندے اِچ تاج محل لاتھا ہا۔لحظے اِچ ہک مسلمان  اوندے تلوں ساوا کپڑا وِچھا ݙتاتے میاں منݨ تماخوں والے قرآن پڑھݨ شروع کرݙتاولاکیاہاشہر دے یکے مسلمانیںوِچ اوں وتائوں دا نعرہ لڳ ڳیا،سمتی پورہ کنوںمیمن پورہ تائیںتے اُتھوں ٹیلامیاں دے چوک کنوںلاتے کوٹھیاراں دے محلے تک دے لوک ساݙے وتائوں کوں ݙیکھݨ سانگے آوݨ پئے ڳے۔

لوکیںاے آکھݨ شروع کرݙتاجوہِک کافر دے گھر ایمان اپݨاجلوہ  ݙکھائے نذرنیاز ودھدی ڳئی۔پیلھی پندھری ست ہزار کنوں اُتے اُڳاڑی تھئی جیندے وِچوںترائے سو روپے میں سئیں کرم شاہ کوں ݙتے جیرھا چرس دا دَم لا تے ہروقت اوں وتائوں دی ݙیکھ بھال اِچ لڳاراہندا ہا۔

              پندھراںویہہ ݙینہہ بعدجݙاں لوکیں دے ایمانی جذبے وِچ میکوںکجھ ٹھڈیر آندی نظری تاں ہِک رات جیلھے کرم شاہ چرس دا دم لاتے چݙے پٹی پیا ہا۔میں ہولے ہولے اپݨی ذال کوں جڳوا تے کپیے وتائوں دے اُتلے پاسوں شیشے دا بکسا ہِک پاسے کرتے پُچھیا

’’ݙیکھ ہاں ڑی ہُݨ کیاݙسدے اوں آکھیا’’اللہ‘‘

میں وتائوں دا رُخ تھولا جھاں سُرکاتے وَل پُچھیا

  ہُݨـــــ۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟

’’اوم ‘‘  اڑے اے تاں اوم اے

میݙی ذال انڳل کھاݙی تے رکھ گھدی اتے اوندا ساراچہرہ حیرانی نال کڄیج ڳیا۔

           راتی رات میں پنڈت رام دیال دا در ونڄ کھڑکایاتے اوکوںوتائوں دا بدلیا ہویا رُخ ݙکھالیا۔پنڈت  چیکڑی بھریندئیں آکھیا  ,, اوئے اے تاں اوم اے اوم اِتلا ݙینہہ مسلمان ساکوں بُودن بݨائی ریہہ ڳِن ،،

اوندی چیکڑی تے کرم شاہ دی جاڳ تھی ڳئی اوندی سمجھ اِچ کجھ نہ پیا اندا ہاجوآخر اے کیا تھیندا پئے؟او اودرئیںاودرئیںلال اکھیں نال ساکوں ݙیہدا پیا ہا۔پنڈت رام دِیال اوکوں تھُݙا مار تے آکھیا

,,نکل وَے پلیت آساݙا دھرم پلیت کریندیںاوم کوں اللہ ݙسیندیں،،

شہراِچ رپھڑ رولئیںدا مُنڈھ ٻدھیج ڳیا ہا

ہندو اہدے ہن اوم اے تاںمسلمان اہدے ہن اللہ

اوم

اللہ

ہری اوم تت ست

اللہ اکبر

اڳلے پنجوی ݙینھواریںوچ کئی پندھراں ویہہ ہزار دا چڑھاوا چڑھیا تے سونے دیاں مندریاں تے ہک سونے دا کنگݨ اُتر  ،لیکن ہولے ہولے ہندوئیںدا نشہ ہو ا تھیوݨ لڳا میں سوچ اِچ پئے ڳیوم جو کُئی ٻیاݙنگ ݙول کرݨا چاہیدَئے۔سوچ سوچ تے جݙاں ہک رات رام دیال بھنگ دے نشے اِچ دھُت تھیا فرش تے تاک تاݨ تھیا پیا ہامیں اپݨی گھر والی کوں جڳاتے پُچھیا

’’ بھلاتھیوی ݙیکھ ہاںہُݨ تیکوں وتائوں اِچ کیانظرامدے؟او  وتائوںکوں ݙیکھ تے ڈَٖر ڳئی حیران تھی تے الاݨی رام اے تاںکراس اے،عیسائیںدی صلیب اے،،

شِیت میں تھوݙیںتے انڳل رکھیندئیںآکھیا۔بس کہیںکوںکُجھ نئیںآکھݨاسویل تک چُپ راہݨا پوسی کل آݙت اے سویلے میںپادری  ڈیورنیڈکوں ٹکرساں،،

وتائوں اِچ مسیحی صلیب کوں ݙیکھݨ سانگے پادری ڈیورنیڈ اپݨے نال یارھاں عیسائیں کوں گھِن تے آیااتے او سارے وتائوںوچ صلیب ݙیکھݨ سیت اپݨے سینے تے کراس بݨاوݨ پئے ڳئے،عیسائیں دے بھجن ڳنویجݨ پئے ڳئے سر تے ڄالی دار رومال ولھیٹیے سوہݨے سوہݨے فراکیں  وچ گول گول ستھلیں والیاں تریمتیں ایںمعجزے کوں ݙیکھ تے نہال تھیندیاں ڳیاں۔

شہراِچ فساد ودھدے ویندے ہن ہندو  اہدے ہن وتائوں اِچ اوم اے،مسلمان اہدے ہن اللہ اے اتے عیسائی صلیب تے اڑیے کھڑے ہن۔ودھدے ودھدے او ہک ٻئے تے پتھر وساوݨ تے آڳئے ۔اِکادُکا چھُرے بازی دیاں وارداتاں وی سُݨیج اِچ آیاں

سمتی پورہ وچ ݙو ہندو ماریے ڳئے،مستری محلے وچ ترائے مسلمان تے ہِک عیسائی دا شہر دے ہک وݙے چوک اِچ خُنام کیتا ڳیاشہر اِچ دفعہ 144لاݙتی ڳئی۔

        جݙاںمیݙی گرفتاری تھیوݨی ہئی اوندی وِچلی رات میں وتائوں کوںموری اِچ بھُکا ماریا۔گھر دی ساری نِک سُک سمبر تے ذال کوں آکھیم

’’ایں شہر وچوںساݙا داݨہ پاݨی چو ڳئے ہُݨ کہیں ٻئے شہر ڄُل تے کئی ٻیادھندا کریسوں،،

تاں سئیں تݙاہوں دا میںبمبئی اِچ ہاںمیرم پور دے ہُناں ݙومہینیاںوِچ میکوں کھَٹی وَٹی تھئی ہئی اوندے وِچوں ہِک ٹیکسی گھدی اِم،ہُݨ چار ورہیاں توں ٹیکسی چلا تے حق حلال دی روزی کماندا وداں،،

اتلا آکھ تے میںٹیکسی باردی میزتوںاپݨا گلاس چاتاتے چھیکڑی گھُٹ بھر تے گلاس خالی کرݙتا۔یکدم میݙی نظر میز دی اوں سطح تے پئی جتھاں میݙے شیشے دے گلاس تلوں ہک سِناں نشان بݨ ڳیا ہا،میں اپݨے ہک سنگتی ٹیکسی ڈرائیور محمد بھائی توں پُچھیا

  ,,محمد بھائی ݙیکھ ہاں گلاس تلوں کیا نشان بݨ ڳئے

’’ اوم اے کنا ںاللہ؟‘‘

محمد بھائی غور نال نشان ݙوݙٹھا میݙوݙیکھ تے میݙی کنڈ تے زور دی  تھَپ مار تے آکھیا ۔

بادشاہو۔۔۔۔۔۔۔۔ اکھ پٹو اے بمبئی اے اِتھاں نہ اوم اے نہ اللہ نہ صلیب اِتھاںسب کجھ روپیہ اے بس روپیہ ،،اِتلا آکھ تے محمد بھائی میز تے ہتھ پھیر تے پاݨی دے نشان کوںغلط حرف وانگوں میس ݙتا۔

Disable Certificate

اوں ݙینھ شہباز دے ݙند ݙند وچوں کھل دیاں پھل جھڑیاں پھُٹدیاں ودیاں ہن او خوشی کنوں پھنڈئیں نہ ماندا ہا اوندے پیر زمین تے نہ پئے ٹکدے ہن اوندی ٹور اچ کوئی عجیب خود اعتمادی اتے غرور پیدا تھی ڳیا ہا اوخوش کیوں نہ تھیندا ؟خوش تھیوݨ اوندا حق ہا جیرھے سرٹیفکیٹ کوں پاوݨ کیتے اُوںاُکدئیںچکدئیں مزاریں تے منتاں منیاں ہن ہر نماز دے بعدمسیت اچ ٻہہ تے دعا منگی ہئی ہر سفارش کرائی ہئی اڄ اوہو سرٹیفکیٹ اوندے ہتھ اچ ہا جیندے اتے پنج ست مجسٹریٹیں دے دستخطیں نال لکھیا ہویا ہا,, Disable Certificate،،ایں سرٹیفکیٹ اچ شہباز دی سڄی ٻانہہ کوں کمزور لکھیا ڳیا ہا اتے اوندے نال اے وی لکھیل ہاجو اے استاد دی نوکری دے اہل اے ۔

اے سرٹیفکیٹ اوندے سانگے چھڑا کاغذ دا پرزہ نہ ہا بھلکہ امید دی ہک کرن ہئی اوندے روشن مستقبل دی خوشخبری ہئی اوکوں غربت ،بیروزگاری توں کڈھݨ دا حسین خواب ہا اوں اپݨے گھر دے اندر داخل تھیوݨ سیتی ونڄ تے ماء دے پیریں تے سر چا رکھیا اتے خوشی کنوں ہنجھوں وہیندئیں ہوئیں آکھیس ’’ اماں اے سارا  تیݙے دعائیں دا نتیجہ ہے اماں ڈاکٹریں میکوں معذور لکھ ݙتے ،اماں ہݨ اللہ دے حکم نال تیݙے پتر دی سرکاری نوکری تھی ویسی تیکوں ٻڈھیپے وچ لوکیں دی نوکری نہ کرݨی پوسی ،اماں تیکوں ادی دے ݙاج کیتے کہیں دے اڳوں چِٻی ٻوتھی نہ کرݨی پوسی،عذرا دے پیو کوں ہݨ میکوں عذرادا رشتہ ݙیوݨ کیتے کوئی اعتراض نہ ہوسی ہنائیں دا ہݨ اے عذر مک ڳیا جو اساں ہک بیروزگار نکٹھو نوجوان کوں اپݨی دھی دا رشتہ کیویں ݙیووں ،،۔

پتر دی خوشی ݙیکھ تے شہباز دی ماء وی خوش تھی ڳئی جو اجھو میݙا پتر سرکاری استاد بݨیا۔پرائیویٹ سکولیں ہزار بارہ سو گھنݨ والے دی ہݨ ہزاریں وچ تنخواہ ہوسی ۔

1998ء؁ اچ معذور کوٹے دیاں آسامیاں آیاں تاں ہر پڑھیا لکھیا ایں کوشش اچ لڳ ڳیا جو کہیں ترانویں ،جائز،ناجائز اوندا معذوری سرٹیفکیٹ بݨ ونڄے جیرھے لوک قدرتی طور تے معذور ہن او تاں خوش ہوون جو ہنائیں کوں نوکری ملی ای ملی بے عیب لوک وی ہروں بھروں خود کوں عیب دار ظاہر کرتے معذوری سرٹیفکیٹ بݨواوݨ دے چکر اچ ہن متاں ایں حیلے بیروزگاری توں بچ ونڄوں ۔

عام حالات اچ بھانویں جو ہر بندے دی خواہش ہوندی اے او ہرعیب ہر معذوری کنوںں پاک ہووے لیکن اوں ویلھے غربت توں اَکیے بیروزگار نوجوان دعائیں منگدے ودے ہن ڈاکٹر ساکوں معذور لکھ ݙیوے تندرست تے صحت مند نوجوان آہیں بھریندے ہن کاش ساݙی ٻانہہ نہ ہووے ساݙی لت نہ ہووے ہا ،اساں ہک اکھ کنوں کاݨے ہووں ہا تاں اڄ اساں وی نوکری دے حق دار تھئے کھڑے ہووں ہا ۔

شہباز جیلھے سرٹیفکیٹ بݨوا تے آیا تاں اوندی ساری ٹٻری ،سارے حق ہمسائے اوکوں مبارخی ݙیوݨ سانگے کٹھے تھی ڳئے اوندا سنگتی رمضان وی اوکوں مبارخ ݙیوݨ آیا جیندا معذوری سرٹیفکیٹ نہ بݨ سڳیا ہا۔شہباز اوں کنوں پُچھیا ۔

’’یار رمضان تیݙا سرٹیفکیٹ کیویں نئیں بݨیا ؟ توں تاں چنڳی بھلی بھینگے تھیوݨ دی اداکاری کر گھندا ہاویں‘‘

'' بس یار قسمت دی ڳالھ اے ڈاکٹریں میکوں چیک کیتے بغیر دڑکے ݙے تے اٹھا چھوڑئیے پتہ نئیں ہنائیں کوں کیں ونڄ آکھیے جومیں چنڳا بھلا ہاں ،،

رمضان آکھیا۔

شہباز اوکوں حوصلہ ݙتا یار پریشان نہ تھی اڳلے مہینے آہدن ولامیڈیکل بورڈ ٻاہسی ولا کوشش کرݙیکھیں ۔اللہ کریسے تیڈا وی معذوری سرٹیفکیٹ بݨ ویسی ۔

رمضان آکھیا،ہݨ یار بݨے بھانویں نہ بݨے پرسوں درخواستیں دی چھیکڑی تاریخ اے ولا بݨیا تاں کیا بݨیا ؟

شہباز آکھیا

’’ یار اللہ کوں بھُلائی ممکن اے ٻیاں ایں کنوں ڈھیر سیٹاں آونڄن‘‘

’’میں مہینے دے بعد اوورایج تھی ونڄݨے یار ہُݨ کئی فائدہ کائنی ‘‘

رمضان ݙُکھارا تھی تے آکھیا

رمضان اصلوں شُڑد تھیا ودا ہا اوں تے شہباز دی کوئی ترسلی اثر نہ پئی کریندی ہئی اوں شہباز کوںآکھیا۔

میکوں ویندا کر ݙس توں درخواست ݙے ائیں؟

کتھاں یا ر۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟

کیوں۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟

سبھائیں ویساں درخواست ݙیوݨ درخواست فارم سو روپے دا ݙیندے پئے ہن اتے میں کنے پیسے کائنا ہن۔ کل کہیں کنوںپیسے ادھارے چا تے درخواست ݙے آئوساں

ٹھیک اے شہباز اللہ تیکوں کامیاب کرے میں ہݨ گھر ویندا ں ۔رمضان ،شہباز کنوں مکلاء تے گھر لڳا ڳیا ۔

ٻئی ݙینھوار شہباز فارم گھن تے مدرس دی درخواست ݙے آیا ہݨ ہفتے دے بعد انٹر ویو تھیوݨا ہا شہباز دیاں اے ݙینھواراں وݙی بے چینی نال گزریاں ۔انٹرویو کوں ہک ݙینھ دیر ہئی شہباز انٹرویو کیتے اصل کاغذات کوں فوٹو اسٹیٹ کنوں نکھیڑ تے انج ٻیٹھا رکھیندا ہا۔ اُوں معذوری سرٹیفکیٹ کوں جیلھے اصل سندیں دے اتوں رکھیا تاں اوندی مُرک نکل ڳئی۔ اُوں دوران اچݨ چیت اوں ٹی وی والے پاسے دید ماری تاں ٹی وی تے سیکرٹری تعلیم دے بیان دی پٹی چلدی پئی ہئی جو

’’ محکمہ تعلیم اچ معذور کوٹے تے تھیوݨ والئیںسارئیں آسامئیں کوں لامیعاد مدت کیتے روک ݙتا ڳئے،،

شہباز دے ہتھوں اوندیاں سنداں ہو ادے جھولے نال اݙر تے پرے ونڄ پیاں معذوری سرٹیفکیٹ اݙردا ،اݙردا گھا چردی بکری دے تلوں ونڄ پیا ،اوکوں اپݨے کاغذات چاوݨ دا ہوش نہ ریہا اوکوں ایویں محسوس تھیا جیویں اوندی سڄی ٻانہہ کمزور نہ ہووے بھلکہ او اپݨے ݙوہیں ڄنگھیں کنوں معذور تھی ڳیا ہووے ۔

بِرہا

جوجی دی حالی پِپلی نہ مِلی ہئی،او رات دے ایںویلھے وی اکھیںپٹی ٻیٹھا ہا۔ اوںپوہ دی پہاڑرات دا اکثر حصہ حُقہ گُڑکیندئیںگزار ݙتا ہا۔تیلی والاحقہ پی پی تے اوندا سنگھ ڈُٖکھدا کھڑا ہا۔اوندے تھوݙ خُشکی کنوںبھُربھَرے تھی ڳئے ہن اوں کنوں تھُک نہ پئی نڳلیندی ہئی اوپاݨی پیوݨ کیتے اُٹھیانلکے توں تازے پاݨی دا رڄ کرتے ولا کھٹڑے تے آن ٻیٹھا۔چوݙی دا چندر اسمان تے رشنے لئی کھڑاہا۔اوندا اُشاء کمرے دئیں ٻارئیں کنوں ٻِلہانگاں بھر بھر تے اندر آندا پیا ہا۔ چاندݨیاں راتیں تاں چنڳے بھلے بندے کوںپاڳل کرݙیندئین اوتاںمریم دے پیار اِچ پیلھے پاڳل تھیا ودا ہا۔چاندݨی رات اوندے پاڳل پن دے دَورے وِچ مزید ودھارا پئی کریندی ہئی۔

گھر اِچ چھڑاجوجی تے اوندے ٻڈھڑے ماء پیو رہ ڳئے ہن۔اوندی بھیݨ اتے بھڄائی اوندے بھرا نال شادی تے روانہ تھی ڳئے ہن۔ہُݨ رات دے کئی ترائے ساڈھے ترائے دا وقت ہوسی،پراہ پھُٹݨ والی ہئی،ہُݨ اوں سِجھ دے اُبھرݨ کوںہک ݙو گھنٹے رہ ڳئے ہن  جیرھا جوجی کیتے بربادی دا سجھ ہا،جیں مریم کوںاوں کنوں نکھیڑ تے ہمیشہ کیتے کلہا کر ݙیوݨا ہا۔اوکوں رہ رہ تے پوُر پوندے پئے ہن جیلھے او سوچیندا ہا مریم سویلے کہیں ٻئے دی تھی ویسی تاںاوندیاںہنجھوںتر آندیاںہن او اہدا ہا وقت اِتھائیں رُک ونڄے۔اللہ کرے سویل تھیوے ای ناںــ۔۔۔۔

مریم دے رلے گُزریے پل ٹولیاں  بݨا  بݨاتے اوندے اڳوں لنگھدے پئے ہن او مریم دے خیال کنوںجتناکنی کریندا ہا  اوجوںجوںیاد اَمدی ہئی ۔مریم دا وہم اوکوں پل دی وِتھی نہ پیا ݙیندا ہا اوکوں یاد اَمدا پیا ہا چھوٹے لا مریم جݙاں ساݙے گھر اَمدی ہئی تاںکیویں سار اسارا ݙینہہ شیدِݨ ، لُک چھپا،جھُم جھُمڑااتے اندھڑاقصائی کھیݙدے ہاسے۔ہِک دفعہ لک چھپاکھیݙدئیںمیکوں جلیندی جاہ تے ڈھاہݨ نال مریم دے گوݙے تے ونواڑ دا تھُݙالڳ پیاہا اوندا خون واہندا ݙیکھ تے میںپریشانی کنوںجلدی جلدی اپݨے چولے دا دامن پھاڑ تے اوندے گوݙے تے پٹی چا ٻدھی ہئی ۔اوں ݙینہہ چولا پھاڑ آوݨ تے اماںمیݙی تکڑی گَت بݨائی ہئی ۔گرمئیں وچ ساری ساری ݙینھوار کھالے اِچ ٹُٻدے ہاسے تتے ݙوپہریںکوںجیلھے چاچے واحدو کوںنندر ہوندی ہئی اوندئیںکھجئیںکوںوٹے مار تے پنڈ چُݨدے ہاسے اوندے جاڳ پووݨ تے کݙاہیں کݙاہیں پنڈ دی جاہ تے مندے وی کھاوݨے پوندے ہن ۔

بچپن دیاںچسوں تھولے ݙینہہ دیاںہن جوانی چڑھݨ تے پتہ لڳا جیلھے بچپن دا ہیت محبت وچ تبدیل تھی چُکاہا۔مریم کنوںکجھ ݙینہہ پرے تھیواں ہا تاں اوندی چھِک تھی کھڑدی ہئی، اوندی مونجھ آندی ہئی۔

ہِک دفعہ میݙے سوتر دے پتر دی منوتی تے مریم  تے اوندے گھر آلے آئے ہن۔ منوتی والے ݙینہہ اواتنا سوہݨی بݨی ودی ہئی جومیکوں آکھݨاپیا’’شالانظر نہ لڳے ‘‘میݙی ڳالھ سُݨ تے او کھل پئی ہئی۔۔۔منوتی دے ٻئے ڄہاڑے اساںیکے گھر آلے پیلھوں چُݨݨ ڳئے ہاسے او جیرھی ڄال تے ویندی ہئی میں اوندے پچھوں اوں ڄال تے پیلھوں چُݨݨ ونڄ کھڑدا ہم ،پیلھوںچُݨدئیں چُݨدئیںمیںاوں کنوں پُچھیا ہا

’’مریم میݙے نال شادی کریسیں‘‘

اومیݙی ڳالھ تے چُپ تھی ڳئی ہئی۔پتے اوںمیݙی ڳالھ دا جواب کیوں نہ ݙتا ہا۔ اوں ݙینہہ اساںپیلھوںتھولیاں اتے ڳالھیں ڈھیر کیتیاں ہن۔

آ۔۔۔۔۔ہ   کینجھی چس ہوندی ہئی اوپیلھوں دا پھکا مریندی پئی ہئی میں اوندیاں پیلھوں وِٹوا تے اوندے  ہتھ تے جھِٹ دیاں کَوڑیاں  پیلھوں رکھ تے آکھیا ہا ’’اے کھا او کئی پیلھوں ہن  جیرھیاںکھاوݨ سَیتی اْوںتھُو تھُو لا ݙتی ہئی اتے میں کھِل کنوں ٻُڈپیا ہم اوںکاوڑ کنوں پیلھوں دی بھری ٹوری ہتھوں چھوڑویںمیکوں ماری ہئی جیندے نال اوندیاں یکیاں پیلھوں ویٹیاں ڳیاں ہن۔اومیںکنوںرُس تے ٻئی ڄال تے ونڄ کھڑی ،جیکوں میں اپݨیاں ساریاں پیلھوں ݙے تے منایا ہا۔ اینجھیاں خوشیاں ہُݨ تاںخواب اِچ ممکن کائنی۔

2010ء اِچ لوڑھ آیا تاں میݙی خوش قسمتی مریم ہوریںدے پاسے وی پاݨی آیا۔ اساںمریم ہوریںدی مݙی چوا تے ہنائیں کوں اپݨے گھر گھِن ایوسے۔وت تاں ساݙے وارے نیارے تھی ڳئے میں لحظے لحطے مریم ہوریں کنے ونڄ تے ہنائیں کنوں پُچھاں  

,,کئی شے لوڑھ  ہووے تاں۔۔  ݙسو  ۔؟

ہر رات مریم دی لوبھ تے میں مریم دی ماء کنوںقصے سݨݨ ونڄ ٻاہواں۔بھانویں جو اوندے قصے اوندیاں ڳالھیں میکوں سِروں نہ بھاوِن ولا وی ہک ڳالھ مُکݨ تے اوکوں ٻئی ڳالھ سݨاوݨ دی فرمائش کر ݙیواں۔میںاوندیاںڳالھیںسݨدا تھولا ہم ،میݙا تاںیکا دھیان مریم ݙے ہوندا ہا۔مریم دے گھرآلے جے تائیںمیکوں زورے رِیت نہ اُٹھاوِن ہا اوتائیںاصلوںنہ  اُٹھدا ہم ۔

ٍ مریم دے آوݨ نال میݙا ہر ݙینہہ عید اتے ہر شب شبرات بݨ ڳئی ہئی۔ ایںتوں ودھ اے جولوڑھ اِچ آوݨ والی شوال دی عید وی ہناں ساݙے گھر منائی ہئی۔ چاند رات جیلھے چھوہریں ہِک ٻئے کوں میندی لویندیاں پیاں ہن  میں میندی لواوݨ سانگے ہتھ اَݙ تے مریم دے اڳوں ونڄ ٻیٹھا ہم۔میݙی حیاتی دی اوپیلھی عید ہئی  جݙاں عید دا  چندر ݙیکھݨ کنوں پیلھے میںمریم دا چندر جھاں مُکھڑا ݙٹھا ہا۔سویلے سویلے میں خود سیوئیں دی تھالی چا تے مریم کوں عید ݙیوݨ ڳیا ہم۔ اوں عید تے میں مریم کیتے سوہݨا سوہݨا کلپ گھدی آیا ہم  جیکوں والیں اِچ لا تے مریم وݙی خوش تھئی ہئی۔

اوںݙینہہ میݙئیں سارئیںخوشئیں تے پاݨی پھِر ڳیا ہا جݙاںمریم دے پیو رات کوںآن آکھیا جو ہݨ گھر ݙوڄلݨ دا رستہ بݨ ڳئے سبھائیںگھر ڄُلدے پیوں ۔ مریم ہوریںپچھوںتے ونڄݨ دی تیاری کیتی تاںاوںویلھے میݙی شکل ݙیکھݨ دی ہئی۔ میں مریم دے گھر والئیں کوں آکھیا

اتناوی کیا جلدی اے چنڳی ترانویںپاݨی تاںسُک ونڄے ،،

مریم دے پیوآکھیا

بس پُترہݨ ٻہوںرہ گھدے سے۔۔۔اُتھاںونڄ تے کرئیںبھُرئیںجاہیںدا وی کئی ترتُل کرݨے۔۔۔

میݙی رووݨی شکل ݙیکھ تے مریم آکھیاہا۔

جوجی تَیںکنوں نکھڑݨ دا افسوس میکوں ای ھے ،پر کیا کر سڳدوں پچھوں تے ونڄݨا تاں پوسی اڄ نہ تاں کل۔۔۔۔۔ٻئے ݙینہہ نہ چاہندئیں ہوئیںمیں خود ہُنائیں دا سامان پُڄوا آیا ہم ۔ وَلدڑمیںکنوںموٹر سائیکل کوںکِک نہ پئی لڳدی ہئی۔ مریم دی ماء میںکنوںکجھ پچھیاتاںمیںاوںݙو منہ کرتے اوندی ڳالھ دا جواب نہ ݙے سڳیاہم اتے تھوݙ  ٹُکیندا  پچھوں تے آڳیاہم۔

اے ساریاں ڳالھیں جوجی دے چیتے دی چیکُل تے لال بھنوالیاں کھیݙدیاں کھڑیاں ہن ۔

جوجی دے گھروالئیںجوجی کیتے مریم دا رشتہ گھنݨ تے وݙا زورلاتا ہا۔جیندی مریم دے گھر والئیںاے آکھ تے نانہہ کر ݙتی ہئی۔

اساںمریم کوں اوندے بھرا دے وٹے اِچ  حاجی پورݙتی ٻیٹھوں۔مریم دی چھوٹی بھیݨ اساں جوجی کیتے ݙیوݨ کوںتیارہائوں لیکن جوجی ایں رشتے کیتے تیار نہ تھیا۔ مریم دیاں گنڈھیںٻدھیج ونڄݨ دے بعدجوجی کئی کئی ݙینہہ کمرے اِچوںٻاہر نہ نکلدا ہا۔اوں چُپ دا روزہ رکھ گھدا ہا۔اوندی پریشانی تے اوندے سارے گھر آلے پریشان ہن۔جوجی دی ماء اوکوں وݙیاں تسلیاںݙیندی ہئی

ابا جہان اِچ سوہݨیں دی کمی کائنی۔مریم تیݙے پُکھے اِچ نہ ہئی ۔میں تیݙے کیتے اینجھی کُنوار گھِن آئوساں۔۔اینجھی سوہݨی کنوارگھِن آئوساںجومریم تیݙے ہاں تے نہ پوسی۔ جوجی کیتے ماء دیاں ساریاں تسلیاں بے کار ہن اوکوں کہیں سوہݨے کوجھے نال کیاغرض ہئی  ا و تاں اپݨے دِل داسودا مریم نال کر چُکا ہا۔             

ہُݨ ملاںبانگ تھیوݨ آلی ہئی جوجی داسوچ سوچ تے سر پھردا پیاہا۔اوںحُقے دا تماخوں بدلا تے تیلی ماری،سُوٹامریندی جاہ تے او بھَوڑ تے منہ دے بھرݨے زمین تے ڈٹھا۔ اوکوںلِنڳیںدی چھوڑڳئی اتے اوںتے غِش طاری تھی ڳئی ۔اوں ݙٹھا اوندی مریم نال شادی تھی ڳئی اے اوذال مُڑس ستوواڑہ دھاوݨ ڳئے ودن،مریم اپݨے وݙی بھیݨ دے پُتر کوں جوجی دی جھولی اِچ ٻلہاتے اوندے کیتے چاہ چا تے امدی اے تاں اواوکوں چھیڑݨ سانگے اہدے

اَڑی ۔۔۔اساںہک اینجھا پُترجݨوں ہا،،

مریم مذاق اِچ تتی چاہ اوںݙے اُلریندی اے اوگرم چاہ توںبچݨ سانگے اُدھرکے نال اُٹھدے تاںاذان دے بعدمئوذن مسیت اِچ فریدݨ سئیںدی کافی دے اے ٻول پڑھدا کھڑاہوندے ۔               

برہوں بچھیندا لکھ لکھ بلائیں

تھی تھی ڈُٖکھاری منگدی دُعائیں

شالا کہیں دیاں یا رب کݙاہیں

دیداں نہ  اَٹکن  ،  دِلڑی  نہ پھاسے

کاں دی کانوَݨی مرڳئی

چیتر مہینہ اپݨا اکثر پندھ کپی ودا ہا۔پنج ست ݙینہاں بعد وِساکھ دی سغراند لڳݨ والی ہئی ۔وساکھی دے شوقین وساکھی دئیں تیارئیں وچ ہن لیکن ڈھیر کئی لوک سخی سرور دوآبے تے ڳئے ودے ہن۔گرمئیںدی موہر ہئی سجھ اڄاں اپݨی کاوڑ ݙِکھاوݨی شروع نہ کیتی ہئی۔ٹالھیاںککراتے ٻے ڈھیر کئی وݨ پھپھڑتے نویاں ٹارھیاں کڈھیندے پے ہن ۔ سرینہہ آلسی ہووݨ پاروں اڄاں اپݨے پیلے پن کریندے ودے ہن۔

وستی توںادھے میل دی وِتھی تے کھڑیاںسرکاری رکھ دیاں گاݨویاں ڄالیںجیرھیاں حالی دھݨوالیں توںسینکیاںہن پھیکڑئیں(کچیاںپیلھوں)نال جھُوریاں پیاں ہن ۔وستی دے پچادھوںلمی لوانڈ تے کھڑا کرینہہ دا واحد وݨ جیرھا سکھݨا واحد نہ ہا  لا شریک وی ہا رتے پھُلیں دی  اجرک نال خود کوں سوہݨا بݨائی کھڑا ہا۔ کݨکاں سِٹئیںوِچ اَن پکا تے کاپی سانگے اڄ سبھائیں تے کھڑیاں ہن ۔سویل دے چھی سواچھی دا وقت ہوسی۔ میں ادھ جاڳدا ادھ سُتااکھیں نوٹی اڄاں تاک تاݨ تھیاپیا ہم۔اتنے اِچ ساندو ڑاندݙو ترائے آوازیں میݙے کنیںوِچ ہُند ماری ۔

’’وقار مراثی قتل تھی ڳئے رات کئی اوندا خون کر ڳئے‘‘

ادھرکے نال ٹپا مار تے اُٹھیم اتے  لحظے کیتے مٹھے تے ہتھ رکھ تے ٻہہ ڳیم۔

                وقار ،دودے مراثی دا وݙا  پُتر ہاجیرھاجو ہر فن مَولا ہا۔کݙاہیں ڳنڈھیرے دا کم شروع کیتی کھڑا ہا تاں کݙاہیں تیل مالش دا۔اواتنا زیادہ  نغارہ  وڄاوݨ تاںنہ جاݨدا ہا ولا وی کہیں نہ کہیں شادی مُراد تے اونکوں سݙ گھِدا ویندا ہا۔ او خر دماغ ضرور ہا لیکن اندر دا گُندرا نہ ہا۔سلا بھلا کہیں کوں ودھ گھٹ الا ای کھڑدا ہا تاں ݙوجھے لمحے اوں کنوںمعافی ونڄ منگدا ہا اوندا نکا بھرا خان دا نوکر ہا تے خان دے کوارٹر دے رہ ویندا ہا ۔ صرف روٹی مانی کھاوݨ کیتے شام فجر گھر دا پھیرا مریندا ہا ۔ دودا مراثی خود ماڑا موٹا طبلچی ہا جیرھا کہیں میلے عرس تے کہیں قوال نال طبلے تے گت لاوݨ دی چرھیر کرتے ہتھیں دا سُرکا ر ختم کر گھندا ہا ،نتاں او وی تیل مالش دا کم کریندا ہا دودے مراثی دی ذال ماسی بھاڳاں شادی میل تے دول دمامے نال وستی دے تریمتیں کوں سُبھا ݙیندی ہئی ہُݨ دودا تے اوندی رن ٻُڈھڑے تھی ڳئے ہن تے کھٹی کمتی آلے وقار تے نیاز ہن جیرھے ایں ٹھالے دی گاݙی کوں ریڑھݨ اچ آندری ٻارھی ہن۔

سال ݙڈھ پہلے وقار دی شادی مامے دی دھی جنو نال تھئی جیندے وٹے ایں اپݨی نکی بھیݨ راݨی ، ملیر دھنوں کوں ݙیوݨی کیتی۔ آکھݨ وستی والئیں دا جو وقار دی رن اوندے نکے بھرا نیاز دی منگ ہئی جیکوں حالات دے ہتھیں وقار دی قسمت دے ڈھولݨ اچ مڑھ ݙتا او تاں جیویں تھیا پر ہݨ ݙوہیں ذال مُڑس ہک ٻئے کوں ݙیکھ  ݙیکھ جیندے ہن ݙوہیں دے پیار اچ ایہو جیہاں ولیکھا کتھائوں نہ نظردا ہا جیکوں کہیں مانگویں پیار دے لیپ نال پر کیتا ویندا۔او رُکھی سکھی کھا تے وی سونے سنویں زندگی پے گزریندے ہن۔ݙینہہ ہن خیر دے نبھدے پئے ہن کرݨی قسمت دی ہک ݙینہہ او آیا جو وقار دے قتل تھیوݨ نال اوں گھر اچ ماتم دی صف وچھ ڳئی جتھوں ݙینہہ رات دول نغارے اتے ڳاوݨ وڄاوݨ دی کئو آندی ہئی ۔

لحظہ کھن سوچیں دی کھپڑ تالی دے بعد جݙا ں میݙا آتما جاہ تے آیا تاں میں دودے مراثی دے گھر آلے پاسے ونڄݨ دی اُر کیتی جتھاں ٻئے وی ٻہوں سارے لوک میں کنوں اَڳے پنے کھڑے ہن مقتول دی ڳچی کہاڑی دے ہکے وار نال کپی ڳئی ہئی ذری بھوری چم ہا جیرھا ڳچی تے جسم دے سانگے کوں قائم رکھی کھڑا ہا ۔جُوان کھٹڑے تے ٹکرئیں والی رنگیل گندی پا تے ایویں دگھریا پیا ہا جیویں ہݨے چیل سدھی کرݨ کیتے رڑھیا ہووے لڳدا ایویں ہا جیویں قاتل اوندا خون کہیں ٻئی جاہ تے کر تے اوں موئے ہوئے کوں ولا کھٹڑے تے آن سمایا ہووے کبوتریں دی ہک کھݙی بھنی پئی ہئی تے ہک کوٹھے کوں وی اندرلے پاسوں سَندھ دا سکھݨا نشان ݙتا ڳیا ہا قاتل دی نیت ایویں نظردی ہئی جیویں لوکیں دے خیال کوں ڄاݨ ٻُجھ تے چوری آلے پاسے ونڄاپھیڑ کرݨ اچ لڳا رہ ڳیا ہووے گھر دا سبھو سامان امن امان اپݨی اپݨی جاہ تے اونویں دا اونویں لاتھا ہا تھیا۔میکوں رہ رہ تے پُور پوندے ہن جوکبوتریںدی چوری واسطے آو ݨ والا بندہ ،بندے کوں قتل کرݨ دی جُرات کیویںکرسڳدے۔حیرانی تاںایںڳالھ دی ہئی چوریں بندہ ماریے،چوری کہیںشے دی نئیں کیتی ٻیاتاں ٻیاساری رات نہ کتے بھونکئین نہ کہیںگھر والے دی جاڳ تھئی اے۔سارے گھروالئیں کوں سویلے پتہ ودا لڳے جوبندہ قتل تھی ڳئے۔

              ہُݨ تریمتیںدے ویݨ اسمان کوں لوݙے کھڑے ݙیندے ہن ۔ہک پاسوںماء سینے تے ہتھ مار تے ہائے ٻچڑا کریندی  جاہ تے ٻݙٻݙویندی ہئی تاںٻئے پاسوںمقتول دی بیوہ دا ویݨ سُݨیدا ہا

,, میکوں کیندے سہارے چھوڑی ویندیں،،

قضیے والے گھرحق ہمسایاںآو ݨ شروع تھی ڳیاںہن جیرھیاں ہِک ݙوجھے دے ڈُٖکھ سکھ تے پڄݨ اپݨا پہلا فرض سمجھدئین ۔ٻارھوںرکشے دے رکݨ دی کئو اَئی۔ اتنے اِچ مقتول دیاں بھیݨیں سینہ کٹیندیاںگھر دی ݙیڈھی تائیںآپنیاں۔اینجھی ہائے ہائے دھاڑ دھاڑ مچی جو میݙے ضبط دے اواندھے ترٹݨ تے آڳئے تے میں اوکھیں سوکھیں ہنجوں ڈَٖکیندا ٻاہر نکل آیُم۔

           ہُݨ ٻاہر کھالے دی بھر تے ٹالھی دی چھاںتلے تݙا وِچھا ݙِتاڳیا ہا۔ ہر جݨا توبہ توبہ معافی معافی لئی ٻیٹھاہا۔پولیس کوںاطلاع کرݙتی ڳئی ہئی۔مقتول د ا ٻُڈھڑا پیو جیندی جوان پُتر دی موت چیل تروڑ ݙتی ہئی تے مقتول دے بھرا کوں لوک آسرے نال تݙے تے گھن آئے۔ٻڈھڑاپیوٻیٹھیں ٻیٹھیں بھوئیں تے کھُرڑیاں مار تے ہونگݨ پئے ویندا ہا۔مقتول دے بھرا دئیں اکھیں توں ہنجوں دیاں اڈّٖاں پیاں واہندیاں ہن ۔اڄاں تئیں پتہ نہ لڳ سڳدا پیا ہاجوقاتل کون اے؟ اے لعنت دا بُجاکیندے پُکھے آئے؟

وقار نال اُٹھݨ ٻاہݨ والے سارے لوک ٻرڑئیے ودے ہن ۔ہر ٻڈھے ،نینگردی زبان توںایہو کلمہ سݨیندا ہا

’’اللہ سئیںآں حق ناںحق کنوں بچانویں،قاتل داپردہ فاش کریں۔اللہ سئیں آں جیکر تیںقاتل تے ستارالعیوب بݨ تے پردہ ݙتاچا تاں ڄاپے کتنے بے گناہ لوک اویہہ وات آ ویسن‘‘

         ایندے علاوہ ہر بندہ وسیب اِچ ودھدی بدامنی،چوری ڈکیتی،دہشت گردی اتے آپت دی کھاپت دے نال نال آدم دی بے حِسی دا اپݨے اپݨے لوظیںوِچ کھپارا ٻیٹھا کھپدا  ہا۔اتنے اِچ

’’ کاں دی کانوَݨی مرڳئی۔۔۔۔۔۔کاں دی کانوَݨی مرڳئی۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‘‘

دی کئومیݙے کنیں دی کونڈی اَن کھڑکائی۔نکے نکے ٻال ہک موئے کاں کوں ہتھ اِچ پاتی کانویں کوں کٹھا کرݨ اِچ لڳے ہوئے ہن ۔جے جے تائیں ٻالیں دی کئو پُڄدی پئی ہئی او او توݨی دے کاں  ، کراں۔۔ ۔کراں ۔۔۔۔۔کریندے ٻالیں دے اُتوں جھُم ویندے تھیندے ہن۔

         نکے ٻالیں دی فطرت وی عجیب ہوندی اے۔ہر ݙکھ سکھ ،خوشی ،غم کنوں پروبھرے۔ ہُنائیں کوں جیویں چنڳالڳدے اونویں کریندن ۔بعضے بعضے خوشی دے ویلھے روندئیں متھے لڳدن تے بعضے غم دے ویلھے خوش نہال  ݙسدن۔ایں واقعے وی  ہُناں تے کئی خاص اثر نہ چھوڑیا ہا۔ہر ݙکھ ،سُکھ توں بے نیاز اواپݨی مستی اِچ مست ہن ۔

   جیرھلے ہک موئے کاں سانگے میں کانویں دا اے جیݙا وݙا احتجاج ݙٹھاتاں میݙے ہنجھوں تر آئے۔میکوںانسان ہووݨ تے شرم محسوس تھیون لڳی۔میںسوچیا اساںکینجھی اشرف مخلوق ہائوں۔ہک انسان ݙوجھے کوں ڈَٖڳلی چئی ویندے۔بھرا بھرا دا دشمن اے، دھی ماء دا روا نئیں رکھیندی۔کئی رشتہ رشتہ نئیں۔انسان دا اینجھا تاں کئی خون سفیدتھئے جو ہِک ٻئے نال کتری ورت کھاوݨ کوںتیار نئیں۔چوری ، قتل،ڈکیتی،دہشت گردی،بردہ فروشی۔۔۔۔۔کیرھاکمینہ تے غلیظ کم اینجھاھے جیرھا انسان ہتھوںنہ تھیندا ہووے۔ کاںپکھی تھی تے وی اساںکنوںکتنے اُچیرے اتے عظیم اِن،کانویںکوںاپݨی ذات کتنا پیاری اے۔کاںتاںکاںکانویںدے کجھ کھنب کٹھے کرتے ہنائیںکوںݙکھائوچا کراں ۔۔۔۔۔کراں۔۔۔۔کریندے اُتھائیں کٹھے تھی ویسن اتے جیندے ہتھیںکھنب ہوئے اونکوںٹھنگیںنال تُنب چَیسن۔

       میکوںکانویںدی میت اتے آپت دے ورتارے وݙی چس ݙتی تے آدم دی بے میتی اتے درندگی ہک اکھ وی نہ بھاݨی۔میںسوچیندئیںسوچیندئیںسوچیںوچ کتھائوں دا کتھائیںنکل ڳیم تے او توݨی پچھوںتے نہ  ولیم جے تئیں لوکیںدی ایں ڳالھ میݙی تار نہ تروڑ ݙتی جو پولیس آڳئی اے۔تھاݨے دار چَئوںپنجیں سپاہیں سمیت گاݙی توں آن لتھا۔واردات آلی جاہ کوں ݙٹھس بھالیُس۔مقتول دے سجݨیں ، دشمنیں بارے پُچھ ڳُچھ کیتُس تے بچدی کاروائی  بوتلاںپیوݨ تے توڑ کوں پُنی۔

  ݙوڄݨے جیرھے پولیس کوں کجھ مشکوک لڳے پولیس ہنائیں کوں نال کچھڑیندے لاش کوں پوسٹ مارٹم کیتے ݙوجھی ویگن تے رکھویندے روانہ تھی ڳئے۔

پوسٹ مارٹم دے بعد لاش کوں وݙ وݙیرئیں دے قبرستان ݙاݙے دی سڄی کچھ اچ سُما ݙتا ڳیا۔ہناں وچوں جنھاں کوں پولیس اپݨے نال گھن ڳئی ہئی ہک جیرھا کجھ چلتا پُلتا ہا ٻݙدی دیغر تائیں چھُٹ تے گھرول آیا تے ݙوجھا رے سینکا او توݨی نہ چھٹ سڳیا جے تئیں خان دا منشی تڳہ اے ڳالھ نہ کُرک ٻیٹھا جو اے قتل وقار دے سکے بھرا نیاز کیتے تے خود نیاز وی پولیس تے اڳوں اے ڳالھ اَمنا نہ کر گھدی ۔نیاز پکڑیج ڳیا تے او کہاڑی جیندے نال بھرا کوں کُٹھا ہس تے اپݨے خو ن آلے کپڑے تھاݨے ݙے ݙتونس ۔

  نیازدے پکڑیج ونڄݨ دے بعد جݙا ں اُوں توں پُچھیا ڳیا’’وَئے بھڑوی دا تئیں بھرا کوں کیوں مارئیے ؟تاں اوندا جواب ایہو ہا میکوں کٹیندا ہا پچھلی ݙینھوار میݙے کبوتر ویچ چھوڑیے نس میں ولوا آیاں میݙی گݙا  وٹوں ہک منڈی ترائے ڄانگھی گھوڑی گھن ائے میکوں کاوڑ لڳی میں اوکوں مار رکھیے۔

قتل دی ایں بے بنیاد وجہ میݙے پیریں تلوں زمین چھک گھدی سوچ سوچ تے میݙا دماغ پھٹݨ کوں آڳیا انسان وی کے جیݙا درندہ ھے کجھ کبوتریں سانگے ہک گݙا سانگے ماء پیو ڄائے کوں مارݨ کنوں نئیں دَکدا۔کبوتر تاں ٻئے وی گھنیج ونڄن ہا گݙا تاں ٻئی وی آ ونڄے ہا  پر بھرا ۔۔۔۔؟

              اڄاں میں سوچیں دے گھمر گھیرتوں ٻاہر نہ نکھتا ہم میکوں یاد آیا جو روئے زمین تے قتل وغارت دا منڈھ وی تاں ہک بھرا ݙوجھے کوں قتل کرتے ٻدھا ہا بھرا تاں ہن جیرھے یوسف جھیں بھرا کوں کھوہ اچ سٹ آئے ہن۔ایں بھرا دا خون کر تے کیرھا انوکھا کم کیتے بھرا تاں ازل توں ہک ٻئے دے ویری آندے پن۔

نیاز دے پکڑیج ونڄݨ دے ہفتہ کھن بعد شہر والئیں کجھ دودے مراثی دی غربت تے ترس کھاندئیں اتے ڈھیر اپݨے ݙر توں جو ناجائز کہیں تے ابھّرنہ تروڑ کھڑے اُڳاڑی کرا تے خان دی مدد نال اوندا چالان کرا چھوڑیا ۔اوندا تاں چالان تھی ڳیا پر میکوں سوچیں دی دلدل توں چھٹکارا نہ مل سڳیا ۔

اڄ وی کتھائیں میں کوئی اینجھا واقعہ ݙیکھاں یا سݨاں میݙے کنیں ٻالیں دے الا دی اے پڑݙو ضرور سݨیدی اے

’’کاں دی کانوݨی مر ڳئی‘‘

’’کاں دی کانوݨی مر ڳئی ‘‘

جیویں نکے ٻال کانویں دی میت اتے آپت دے ورتارے ݙو ساݙا دھیان ݙوا تے ساݙی سُتی ہوئی حِّس کوں جڳاوݨ دا اَہر پئے کریندے ہوون۔

وٹہ سٹہ

تنور وچ ٻل سٹیا کھڑا ہا۔زینوپاتری وچوںاٹا پٹ پٹ تے پلیتھݨ وچ پیڑے ٻیٹھی بݨیندی ہئی۔زینو دا پئے سلطان اپݨے ترائے سالہ پتر حامدکوں انگریزی وچ جسم دے حصئیں دے ناں ٻیٹھا پکویندا ہا۔جیرھے لوظ کوںحامد دی توتلی زبان ادا کرّݨ اِچ ناکام تھیندی ہئی۔جیویں او فنگر (finger) کوںجݙاںفندل، ہئیر(Hair) کوںہئیل پڑھدا تاںݙوہیں پیو پُتر کھِل کنوں ٻُݙپوندے ہن۔زینو د ی سس مائی  وسّو ݙینھ چڑھیے اڄاں مٹی گݙی ٻیٹھی ہئی۔کجھ ݙینھواریں توںاو ایں ویلھے مٹی وُلڑیندی ہئی اوندا آکھݨ ہاجو کئی ݙیݨ اوندی مٹی سرھیندی اے جتھوں اوندا مکھݨ نئیں نکلدا۔مکھݨ بچاوݨ سانگے اوحالی مٹی ولوڑݨ اِچ رُجھی ہوئی ہئی۔اوندی مٹی دی گھُٻ گھُٻ سارے ماحول کوں مترنم بݨائی کھڑی ہئی۔زینو داسوہرا احمدو ݙندالی چا تے مال تلوں  پھوسیاں کھڑا  مِلیندا ہا۔زینو اڄاں ݙوجھا پیڑاگھڑیا ہوسی اتنے وچ اوندی نناݨ منو روندی رڑدی ہک ٻال کچھڑ تے اتے ݙوجھے کوں انگل نال لاتی ݙیڈھی تائیں آ پُنی۔جیویں مائی وسو دی دی دید دروازے والے پاسے اُٹھی۔اوں منو کوں ایں حالت اچ  ݙٹھا تاںستت اوندے منہ نکھتا۔

’’ماء گھولی ونڄے‘‘اڄ وت میݙی نازیںدی پلی دھی نا ل جھیڑا لائے نے۔

منو جݙاںماء دیں اکھیں وچ اپݨے کیتے محبت دی چمک ݙٹھی تاں او ہمجے ٻکاٹ بھرتے ماء دی ڳل ڳچی لڳ ڳئی۔

ماء منو کوںہاں نال لاتے زینودے گھروالیںتے ڳالھیں مندے اتے پٹ پلوت دی واچھڑ وسا ݙتی۔زینو ہر پھیر وانگ ایںدفعہ وی  چھوہ مار،تلے سر سٹ تے سب کجھ سُݨدی ساہندی رہی۔البتہ کہیںکہیں ویلھے کاݨی اکھ نال اپݨے پئے سُلطان ݙوضرور ݙیکھ گھندی ہئی جیرھا ناڄاݨ کیرھے خیالیںوچ گار تھی تے ساری صورتِ حال توںبے خبر ݙسدا ہا۔

ایںراوے ٻاوے تے ہُݨ احمدو وی ݙندالی رکھ تے اݙاہیں آڳیا ہا۔او دھی دے سر تے ہتھ پھریندئیںاکھݨ لڳا

’’چُپ کر میݙی دھی ہمسائے سݨسن تاںکیا آکسن؟

کجھ ہمسائیاںایںراٻے تے کندھی توںڳترا تے واپس تھی ڳیاںجیویں اے کئی معمولی ڳالھ ہووے۔احمدو ݙر ݙر تے اپݨی ذال کوںوی چُپ تھی ونڄݨ دی درخاس کیتی اتے نال اے وی آکھیاجو میںخود مسات وادھلے کوںمل تے آکھساںاپݨے پُتر کوں سمجھاوے۔ وادھلے دا ناںسُݨ تے منو کھڑ نلی تھئی۔

’’ اُوں موئے تاں میکوں کھلے کھوائن اونکوںکیا آکھسیں؟‘‘

وادھلا منو دا سوہرا اتے احمدو دا ولواںسلواں مسات ہا۔اے پیڑھی کݙوک دی نکھڑ ڳئی ہئی جیکوںننویںسِروںاولادیں دے وٹے سٹے دے رشتیں نال ڳنڈھیا ڳیا ہا۔

منو مُنہ دی کھوری ہئی۔ماء دی بے جا وٹب اونکوںوڳاڑ تے رکھ چھوڑیا ہا۔ اوݙوجھے چوتھے کہیںچندری ڳالھ تے رسیماںپھلا تے پیکیںآن ٻاہندی ہئی اونکوںاے ڳالھ تھڄوں ݙسائی ای نہ ڳئی ہئی جو عورت دااصل ٹکاݨا اوندے سس سوہرے اتے پئے دا گھر ہوندے نہ کہ ماء پیو داگھر۔جیویں منہ آندا ہس کڈھ مریندی ہئی۔اے نہ ݙیہدی ہئی میں سوہرے نال الیندی پئی ہاں،میݙے نال الاوݨ والی میݙی سس ھے یا میںاپݨے مجازی خدا نال مخاطب ہاں۔اڄ وی اوندے کھلے کھاوݨ دی وجہ اوندی او بدتمیزی ہئی جیرھی اوں اپݨے سوہرے نال کیتی۔سوہرے جوآکھیے

’’ابا منو حقے تے انڳار تاں رکھ ݙے‘‘

پہلے الا تے تاںسروں گنولی نئیں۔ݙو ترائے پھیری آکھݨ تے جواب ݙتّس تاں اے ہاں سڑکّا۔

’’ہا  تیݙا  وی  بھنڈݨ کریندی ہاں‘‘

وادھلا ٹھڈے مزاج دا بندہ ہا او تاںاوندی ایںڳالھ تے وی چُپ کر ویندا لیکن منو دی بدقسمتی اوندی اے ڳالھ اوندے پئے ایاز سݨ گھدی اتے اوںکاوڑ اچ منو کوںݙوچار کھلے جڑ ݙتے جیندے نتیجے وچ منو معمول مطابق رُس تے پیکیں آ ٻیٹھی۔

ایں پھیر منو دا آوݨ ہا  زینو غریب تے سختی ٻُل ڳئی۔مائی وسو دی ولدی پھردی ڳالھ زینو تے ختم تھیندی ہئی۔ہُݨ اوندی کاوڑ اپݨے پتر سلطان تے وی نہ جھلیندی ہئی

’’تیکوں اپݨی بھیݨ دا ذرا دھیان کائنی توں ہُنائیں دی چھویر کوںکچھ اچ پاتی پئیںجنھاں تیݙی بھیݨ دا ماس چُونڈ گِدھے۔زینو کوں ہک ادھ مار پٹا  ہُنائیں کوں وی پتہ لڳے منو دا وی کئی وارث ھے رے سینکی کائنی‘‘

ایںڳالھ تے اوں اپݨے پئے احمدو نال وی جھیڑا لاتا

’’تساںزینو دیاںتعریفاںکریندے نوھے تھکدے تہاکوںاپݨی نیاݨی دا کئی خیال کائنی‘‘

احمدو اونکوںکئی دفعہ سمجھایا

’’بھلا تھیوی زینو دا کئی قصور ہووے تاںاساںوی اونکوںکجھ آکھوںاو ہر وقت ساݙی سیوا کریندیںنئیںتھکدی۔روٹی پکا تے آوے تاں پہلے تیکوں میکوںݙیوے،گھر دا سارا کم کار کرے ،تیکوںمُٹھ مروڑا کرے میݙی اتا والی انج کرے۔اپݨے پئے اتے پُتر حامد دا خیال انج رکھے،حرام اے جو اوںکݙاہیں منہ گݨجایا ہووے۔پُتر جیوی زینو تاںساݙے گھر دا بخت اے توںݙس اساں گھر آئے بخت کوں کیویں تھُݙے ماروں‘‘

سمجھدی تاں مائی وسو وی ہئی جو زینو جہیںسگھڑ اتے ہر حکم تے بسم اللہ پڑھݨ والی نونہہ کہیں قسمت والے کوں ملدی اے۔او اے وی ڄاݨدی ہئی جو اوندی  دھی منہ پھٹ اے پر منو اوندی پیٹ گھروڑی دی دھی ہووݨ دی وجہ توں اونکوںپیاری وی ٻہوں ہئی۔ جیندے نال پیار کریندے اوندے عیب نئیںݙکھیندے۔ماء دی محبت  دھی دے سارے عیبیں تے پردہ سٹ ݙیندی ہئی۔مامتا دے ہتھوں مجبور ماء کوں اپݨی دھی وچ کئی عیب نہ نظردا ہا۔منو دا ہمیش کنوں ہکو منڈھ ہا کئی پھیری کُٹی ماری پر کہیں مار اونکوںاے مت نہ ݙتی جواو اپݨے گھر کوں گھر کرے۔اوندے سُریجے اوں کنوںکک ہن اتے اوندی روز دی کتے بھونک توںبچݨ سانگے ایںدفعہ  اونکوں گھنݨ سانگے نہ آئے اتے نہ منو پچھوں تے ول ونڄݨ داخود اہر کیتا۔

ہُݨ سلطان دی ماء اے وی آکھݨ شروع کرݙتاجیلھے او ساݙی دھی کوںنئیں وسیندے ۔ اساں کیا سانگے ہنائیں دی دھی کوں گھر دی سیݨ بݨائی ٻیٹھے رہوں۔ تساں وی زینو کوں اوندے ماء پیو دے گھر پُڄاآئو۔اے سُݨ تے زینو دی پھپھڑی پھپھڑی کنب ڳئی۔اے ڳالھ نہ ہئی جواونکوںاپݨے ماء پیو کنوںنفرت ہئی بلکہ اوندی وجہ ہک ٻئی ہئی اونداخیال ہا

’’عورت دی جتھاںشادی تھی ونڄے اُتھوںاوندا جنازہ نکلݨا چاہیدئے۔ ݙوجھااو اپݨے پئے نال ݙاڈھی محبت کریندی ہئی،او سمجھدی ہئی پیکئیںونڄ تے او اپݨے مُڑس دی محبت اتے اوندا پتر حامداپݨے پیو دے پیار توںمحروم تھی ویسی ۔او جاݨدی ہئی جیرھے ٻال ٻلپّݨ اچ اپݨے پیویاماء ݙوہائیںوچوں کہیںہک دی محبت توںمحروم تھی ونڄن ہنائیںدی زندگی محرومی اتے ادھور دا مجموعہ تھی ویندی اے اتے ہنائیں ادھوریں کوں ساری زندگی کہیںحیلے وی پورا نئیں کیتا ونڄ سڳیندا۔اے سوچ جیلھے اونکوں پوندی ہئی تاںاوندا دل دہل ویندا ہا۔

سلطان اپݨی ماء کوں لکھ سمجھایاجو قصور ساݙی بھیݨ دا ہے اوںکݙاہیں اپݨے گھر کوں گھر نئیں کیتا ۔ تساں اوندیں غلطئیں دی سزا زینو کوں کیوں ݙیوݨ چاہندو؟ توں اہدیں تاں میںادّی منو کوںاوندے گھر پڄا آنداں۔اماں منو دے گھر پڄا وݨ دی ڳالھ تے اُکھڑی کہاڑی وانگ اٹھی اتے آکھݨ لڳی

’’ہاـــــــ۔۔۔۔۔ہا۔۔۔۔۔زینو تاںحجاݨی اے سارے عیب تاںمیݙی دھی وچ ہن۔ حرامݨ رن پتے کیا جھول پلائے جو ݙوہیں پیو پتر اوندے مرید تھئے پن۔ منو کئی گند دا تھال اے جیکوں اساںہُنائیںدے گھر بھُکا تے ول آئوں۔ تیںکنے اپݨی بھیݨ دی روٹی کائنی تاںمیں خود اپݨی دھی کوںکما تے کھوا جاݨدی ہاں۔ ہنائیںکوں منو دی لوڑھ ہووے ہا تاں او خود اینکوں عزت شان نال گھر گھن ونڄن ہا۔جݙاں منو کوں آپ پڄاوݨ ویسوں لوک بُجے نہ گھُرڑیسے وے؟

ہُنائیں کوں جیلھے ساݙی دھی دی لوڑھ کائنی اساں کیا سانگے ہنائیں دی دھی کوںگھر دی سئیݨ بݨائی ٻیٹھے رہوں۔ پڄیندیں تاں ونڄ اپݨی ذال کوں پیکیں پڄاآ‘‘

اماںآخر زینو دا قصور؟

زینو دا ایہو قصور اے جو او منو دے پئے ایاز دی بھیݨ اے ۔اماں لوک ولا کجھ کائنا آکھسن؟ جݙاں اساں منو کوںگھر جھل ٻلہیسوںاتے زینو کوں اوندے ماء پیو دے گھر پُڄاآئوسوں۔اماں نموشی تاں ولا وی تھیسی۔سلطان ذرا کاوڑ نال ماء کوں آکھیا۔

’’بس میں ٻیا کجھ نمھی ڄاݨدی جے توں میݙا پُتر ہئیںتاں ہُݨے ہُݨے زینو کوں پیکیں پُڄا نتاں میں تیکوں ٻتری دھاراں کݙاہیں نہ بخشیساں ولا نہ توں میݙا پتر نہ میں تیݙی ماء‘‘

ہر ماء وانگے سلطان دی ماء دی تڑی دا تیر اپݨے نشانے تے لڳا۔سلطان ماء دا اے اٹل فیصلہ سݨ وسم تے ٻہہ ڳیا۔اتے سوچݨ لڳا۔وٹہ سٹہ وی ساݙے معاشرے داکیا بدترین رواج اے۔ ڄاپے کتنا گھر ہُݨ تئیں ایں موذی رواج دا شکار تھئے ہوسن۔عجیب ڳالھ اے ، کرے کئی تے بھرے کئی ،قصور کہیں دا ہووے سزا کہیں کوں ملے۔اڄ جیکر میݙی شادی وٹے سٹے دی نہ ہوندی تاں میݙا گھر جیرھاکہیں حیلے وی جنت توں گھٹ نہ ہاایویں کھینڈوکھینڈ نہ تھیندا،میݙی ذال تے میݙا پتر حامد میں کنوں نہ نکھڑدے۔

ہائیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ۔۔۔۔۔۔۔کاش ایویںہوندا۔

  موکل

ساوݨ مہینا اپݨے ڳاݨویں ساہ پورے پیا کریندا ہا۔ایں سال ساوݨ او کنجوسی ݙکھائی جو حد مُکا چھوڑی۔پورامہینامینہ دی ہِک پھینگ نہ پئی۔بارش توں وانجے لوکیں سانگے اُمید دی ہِک لاٹ شام توں جھُڑ دیاں ٹُکڑیاںٹکڑیاں اسمان تے پائلاں ودیاں پیندیاں ہَن۔ وستی دے سیاݨے سوَڈّھے بزرگیں دا آکھݨ ہااینجھے بدّل ہمّوںمینہ وسیندن تے اڄ رات ضرور بارش تھیسی۔

                 رات دے تقریباََ نوںساڈھے نوںدا وقت ہوسی۔اتلے اِچ جھڑ گجیا جھُڑ دی گاج تے کن پھڈریندئیںانور مائی اپݨی دھی کوںسݙ ماریا۔

’’اماںسکینہ جھڑگجداپئے اجھو مینہ آیامیںجے تائیںتنور کڄیندی ہاںتوںبھڄدئیں ٻارھوں کاٹھیاں چاگھن،مینہ وس پیاتاںسویلے ردھاپکاکرݨ مشکل تھی ویسی‘‘

سکینہ چاچے دی نونہہ ہئی ظفر نال اوندی شادی کوں چار سال تھیندے پئے ہن۔ظفر تے سکینہ ہکّے گھر اِچ ڄئے جپنے،پلیے سنبھیے اتے رَلّے کھیݙ کُݙ تے جوان تھئے۔شادی دے بعد سکینہ دی زندگی وچ صرف اتنا تبدیلی آئی او ہک کمرے توں نکل تے ݙوجھے کمرے وچ آ ڳئی۔اوہو ہِکّو ویڑھا ،ہکّے لوک ،ہکّے خوشیاں، ہکّے غم۔سکینہ دے ماء پیو خوش جو انھاں دی دھی ہر ویلھے اُنھاں دے اکھیں دے سامھݨے راہسی۔ظفر دی ٹٻری نہال  جو اپݨی چھُوہِر اپݨے گھر اِچ آ ڳئی اے ٻارھوں آوݨ والی چھوہر دا ورتارا پتہ کینجھا ہوندا۔او ساکوں اتنا عزت مان ݙے سڳدی یا نانہہ۔ایں توں ودھ ݙوہیں سِریں دی خوش قسمتی اے جو ظفر تے سکینہ دی آپت اِچ ݙاڈھی دل محبت ہئی۔ظفر دی ماء، سکینہ کوں کݙاہیں اپݨی نونہہ نہ سمجھیا او سارے حق ہمسائیں کوں ایہو آہدی پھردی ہئی سکینہ میݙی نونہہ نئیں میݙی دھی اے۔

شادی دے ݙو سال بعدظفر دے گھر چندر جھاں پُتر ڄمیا تاں سکینہ دی عزت گھر اِچ پیلھے توں ݙوڑی تھی ڳئی ۔وقاص دے ڄمڑے توں پیلھے انھاں دے ویڑھے وچ چھوٹا ٻال کئی کائناں ہا ،ایں سانگے سارے گھر اِچ وقاص ہر دل دی دھڑکن اتے ہر اکھ دا تارا بݨ ڳیا ، کہیں ویلھے ݙاݙا لڑکئی ودا ہس تاں کہیں ویلھے نانا کَچھ اِچ ماری پیا ہس،ہک ویلھے ݙاݙی ݙاݨ کھویندی پئی ہئی تاں ٻئے لمحے نانی لوریاں ٻیٹھی ݙیندی ہس، سچ ڳالھ تاں اے جیکر نِکّے کوں تھنڄ نہ پلاوݨی ہوندی تاںٻال دے چاچے، مامے،بُواء ، ماسیاں سکینہ کوں ٻال دی شکل ݙیکھݨی نہ ݙیندے۔

وݙی خوشی، مُحبت اتے پریم نال وقت نبھدا پیا ہا۔ بھاء لڳے جُوفے نفعے دی بھاء کوں جَیں وسدے رسدے گھریں دیاں خوشیاں سُواء کر ݙتیاں،زمین دا ہک ایکڑ جیرھاظفر دا سوہرا ملک ماہیوال گھِنݨاں کیتی ودا ہا،ملک نورݨ اُوںایکڑ دا ویہہ ہزار اگھ ودھا تے خود وݨج گھدا ۔ ظفر پیو کوں ݙاڈھا آکھیا،،زمین چاچے کوں گھنݨ ݙیو۔ اوکݙوکݨاں ایندا خلیدار تھیا ودا ہا۔ظفر دے پیو ظفر دی ہک نہ مَنّی اتے زمین دا ایکڑ گھِن تے اوندا انتقال وی کرا آیا۔ ہک وݙی غلطی جیرھی ملک نورݨ کنوں تھئی اوں زمین دی بیع ٻہوں گھٹ لکھوائی۔

ایں زمین دے کِلّے توں جھیڑے دا مُنڈھ ٻدھا جیں سکے بھرانویں کوں کانو کان کر ݙتا۔ ہکّو ویڑھا ݙو حصئیں وچ پھنڈیج ڳیا چھڑا گھریں دے ادھ وچ دیوار نہ آئی،ہُنائیں دے دلیں دی آدھل وچ وی ہک کندھ اُسر ڳئی۔ملک ماہیوال اپݨی دھی اپݨے گھر جھل ٻلہائی۔او ہک وکیل دے مشورے نال زمین تے شفعے دی درخواست وی عدالت جمع کروا آیا ، جیندیاں ہُݨ کجھ ݙینھاں توں پیشیاں چلدیاں پیاں ہَن۔

ملک نورݨ گھٹ بیع لکھواوݨ دی وجہ توں پریشان ہا او سوچیندا ہا جیکر ہُݨ میں شفعہ ہرداں تاں میکوں ٻہوں نقصان امدے،ملک ماہیوال آکھ ݙتا ہا بھانویں میکوں پیو ݙاݙے دی اُکی زمین ویچ تے سپریم کورٹ توݨی ونڄݨاپیا میں اے زمین دا ایکڑ ملک نورݨ کوں نہ پچݨ ݙیساں۔

جھیڑا عروج تے ہا سکینہ کوں جھیڑے نال ٻیٹھئیں کئی مہینے تھی ڳئے،ظفر تے سکینہ سانگے مِلݨ دے سارے رستے بند ہوون نہ او ہک ٻئے دے گھر یںآ ونڄ سڳّن نہ اُنھاں کوں راہیں پندھیں مِلݨ دی آزادی ہووے۔البتہ ملک ماہیوال دے واروں اتنا چھوٹ ضرور ݙتی ڳئی ہئی جو نکا وقاص ݙوہیں گھریں آ ونڄ سڳدا ہا۔

ظفر تے سکینہ ہک ݙوجھے کوں مِلݨ سانگے اُتاولے ہووِن اتے اُنھاں دے میل ملاپ دی کئی راہ نہ پئی نکلے۔ظفر چاچے کنوں ذال دی موکل گھِنّݨ دے کھتر کیتے،چاچے کوں اُوندے حجیتے یاریں کنوں اکھوایا۔برادری دے مُہاندرے مُہاندے بندے چاچے ݙو ٹور ڳیا۔ لیکن اُوندے سوہرے کہیں میڑھ کوں مُہت نہ ݙتی۔برادری دے ہِک وݙکے ظفر کوں صلاح ݙتی ہک جاہ ھے میکوں پکا یقین اے جِتھوں ضرور سِدھ تھیسی ظفر دے پُچھݨ تے اوں جوان آکھیا او بکھر پور والے پیر اِن جنھاں کوں تیݙا چاچاکݙاہیں نانہہ نئیں کر سڳدا۔

جوان دی صلاح ظفر دے انگیں لڳی کیوں جو اتنا تاں او جاݨدا ہا بکھر پور والے پیر اُنھاں دے وݙے چھوٹے فیصلے کریندن اونکوں اے وی یاد آڳیا ہک رشتے دار دی شادی تے چاچا ماہیوال رُسیا پیا ہااتے شادی تے نہ پیا ٻاہندا ہاشادی والے حبیب شاہ کنوں اکھوایا تے چاچے ماہیوال کوں ساڳی اُوں شادی تے ونڄݨاپیا۔اتنا کُجھ ڄا ݨݨ دے باوجود ظفر دا  بکھر پور پیر سائیں کنے ونڄݨ کیتے دل نہ پیا ٻدھیندا ہا۔

کافی غور فِکر دے بعد ظفر ہک ݙینھ دل دے ہتھوں مجبور تھی ڈُٖپ ڈُٖپ کریندے دل نال بکھر پور روانہ تھی ڳیا تے وݙے عذابیں نال پیر سائیں کوں چاچے دے در تے میڑھ بݨا تے گھِن آیا۔

پیرسائیںملک ماہیوال کوں حال اِچ حال ݙتا۔                                                                           ,,میں ظفر کیتے نِکّی دی موکل گھنّݨ آیا ٻیٹھاں ہُݨ توں کیا آہدیں،،

جیندے جواب اِچ ملک ماہیوال اپݨی پٹکی لہاتے پیر سائیں دے پیریں تے چا سَٹّی اتے ہتھ ٻدھ تے آکھیا۔

              ,,سوہݨا میکوں تُساں ایں کم دا نہ آکھو،نورݨ میݙا ٻہوں دل ڈُٖکھائے اوں میݙے نال او کیتی اے جیرھی بندہ دشمن نال نئیں کریندا سائیں تہاکوں علم اے ابّے دے مرّݨ دے بعدمیں کݙاہیں اوکوں وݙا بھرا نئیں سمجھیا ہمیشہ اونکوں آپݨا ابّا سمجھیے ،جیلھے ہک پیو اپݨے ٻالیں نال ایویں کرے،سوہݨاں ولا کیا راہندے،،

ملک ماہیوال چُپ تھیاتاں پیر سائیںاونکوں ولا ٹھڈے ہاں سمجھاوݨ دی کوشش کیتی۔

           ,,میاں اے تُساں ݙو بھرانویں دا جھیڑئے توں جاݨ تیݙا بھرا جاݨے،تساں اپݨے جھیڑے وچ اِنھاں مصومیںدیاں زندگیاں کیوں تباہ کریندو جیرھے اصلوں بے قصور اِن اتے ہک ٻئے کوں ٻہوں پیار کریندن،،

,,بس پیر سائیںمیݙا دل نئیں منیندا میݙی دھی میݙے دشمنیں دے گھر ونڄے،سائیں نراض نہ تھیواہے آکھو تاں میں تہاکوں چک نال جُتی چا ݙیواں،تہاݙے حکم تے کھو اِچ پُٹھا لڑکیج کھڑاں،سوہݨا میکوں اینجھا کم نہ آکھوجیرھا میں کنوں نہ تھی سڳے،،ملک ماہیوال ڈُٖکھارا تھی تے آکھیا۔

پیر سائیں سانگے ملک ماہیوال دے مُنہ نانہہ سُݨݨ دا پہلا موقع ہا۔پیر سائیں پھُوکیا تاݨیا بکھر پور روانہ تھی ڳیا اتے ظفر دی اے آس وی نراس تھی تے رہ ڳئی۔

ظفر ہر پاسوں مایوس تھیوݨ دے بعد کئی منصوبے بݨیندا رہ ویندا ہاکݙاہیں او سوچینداذال کوں کڈھ تے کراچی نکھتا ونڄاں،کݙاہیں اوندی سوچ ہوندی جھیڑا کر تے سس سوہرے دے گھروں زورے نال ذال کوں چا گھناں۔خدا دی مہر بانی نال حالی اُوندیاں سوچاں سوچیں دی حد تائیں ہَن اُوں کئی اینجھا اولا قدم نہ چاتا ہا۔

         ہک ݙینھوارظفر کجھ مونجھا مونجھا ہااوں سوچیا کیوں نہ اڄ شکار پور دا چکر مار آنواں نوّاں تازہ تھیا اَوساں اتے کپاہ کیتے اسلم گشکوری کنوں سپرے وی چاتی اَوساں۔ ایہو نیت تے او شکار پور  ٹُر پیا۔ ساری ݙینھوار اُوں شکارپورہوٹلیںتے فلماںݙیہدئیں بھنی۔ ولدڑ رستے وچ ہک سنگتی کنے ٻہہ تھیا جتھاں ٻٹیںگپیں وچ اونکوں وقت دا پتہ نہ چلیااتے اونکوں کافی چِرک تھی ڳیا۔ جیلھے او سنگتی کنوںمُکلاتے گھر ونڄݨ پیا تاں اوندے دوست اونکوں آکھیا

’’یار اڄ ٹِک پو ہک تاں اویل دا ٹَیم اے ݙوجھا بارش بݨی کھڑی اے ایں نہ تھیوے جو رستے وچ بارش آ ونڄی،،

ظفر آکھیا

,,پنج منٹ دا تاں سفر اے اَجھّوگھر ونڄ کھڑداں،،اتنا آکھ تے اُوں گھر ݙو ڄول ݙتی۔

ظفر جیویں گھر دے نیڑے پُنا اوںسکینہ کوں حویلی دے ٻارھوں کاٹھیاں چیندا ݙٹھا۔ظفر گھر ونڄݨ دی بجائے سکینہ ݙو ٹُریا ڳیااُوں اوندیاں کاٹھیاں اُتھائیں رکھواچھوڑیاں اتے سکینہ دے مِٹھے مِٹھے احتجاج دے باوجود اونکوں ہتھ کنوں پکڑ گھدا۔ جیلھے او ں سکینہ کوں  ونڄݨ دی چھٹی ݙتی اوں ویلھے کافی دیر تھی ڳئی ہئی

سکینہ آکھیا’’میں ہُݨ کلھی گھر نئیں ونڄ سڳدی یا تاں توں میکوں اپݨے گھر گھدی ڄُل یا  اپݨے ہتھیں میکوں میݙے ماء پیو دے گھر پُچائی آ،،

ظفر ،سکینہ کوں نال کریندا سس سوہرے دی حویلی دے اندر لنگھیا ڳیا،اُتھاں پُڄ تے او نلکے تَلّوں ٻہہ تھیا اتے سکینہ نلکا گیڑݨ پئے ڳئی۔سکینہ دا پیو جیندی نلکے ݙو کنڈ ہئی نلکے دی کئو تے کیرھا تھیا اتے پُچھݨا کیتُس

کیرھا ہئیں؟

جیندے جواب اِچ  سکینہ ظفر دا  ناں گھن تے اونکوں چُپ کرا ݙتی۔

اُوں ساری رات وݙے زور شور دی بارش وُٹھی کئی ڳان اینجھا نہ ریہا جیرھا  چُک ڳیا ہووے ،پراہ باکھ ویلھے ملک ماہیوال ظفر کوںسݙتے آپوڄاݨ سکینہ دی موکل ݙے ݙتی۔

چھاں دیوتا

ٻیا پتہ ہئی؟

کیا؟

پپل وک ڳئی

ناں وے ناں

سہی ڳالھ  ،  جیرھے ݙو پٹھاݨ ہُݨ موٹر سائیکل تے لنگھئین ایہے گھن ڳین

خانہ خراب تھیوے ہنیں پٹھاݨیں دا وسیب دے اُکدے چکدے وݨ ٻُہاری چئی ویندن، اے تاں اتھاںآئے چنڳے نہ ہن ۔

ہا یار واقعی ہنیں دے آوݨ کنوں پہلے وسیب دا کئی وݨ وکیا کݙاہیں نہ ہااے ٻی ڳالھ اے ضرورت دے وقت لوک ہک ٻے کنوںتھوݨی ،لڑھا ،کام منگ گھندے ہن۔

پر یار سارا قصور پٹھاݨیں دا وی کائنی،اساں جیکر اپݨے وݨ نہ ویچوںتاں ہنیں زورے رِیت تاںنئیں گھنݨے۔

ہا اے ڳالھ تاں ھے اساں وچیندوں تاں او گھندن۔

اچھا ا ے ݙس ،پپل ویچیا کیوں ہینے؟ کہیںسنڄائی ولہیٹ ڳئی ہانے؟

ٻیاتاں پتہ نئیںماسٹر اللہ بچایااہدا پیا ہاجاہ سوڑی تھیندی ہئی، چنڳی بھلی جاہ ملی کھڑا ہا۔ ایندے کپیج ونڄݨ نال چنڳا بھلا سکول دا صحن ودھ ویسی ۔ملک منظور،غلام حیدر کوں ساری صورت حال کنوں آگاہ کیتا۔

ملک منظور تیکوںیاد ہوسی جݙاں کوٹلہ داد بجلی نہ آئی ہئی سکول اڄاں مڈل نہ بݨیا ہا۔ سکول دا صرف ہک کمرہ تے برآمدہ ہوندا ہاگرمی دی موسم ایں پپل تلے ٻال ٹاٹیںتے ٻہہ تے پڑھدے ہن چھُٹی دے بعد اتھاں اٹھے ویلھے لوکیں دا میلہ لڳا راہندا ہالوک کمیں کاریں توں واندے ویلے تھی ایندی چھاں تے پگھر آن سکیندے ہن۔لوکیں دے شادی دیاں جنڄوں اتھائیں ٻاہندیاںہن جھمڑتاڑی اتھائیں تھیندی ہئی،مزے دی ڳالھ یار جݙاں ملکیں دی کئی شادی ہووے ہا تاں چس آویندی ہئی ساری ساری رات نانی شرمواتے اوندا جوانترا نبلی کٹاݨہ گھیکے مریندے ہن ۔

ساوݨ مانہہ کوں ساوݨ مانہہ کوںلڑھدا آیا ۔۔۔۔

سکول اِچ ترائے مہینے گرمی دیاں چھٹیاں جو تھیون ہابندے تاں بندے وستی دے زناوریںدے کِلے وی پپل تلے لڳ ویندے ہن۔ ایہوپپل تاںہا جیرھا سب دے سریںتے چھاں کیتی راہندا ہا اتے کہیں دے سر تے دھپ دا کݨاواں نہ آوݨ ݙیندا ہا۔ ایں تاں کݙاہیں کہیںکیتے ہاں سوڑا نہ کیتا ہا ۔ چھٹی دے بعد کتھائوں ور لکیج ویندا ہا تاں کتھائوں شیدݨ،کتھائوں ٻال لاٹو وہیندے ودے ہوندے ہن تاںکتھائوں ٹک بل کھیݙدے،ٻال لک چھپا جوکھیݙن ہا تاں اِٹی ایں پپل دا منڈھ ہوندا ہا۔

ݙوپہر تھیندے ونڄن ہاوستی دے سارے ٻڈھے نینگر اپݨیاں تݙیاں پڑچھیاں چا تے اتھائیں آن ڈُھکدے ہن،کئی کئی تاش دیاں پِڑیاں لڳ ویندیاں ہن کتھائوں سپ ستریج ویندی ہئی تاں کتھائوں ݙو سری  یا  بڑھے باز ،انھیں سارے رونقیں توں بے نیاز ہک پاسوں نشائی مارکہ دنورݙنڈکے تے سنگت کریندے ساوی رگڑیندے اتے شالا خیر ہمیشہ خیر دے الاپ الیندیں بھنگ دے پیالے پیندے پئے ہوندے ہن۔وسائے خاں ، میاں جیوایا،پھلو مراثی تے نورو مہیسر تاں اتھائوں دے گڑنگ نشائی ہن کہیں کہیں ویلھے مولا بخش موچی اتے بشکݨ لوہار وی گرمی کڈھݨ کیتے پیالا ادھ پیالا ساوی پی گھندے ہن۔مہینے ݙو کنوںقلندر شاہ ونگ کنوں اتے حضرت والے کنوں گودھے خاں گلفاد وی آ نکلدے ہن،ہنائیں دے آوݨ نال نشائیں دیاں عیداں ہوندیاںہن ولا دنور سوٹے کوں سہی نہ ملدی ہئی کیا ݙینہہ کیا رات ہروقت ساوی ملیندی اتے پویندی پئی ہوندی ہئی۔ نشائی مارکے دا تکیہ کلام ہا

’’ نشہ سانجھا ھے‘‘

جیں کنے جتنا ٻوٹی ہووے ہاحاضر کر ݙیندا ہا ہک ٻئے توں لکا تے کئی کجھ وی نہ رکھیندا ہا۔ نشائی مارکے دے بارے کئی کہانیاں مشہور ہن۔نورو مہیسر دے ناں اہدن، سارا ݙینھ بھنگ پیوݨ دے بعد ہک شام چݨے دی دال گھن تے گھر ویندا پیا ہاگستان دے نیڑے ریتڑی والے کھو تے وٹ پکاوݨ ٻہہ گیاجیں ویلھے پیشاب اچوں  جھڳ اٹھدی ݙٹھس اوکوں کنی دا ٻڑکا سمجھ تے دال اوندے وچ ویٹ ٻیٹھا ۔ غلام حیدر دی ایں ڳالھ تے ملک منظور اتے غلام حیدر ݙوہیں کھل پئے۔

نشائیں دے اینجھے کئی قصے وستی والے ہک ݙوجھے کوں سُݨا تے چس چیندے ہن۔

ملک صاحب آ جیلھے تاش دے پڑ ڄم ونڄن ہاتاں تاش دے شوقین تاش تے نشائیں دے سنگتی نشائیں نال اتے شغل دے شوقین چھوہریں نال ٹولیاں بݨا تے آن ٻاہندے ہن جیلھے ہنائیں دا کئی من پسند کھلاڑی چھوہر ور پکاوے ہا تاں او اوندی کنڈ تھپ چھڑیندے ہن یا اوندے کیتے تاڑی مروا ݙیندے ہن۔

ہک ݙینھ سویل توں تاش پئی کھݙیندی ہئی جیلھے شوکی مہیسرساندوڑاند تریجھی دفعہ چور بݨیا تاں کرمی مراثی جیرھا جو بادشاہ بݨیا ٻیٹھا ہا اونکوں کھجی بݨݨ دی سزا سݨائی شوکی وِسا وِسا تھی سزا بھوڳݨ سانگے اُٹھݨ پیا تاں ٻاہروں ٻیٹھے بگو کٹاݨے اوکوں چڑایا

’’ماریا تاش کھیݙݨ نوھی ݙا اَمدی تاں کھیݙدا کیوں اَئیں؟ اڳیرے دھُپ تے کن پکڑیے نی، اوں توں پہلے سارئیں کوں ابا سݙی اتے ہُݨ۔۔۔‘‘

ہا وے ہا بھوسڑی دا پنا جو نئیں پیاکھیݙدا  توں اڳوں بِرت بینیاں کریندیں۔میں تساں کنوں کُئی گھٹ کھیݙݨ والاہاںکل کیناں ݙٹھا ہاوی قادرے کنوں ݙو دفعہ کن پکڑوائم، احمدو تکڑا لحظہ میݙے پیر گھٹین ٻیٹھے۔ اینجھی سوٹک چاتی ٻیٹھی تاں توں کلہا میݙے نال کھیݙ چا رن، رن دا ء لگی،،

ٻاہروںٻیٹھے پتہ نئیں کیں آکھیا’’شودا رن کنوں تھکا ودے‘‘

شوکی ،بگے نال ڈھیر کھورھاتھیوݨ پیا تاں کرمی اوکوں دڑکا ݙتا

’’ ایندے ٻکیں نہ پو تکھے کھجی بݨ تے تاش ونڈ سویل دا سارے تیݙے مونہہ ݙو تاڑی ٻیٹھوں‘‘

شوکی دے کھجی بݨݨ دے بعد ولا  اونویںتاش کھݙیجݨ پئے ڳئی۔

ہا۔۔۔۔۔منظورمیاںایں پپل نال ڳنڈھی کیرھی کیرھی ڳالھ دوہرائوں؟ کیرھے قصے دا منڈھ ٻدھوں؟خدا ڄاݨے کتنے پیڑھیں توںتھیوݨ والے واقعات دا ایہو پپل عینی شاہد ہا۔ جیرھا لوکیں دے کتنے رازیںکتنے ڳالھیں کوں اپݨے سینے وچ سانبھی کھڑاہا۔ایندے ناں اہدن ایکوں کتھائوں ݙیݨیں ٹور آیا ںہن ۔ملک منظور میں تیں کنوں پچھداںتوں ݙساکیا او ݙیݨیں ہن جنھاں ساݙے سر توں چٹکا دور کیتااساں جیرھے اپݨے وسیب اپݨی وسوں دے وݨ ویچ تے فطرت دا حسن ونڄیندے پیوں چنڳے ہائوں،ساݙے سر تے چھاں کرݨ والیاں، ساکوں چھاں دیوتا دان کرݨ والیاں ݙیݨیںکیویں تھی سڳدئین۔

ترکھ تاںاساں خود ہائوں جیرھے تھوڑے جئیں جوفے دی خاطردرختیںدا تختہ چاتی ویندوں۔ میݙادل اَہدے او کئی دیویاں ہوسن

ملک منظور اوضرور کئی دیویاں ہوسن۔

پارت

اساںکلہیاںپڑھ پڑھ انج رہ ڳئے،ڄُل کہیںدے کول نماز پڑھوں

ہتھ ٻدھ بھانویںہتھ کھول پڑھوں،اے پھول نہ پھول نماز پڑھوں

ہتھ  تسبیح  مسجد  رقص کروں ، پا  ڳل  وچ  دول  نماز پڑھوں

جتھ  طارق  دڑکے  نہ  ہوون  ،  اُوہا  مسجد  ڳول نماز پڑھوں

ٻڈھڑے دے کنیںاے کئوپُڄدی اے تاںاو اپݨے پترکوںسݙتے اکھیندے۔

ابا ٻارھوں ونڄ ݙیکھ کون اے جیرھاایںنفرت دے دوراچ پیار دی مٹھی مٹھی لے وچ ہتھ اچ تسبی پامسیت اچ رقص کرݨ،ڳل اِچ دول پا نمازپڑھݨ دا اہدا ودے۔اتے اینجھی مسیت دا ڳُولائو ھے جتھاںدڑکے نہ ہوون۔اونکوں اڳوںتے بھڄا اتے اونکوں آکھ اتھاں اینجھی کئی مسیت کائنی جتھاںاے سہولتاں ہوون اتھوںٹردا تھی ایں نہ تھیوے جو کئی جھیڑے کارملاںتیݙی ڳالھ سݨ تے تیں تے کفر دا فتویٰ لاوے یا تیکوںکافر جاݨ تے اتھاں بم، بارود پھٹاوے اتے اساںبے گناہ تیݙے نال رگڑیے ونڄوں۔

پتر گھروںٻاہرنکلدے تاںکیاݙہدے ہک سدھاسادا دیہاتی بندہ جیندے سر تے چٹا پٹکا ، پیریں ہتھ دی سیتی چم دی کنالی جتی ،چٹاچولا اتے منجھلی ٻدھی ہوئی اے اتے  جیکوں لوک طارق سئیں، طارق سئیں دے ناں نال پُکریندے پین۔ لوکیں کوں کٹھاکیتی انھاں کوں انسان دوستی دادرس ݙیندا اتے مذہبی تنگ نظری اتے فرقہ واریت کنوںروکیندا ٻیٹھے او لوکیںکوں اہدا ٻیٹھے جوسب توںوݙی نیکی ہک ݙوجھے دا احترام، ہک ݙوجھے دے رسمیں ریتیں اتے جذبات دا احترام کرݨ اے کئی ہتھ چھوڑ تے نماز پڑھدے بھانویںہتھ ٻدھ تے ،کئی رفع یدین کریندے بھانویں نئیں کریندا۔ ساکوںاوندا احترام کرݨا چاہیدئے اساں جیلھے ہک ݙوجھے دا احترام کرݨ شروع کریسوںتاںسارے رولے مک ویسن ول تاںکئی جھیڑا ای نہ راہسی۔

ٻال پیو دے سݙ تے گھر ویندے۔اوندا پیو اوںکنوںپُچھݨا کریندے۔

کون ہا؟ اتے پتر آوݨ اِچ اتنا دیر کیوںلاݙتی؟

ٻال اپݨے پیو کوںݙسیندے۔

اباہک ٻڈھڑاضعیف بندہ اے میکوںتاںاو بندہ کہیںٻئے جہان دی مخلوق لڳدے۔ کئی عجیب وغریب اتے انوکھیاںڳالھیںکریندے۔جیرھا شیعہ سنی اتے کافر مسلم کنوںاُچا تھی تے سوچݨ اتے احترام ِآدمیت دادرس ٻیٹھا ݙیندے۔جیندے وچاریںتوںصاف ظاہر تھیندے جواصل نیکی خلق ونڈݨ اتے ہک ݙوجھے کوں محبت ݙیوݨ اے۔ ایندے نال اساںایںحیاتی کوںجنت بݨاسڳدوں اتے اگلی زندگی کوںسوئرگ ۔

ٻال تھولی چپ دے بعدول پیونال الیندے ــ

’’ابا ساکوںاے ڳالھیںاڄ تئیںکہیںمسیت دے ملاںتاں نئیں ݙسایاں۔

ابا جتھاںونڄوسارے مسلک ݙوجھے تے کوڑے ہووݨ دا الزام لیندن اتے خود کوںسچ ااکھیندن۔ابا سہی ڳالھ پُچھدیںتاںمیکوں اوندیں ڳالھیں وݙی چس ݙتی اے میکوں تیݙے سݙ تے آنوݨا پئے نتاںدل نہ اہدا ہا پچھوں تے ولݨ کوں‘‘

’’ابا میکوںتاںاوبندہ کئی مصلح لڳدے۔میںاہداںاو کہیںٻئے ملک اِچ ہووے ہا تاں اتھوںدے لوک اینکوںبھگوان بݨا تے ایندی پوجا کرن ہا۔ میںتاںاہداں توں ٻارھوں ڄُل تے اوندیاں ڳالھیں سݨ۔ میں دعوے نال اہداں تیکوں ٻہوں چس ݙیسن اوندیاںڳالھیں‘‘

پیو اپݨے پُتر دیں ڳالھیں وچ دلچسپی گھندیں اہدے’’ پتر توں اہدا پیا ہانویں ساکوں اینجھیاںڳالھیںکہیںمسیت دے ملاںنئیں ݙسیاںتاںسُݨ اے سارے ڈڈھ دے پٹکارے ہن انھیںڳالھیںنال ملاںدی روزی روٹی جُڑی ہوئی اے جیکر او اینجھیاں ڳالھیں ݙسݨ پئے ونڄن تاں کھاون کتھوں؟ پتراصل ڳالھ ایہا ھے جیرھی توں سُݨ تے اُئیں۔ اُٹھی میکوںجلدی اݙاہیںگھن ڄُل ایںتوںپہلے اوبھگوان صفت انسان اپݨاوعظ مکاتے ونڄے پیا۔ اڄاںکئو امدی پئی اے میݙے خیال اچ او بندہ حالی مجمع لاتی ٻیٹھے‘‘

ٻال ٻڈھڑے پیو کوںݙانگ کنوں پکڑ تے مجمعے وچ گھن ویندے جتھاںلوک کٹھے تھی طارق سئیںدے اشلوک ٻیٹھے سنڑدے ہوندن۔ٻال ہک پاسوں اپݨے پیو کوں ٻلہا ݙیندے اتے او ݙونہیں پیو ، پتر طارق سرکار دے بیت سنڑݨ ٻہہ ویندن۔ جیں ویلھے او اتھاں پڄدن تاںطارق سئیںہک ݙوہڑہ مکاتے اے ݙوہڑہ پڑھدے پئے ہوندن۔

اے کون اے کیندی ڳول اچ ہے کیوںرقص کریندے کون ہوسی

کݙی تسبیح ھے،کݙی تِلک متھے کئی روپ وٹیندے کون ہوسی

ہن سنتاں واجب فرض ٻہوں او ہک نِتویندے کون ہوسی

جݙاں طارق ویندوں سجدے وچ، کُئی غزل سُݨیندے کون ہوسی

اے ݙوہڑہ مکا تے طارق سئیںسٹیج چھوڑݨ پوندن تاںٻڈھڑے سمیت کئی لوک انھاں کوں کجھ ٻیاکلام سُݨاوݨ دا واویلا اتے ارداس کریندن۔طارق سئیں انھاں دے اصرار تے ول پڑھݨ شروع کریندن تاںاوہوآدمی جیرھا لحظہ پہلے طارق سئیں تے صرف صوفی شاعر ہووݨ دا ٹھپہ لئی ٻیٹھاہوندے۔طارق سئیںکنوں

سب طارق مال آزاد تھئے تیݙیاںݙاچیاں ݙانوݨ نال ودئین             

ساݙا دل ھے طارق جڳ وانگوںایہاڳال اے ٹوکرے ٻدھݨے ہیں           

میں پٹیاںکھول تے انگلیںتوں کپ ݙاترئیں دے ݙکھلائے ہم حال سݨائے ہم

اتے

میݙا  اوچھݨ  میݙا گھر تاں

صرف کرینہہ ہاکنڑدا رہ ڳے

وغیرہ وغیرہ جیہیںݙوہڑے، غزلاں سُݨ تے حیران رہ ویندے اتے اوں کنوں اے فیصلہ کرݨ مشکل تھی ویندے جوطارق سئیں جئیںقادرالکلام، مہان اتے فطرت شناس شاعر کوں کیرھا ناںݙیواں؟اینکوںمصورِٻیٹ آکھاں،سرائیکی دا ورڈزورتھ ،گوئٹے یاثانی فریدآکھاں۔

محفل برخاست تھیندی اے تاںاونداپُتر اونکوںگھر ڄُلݨ دا اہدے ٻڈھڑاحالی تئیں طارق سئیں دے کلام دی چس توںٻہر نئیںنکھتا ہوندااوادھرکے نال پُتر ݙو ݙہدے جیرھا دیر  توں اوکوں گھر جُٖلݨ دا آہدا کھڑا ہوندے ۔ او پُتر کوں شکر گزار نظریں نال ݙہدئیں اکھیندیــ’ ’ ابا اڄ موئیں نال ڳنڈھی میں آپݨی حیاتی اِچ اڄ تائیںاینجھا شاعر نئیں سُݨیا۔ ابا ایہو شاعر ولا کݙاہیںاِتھاںآوے تاں میکوںضرور سُݨواویں تیݙا اپݨے ٻڈھڑے پیو تے احسان ہوسی‘‘

پتر اپݨے پیو کوںاوندی پارت پالݨ داپک کرویندے اتے اوپیو پتر گھر ݙو روانہ تھی ویندن۔

پیلھوں

          اللہ جوائی اپݨے لوہندئیں سکدئیںدے ݙوہترے کوں میجی سیݨ کنوںصلوات رکھا تے روانہ تھیوݨ پئی تاںنکی میجی رباب اونکوںآکھݨ لگیٖ

’’ماسی ایں دفعہ پیلھوں نویکلیاں کھندی پئیں؟ہر پھیری چااندی ہانویںساکھ کر گھندیاں ہاسے۔ ایںدفعہ تاںپیلھوںدی شکل نسے چاݙٹھی‘‘

اللہ جوائی نکی میجی کوںجواب ݙیوݨ کیتے اڄاںمنہ جڑیندی ودی ہئی اتنے وچ وݙی میجی دھی دی ہاوچ ہاملائی

’’اللہ جوائی ایہو گلہ میکوںوی ھے تیں کنوں۔۔۔توںݙس اساں کݙاہیں تیݙاحق رکھیا ہووے؟ تیںکݙاہیںپیلھوںآندیاںہوون اساں تیکوں خالی ہتھ ٹور چھوڑیاہووے؟۔                                                                                                                               

ناں میجی سیݨ ناں۔۔۔ میں کݙاں آکھیے ؟ تساں میݙا حق رکھیے۔ ۔تساں تاں ہتھوں ہر ہمیش میݙے پورھیے کنوںݙو داݨے اُتے ݙے تے میکوںروانہ کیتے۔ ایں توں علاوہ وی تساں تاںہائو جیرھے اساں غریبیں دے سرتے ہتھ رکھیندو۔ اساں توآݙے احسان کیویں لہا سڳدوں ؟ تساں تاں ہائو جیرھے ڄم کنوںلاتے قبر تئیںساݙی خبرگیری کریندو ۔ اساںبے عملیںکوںتاںسڄے ڄئے ٻال دے کن و چ بانگ ݙواوݨ دی متھاجی ، ساݙا کئی مرے بھُرے تاں نماز جنازہ تساں پڑھائو ، کوڑے وٹے دی روٹی کوںختم ݙیو،قل کلمہ پڑھواوݨیاں ہوون یانذرنیاز کرݨی ہووے تاںوی تساںپکرو ۔میجی سیݨ سچ تاںاے ھے جوساکوںکلمہ پڑھاتے مسلمان وی تساںکریندو۔میجی سیݨ توآکوںتاں پتئے ڄالیںرہ نئیںڳیاں نال ایمان دے کلتھوںاساں گھر دے یکے جی رکھ وچ رُل رُل تے ول آیوں حرام جوہک ڈُٖݙے اتے ہک ٹوری کنوںاُتے ہک پیلھ وی ہتھیںائی ہووے جیرھی ٻالیں گھر پڄݨ کنوںپیلھے پھکاپھکاچا کیتن۔ــــــــــــ سبھائیںٻئی الدین شہید آلے پاسے پھیرا مریسوںاہدن اُتھاں اڄاں کجھ ڄالیںودئین جیرھیاںپیلھوں ہتھیںآیاںسب کنوں پیلھے میجی سیݨ تساں کنے پُجسن‘‘

اللہ جوائی الدین شہید یا ݙوجھے قبرستانیںوِچ ڄالیں دے ہووݨ دی کیا وجہ ھے؟

اوندی وجہ اے ھے جولوک ݙردن اتھوں وݨ مارݨ نال ساکوں جن بھوت ناں چمبڑ ونڄن۔ وݨ مارݨ نال جن بھوت ساݙا ڳاٹا نہ بھن سٹن۔ایہا چھرکی نہ ہووے ہا تاں اتھوں دیاں ڄالیں وی کݙوک دیاں سئیںورہیاں دیاںتھی ڳیاں ہووِن ہا۔ وڈّٖی میجی آکھیا

ایویں میجی سئیݨ ایویں۔اساںآپ ای ایں ݙر توں کݙاہیںگستان وِچوں سُکی تِرنبھ نئیں چاتی ، ساݙے کہیں بال وی بھُلے چُکے کݙاہیں اتھائوں کاٹھی چاتی اے چا تاںاساں اوکوں وی دڑکا ݙے تے اوہا سٹوا گھتی اے،،اللہ جوائی آکھیا ۔

  اللہ جوائی تیݙی اے ڳالھ سچ اے جو رکھ وچ اصلوںڄالیںنئیںرہ ڳیاںپچھلے خمیس میںتے تیݙا ݙیرکوٹ مٹھݨ خواجہ سئیںدی زیارت کرݨ ویندے پئے ہاسے رکھ وچوں ونڄ لنگھیوں سارا پدھر ای پدھر ہا وِگھے ایکڑ دی وتھی تے کئی کذانویںڄال تے لئی نظردی ہئی تاںنظردی ہئی۔ٻئے کہیںوݨ دا ناںنشان کائناںہا۔اَدّی کل دی ڳالھ اے اتھاں جھر ہونداہا۔ڄال ،لئی،ککر کنڈا،کرینہہ کانے ہک ٻئے نال ستھئے کھڑے ہوندے ہن۔ ہُݨ تاںگھروں نکل تے فاضل واہ تے چڑھو کوٹلہ عیسن اتے کوٹلے پہلوان دی سڑک صاف ݙسݨ پئے ویندن۔ اتھوں کوٹلہ پہلوان بس توںلہو تاں کوٹلہ داد دا ٹٻہ تے مئی مسیت سامھݨے کھڑے ݙسدن۔میجی سیݨ آکھیا۔                                                                                                                                 

ہاں تے میجی سیݨ ایہو تاں میں اہدی پئی ہم ڄالیں نئیں رہ ڳیاں تساں جیویں اہدیاں پیاں ہاوے اتھاں جھر ہونداہا جھروی اینجھاجو نال کھڑا ہویا بندہ نظرنہ آندا ہا کئی سال پیلھے دی ڳالھ اے اڄاںرمضانوںمیݙا اٹھ ݙاہ سال دا ہوسی ہک ݙینہہ ساݙے نال رکھ اچ کاٹھئیںتے روانہ تھی پیا۔ݙاڈھا جھلیوسے ابا ناںڄُل اساںکاٹھیاںچݨسوںکناں تیݙا خیال کریسوں،رل ویسیں،جݙاںہک نہ منیس تاںاوندے پیو آکھیاڄلے پیاساݙے نال ودا راہسی۔

ولاکیاتھیا؟

اللہ جوائی نسوارݙیوݨ کیتے رکی تاںرباب پچھیا۔

ولاکیا تھیوݨا ہا اوہو تھیا جیندا ݙر ہا اساں ذرا کاٹھئیں کرݨ وچ کیا رجھیوسے او کھیݙدا کھیݙدااساں کنوںانج تھی ڳیا ڳول ڳول ہُٹوسے اوندے رووݨ دی کئوتاں اساں تئیںآوے پئی پراو ݙِِسے نہ پیا تکڑے لحظے دے بعد لدھااُوںݙینہہ جیرھیاں کاٹھیاں چݨی کھڑے ہاسے چا تے گھر ول ایوسے ٻئے ݙینہہ ولا اونکوںنال نہ نتوسے۔یاتاںاو جنگل ہایاہُݨ وݨیںکوںڳولݨا پوندے اڄاں ڄال تاںکتھائیںنہ کتھائیں ݙس پوندی اے۔کرینہہ تے کنڈے دا تاں ناں نئیں رہ ڳیا،نویںپودݙیلھے ݙٹھے ہووِن تاں ݙٹھے ہووِن میݙے خیال وچ شنگریں دے ناں دا اُنھاں کوں پتہ کیناں ہوسی۔ شنگریں دی موسم مال شنگر بچاکھڑدے ہن اتے بندے کنڈے دے لتھے مُرکݨے مُرکݨے شنگر، کرینہاںدے ݙیلھے اتے لائیاں دی شکلو شوق نال کھاندے ہن۔ اماں رُباب تیکوں شنگر یاد اِن؟

اللہ جوائی ڳالھیںڳالھیں وچ نکی میجی کنوں پُچھ گھدا۔

کتھاںماسی۔۔۔؟ شنگریںداناںتاںسݨیاہویاھے پرخدا ݙکھائے کائنی ‘‘

ہا دھیا توں ناں تاں سݨی ودیں تیݙے سینگئیں کوں تاں ایندے ناں دا پتہ کائنا ہوسی۔ پچھلی ݙینھوارمیݙی نونہہ مائی اپݨے پئے رمضانوںاتے اپݨے سوہرے رحیمݨ کوںآکھ آکھ ہُٹی اے کتھائوںکنڈے دی کاٹھی ڳولی آئو نکے کوںݙدھر نکھتا پئے سُم سمڑا کڈھ تے ݙدھر تے لیسوں سُم سمڑے کڈھن جوڳی کاٹھی کتھائوںنئیں لبھی۔ اللہ جوائی اپنی ڳالھ مکائی تاں رباب آکھیا۔

’’ماسی اتناسارے وݨ ہوندے ہن تاںہُݨ کیݙے ڳن پئے؟

اماں۔۔۔۔اساں ختم کرڳیوں۔۔پیلھے انھاںدی راکھی کیتے راکھے تے گارڈہوندے ہن سرکاری رکھ وچوںکہیںکوںسُکی تِرنبھ مارݨ دی اجازت نہ ہئی۔رکھ وچوں سکیاں کاٹھیاں چݨݨ ویلھے ڈُٖپ ڈُٖپ راہندی ہئی کتھائوں راکھا نہ آ ونڄے۔اوںویلھے راکھے حرام نہ کھندے ہن او رکھ دے وݨیںکوںاولاد آلی کار سمجھدے ہن ۔ہُݨ تاں پتہ نئیںراکھے ہِن وی سہی یا کائنا،کݙوک دا کہیں راکھے کوںݙٹھانسے۔رکھ دے لویکی زمینداریں رکھ کوںکھاوݨ شروع کرݙتے۔بچدی رکھ دا اے آکھ تے صفایا کرا گھدا ڳئے جو اتھاں ڈاکو لک تے لوکیں کوںلٹیندن ،لٹݨ والے تاںچِٹے پدھر تے لُٹ گھندن ۔ اے تاں لٹیرئیں دا رکھ دی زمین ہتھیاوݨ دا بہانہ ہا۔                           

بس دھیاکیا پچھدیں ؟خان تے زمیندار تاںچاہندن رکھ دے سارے وݨ مریج ونڄن تے ساری زمین ساݙے قبضے وچ آونڄے اے تاں ساݙے دل نال اے رکھ دے ختم تھیون نال اساںاݨ رادھ غریبیںداکتنانقصان تھئے پیلھوں دی موسم پیلھوںویچ تے غر سوائی کریندے ہاسے، ایندے علاوہ اتھائوں کاٹھیاں چݨ تے شہر ونڄ ویچوںہا جیندے نال ساݙیاں چُلھیں گرم راہندیاں ہن۔خیر پتر ساکوں تاں اللہ سئیں ٻئے پاسوں ٹُکر ݙے ݙیسی ارمان تاں ایں ڳالھ داھے جیویں اڄ اتھاںٻئے ڈھیر کئی وݨ نئیں رہ ڳئے سبھاںکوں ساݙیاںآوݨ والیاں نسلاں پچھدیاں ودیاں ہوسن ڄال کینجھی ہوندی ہئی ،پیلھوں کینجھیاں تھیندیاں ہَن ۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟                                                                     

ڳالھیںڳالھیںوچ وقت گزرݨ دا پتہ نہ چلیاجیویںعصر دی بانگ تھئی اللہ جوائی میجی سیݨ کنوںمُکلیندی،ٻئے ݙینہہ پیلھوں پچاوݨ دا وعدہ کریندی ݙوہترے کوں کچھڑتے چاتے گھر روانہ تھی ڳئی ۔                                                                         

اللہ جوائی تاںاپݨے گھر ڳئی پئی پراُوندیاں اے پتے دیاں ڳالھیں کئی ݙینہہ تئیںرباب دے چیتے وچ گھُمدیاں رہ ڳیاں۔   

ویزہ

           مہارجمعہ اڄاںݙاچی ݙوہ تے ٻیٹھا اُوندی نونہہ فضواوندے کیتے روٹی اتے لسی دا ݙولا چاائی مسائیںاوںݙو گرانہہ ماریے ہوسن اتلے اِچ اوندے بھتریجے نواز اونکوں اے منحوس خبرآن سݨائی جو تیݙا سنگتی ݙتو رام سئے ورھیاںدا تھی ڳئے۔اے تاں اونکوں پتہ ہا جوݙتو کنھائیںݙینہاںکنوںبیمار اے پر مہار جمعہ ݙتو دے مرݨ دی خبر سُݨ تے چُتاک ونڄ پیا۔اوںروٹی ہک پاسے ولا رکھی اتے اپݨی ذال مائی کندن کوں سڈ ٖماریا ـ۔

اڑی کندن سݨدی پئیںاڄ ـمیݙابھراوڑاݙتو اللہ کوں پیارا تھی ڳئے۔

مائی کندن جیرھی ذرا پروبھری کھجی دے بھوترے چاتے تݙی ٻیٹھی ٻدھیندی ہئی اپݨے مڑس دی ڳالھ سُݨدیںویٻلی تھی تے ہکے ساہ اچ آکھیا۔

ݙتوــــ۔۔۔۔۔۔۔؟ادّی راجنی دا پئے ۔۔۔۔۔مرڳئے

ہے ہے شودا اپݨے ہتھیںاپݨے ٻالیںدیاںشادیاںنہ کرسڳیا

ہا بھلا تھیوی اوہو تیݙا ݙیر ۔۔۔۔۔۔۔ݙتو ساکوںچھوڑڳئے

تھولی چپ دے بعدمہارجمعے آ مرادا اپݨے نال الیندئیںولا آکھیااو چھوڑ تاںساکوں کݙوک دا ڳیا ہاپر ایہو ہک آسراہا جیندے بندے کݙاہیںنہ کݙاہیں مل پوندن ، اوہو آسرا وی اڄ مُک ڳیا۔

مہار جمعے دے اَلا تے ساری ساگھر کٹھی تھی ڳئی مہار جمعے دا ننڈھا بھرا ،نواز دا پیو بچایا وی اُتھائیںآڳیا۔کجھ دیر کیتے سارے چُپ تھی ڳئے۔بچائے آوݨ سیت پرے کنوں وݙے بھراجمعے کنوںپچھیااداتیݙابھتریجااہدا پیا ہاݙتورضاتھی ڳئے۔

ہا یارا میکوںوی ہݨ نواز ان ݙسیے ساݙا یار ساکوںچھوڑ ڳئے اتنااہدیںمہار جمعہ تریمتیں وانگوں ویݨ کر تے رووݨ لڳا اللہ بچائے اونکوں صبر ݙواوݨ دی ٻہوں کوشش کیتی پرمہار جمعہ اپݨیاںہنجوںنہ ݙک سڳیا۔

بچائے بھراکوںآکھیااداکوڑا جہان اے ہر کہیںچھوڑونڄݨے اڄ ݙتو بھرا ٹر ڳئے کل ساݙی واری اے۔

مہار جمعے بھرا دی ڳالھ سݨ تے آکھیا اللہ بچایا تیݙی ڳالھ سہی اے ہرکہیںٹُر ونڄݨے۔

ارمان تاںایںڳالھ دا ہے جو میںاپݨے یاردا چھیکڑی دیدار نہ کرسڳیم ۔

ݙتو رام،مہارجمعے دا چھوٹے لا دا سنگتی ہامربعے کھن دی وتھی تے اُنھاںدے گھر ہن او ہکی جاہ تے بانبڑوݙیندے ،اُٹھ چریندے وݙے تھئے اتے اُنھاںدیاںشادیاں وی ݙو چئوں مہینے دے فرق نال تھیاں۔ اے اوںویلھے دی ڳالھ اے جیںویلھے ہندوستان دا ونڈارا نہ تھیاہا چولستان اتے راجستھان ہکی جاہ دے ݙوناںہن۔سن سنتالی وچ ونڈارا تھیاتاں راجستھان اتے چولستان دے وچاڳ ہک کنڈیلی تار چھک ݙتی ڳئی اتے ݙتو دا گھر راجستھان اتے جمعے دا گھرچولستان اِچ آڳیا۔ہکے وسنیک ہکی وسندی دے لوک ہک ٻئے کنوںنکھڑڳئے۔او مربعے دی وتھی تے راہندیںہوئیںوی ہک ٻئے کنوں ٻہوں پروبھرے تھی ڳئے لوہے دی کنڈیلی تار اُنھاںکوں ہک ݙوجھے کنوں ٻہوں کنڈیتا کر ݙتااُنھاںدے میل ملاپ دے سارے رستے بند تھی ڳئے ہک ݙوجھے دی شادی مراد دے مہتر ہک ݙوجھے دے ݙکھ سکھ تے آوݨ ونڄݨ جوڳے نہ ریہے۔

جیں ویلھے اے ونڈارا تھیا جمعے اتے ݙتو دیاں نویاں نویاں شادیاں تھیاں ہویاں ہن اُنھاںدے حالی ٻال نہ ڄمے ہن سال کھن دے بعدݙتودے گھر پُتر ڄایا تاں جمعہ مہار اونکوںمبارخی ݙیوݨ کیتے ٻہوںاُتاولا تھیالیکن او اوندے گھرونڄ تے اونکوںمبارخی نہ ݙے سڳیا۔ایویںجمعے دے گھرخوشی غمی دے پل آئے تاںݙتو قانونی رکاوٹیں پاروں جمعے دی جاہ تے نہ آسڳیا۔ ہُݨ جمعہ تے ݙتو ٻالیں بچیںوالے ہن او ہک ݙوجھے کوںپرے کنوںݙیکھ تاںسڳدے ہن اپݨاالا تاںہک ݙوجھے تک پُڄا سڳدے ہن پر ہک ٻئے دی پراہ پنچیت اِچ آ ونڄ نہ سڳدے ہن ہک ٻئے کوںہتھ نہ ملا سڳدے ہن ہک ٻئے کوںبھاکل پا تے ہک ݙوجھے دا غم ہلکانہ کر سڳدے ہن۔کئی سال پہلے جمعے دی نونہہ مائی مشکی نانگ دے ݙنگیجݨ نال فوت تھئی تاں ݙتورام اپݨے سنگتی کوںپرچاوݨ سانگے ایںݙونہ آ سڳیا۔

اڄ وت جمعے دابھرانویںکنوںپیارا سنگتی جیرھااوندے اُتے جان چھڑکیندا ہامر سُتاہاجمعے دے اکھیںتوں نیر نہ پئے رکدے ہن اُوںاپݨی دھی کوںسݙتے آکھیا اماں غلام فاطمہ میکوں دھوتا ہویا پٹکا چان ݙے میں تیݙے چاچے دے گھر وینداں میں ݙیہداںاڄ کیرھاجھلیندے اے کئی سناخت اے ہک بھراݙوجھے بھرادے گھر جیرھاجوسݙپندھ تے ھے اُتھاںویزے دے بغیرنئیںونڄ سڳدا۔

سارے جھلݨ آلے جو پارھے والے فوجی اونکوںتاردے پاروںنہ ونڄݨ ݙیسن پر مہار جمعہ سرتے پٹکے دے ول ولیندافوجیںدی چوکی والے پاسے ٹرپیااتے اتھاںونڄ تے فوجی دے اڳوںجیجڑیاںکرݨ لڳ پیا ۔

"میکوںاپݨے بھراداچھیکڑی دیدارکرݨ سانگے ونڄݨ ݙیومیںتہاݙے اڳوںہتھ ٻدھی کھڑاںمیںاپݨے یاردا منہ ݙیکھ تے پچھلے پیریںواپس آویساں"

پراوندی کئی منت زاری فوجیںدے سکروٹ دل اچ نرمی پیدا نہ کرسڳی۔ جݙاں فوجیں اوندی ہک نہ منی اتے اوندی ریݨی توںتنگ تھی تے اونکوںرائفل دے کُندے نال پچھوںتے دھکا ݙتاتاںاو کنڈدے بھر ونڄ پیااوندی دھوتی پوتی پٹکی اوندے ڈھانوݨ نال لیہہ تے پرے ونڄ پئی اواُٹھی تے پا ڳلیںوانگوں زورے نال خار دار تاریں کنوںلنگھݨ دی کوشش کرݨ لڳااوندی اے حرکت ݙیکھ تے ݙو فوجی بندوقاںسدھیاںکر تے اوںݙوچویے آئے فوجیںکوںامدا ݙیکھ تے مہار جمعے دا بھرااتے اوندے گھر والے مہارجمعے کوںاتھوںزورے نال گھیل تے گھر گھن آئے ۔اُوںساراݙینھ او ݙتو دے چھیکڑی دیدار دی سک اچ ڈھاڑاںمار مار تے روندا اتے وا پُݨدا ریہاجوایںکنوں وݙا ظلم وی کئی تھی سڳدے جو ہکی جُو اِچ پلݨ والے لوک ایکڑیںدے پندھ تے ٻاہوݨ والے لوک جیرھے ہک ٻئے دے گھردیں چلھیں دا اُٹھدا دھوں وی ݙیہدے ہوون ٻیٹھے  جنھاںکوں ہک ݙوجھے دے گھرچڑھدی کنی دے تڑکے دی ہواڑ توںپتہ لڳداہووے پیاجو فلانے دے گھر کیارِدھا پئے ،ہک ٻئے دے ݙکھ سُکھ تے ونڄݨ سانگے ویزے دے متھاج ہوون۔اے کینجھی مجبوری اے جو ہک بھرا ݙوجھے بھرا دی میت کوںکندھاݙیوݨ نئیںونڄ سڳدا۔اللہ سئیںآںاینجھی متھاجی ݙکھالݨ کنوںپہلے میکوںسنبھال گھنیں ہا تاں ٹھیک ہامیݙا اے جیوݨ کیرھے کم دا اے جݙاں میں اپݨے بھتریجیںدے سرتے ہتھ پھیر تے اُنھاںکوںچپ ݙواوݨ جوڳا نمھی۔اپݨے سنگتی دے تݙے تے ٻاہوݨ جِتی نمھی۔

مہار جمعے دا سارا ٹٻراُوندی حالت ݙیکھ تے پریشان ہا۔

مہارجمعہ اللہ کوںفریاد سݨاوݨ دے بعدہوکلامار تے ایویںݙتو نال مخاطب تھیا جیویں او اوندے اڳوں ٻیٹھااُوندی ڳالھ سُݨدا ٻیٹھا ہووے۔

"ݙتو بھرا وا میکوں معاف کر ݙیویں میں مجبور ہاں نتاں ضرور تیݙی ارتھی کوں مونڈھا ݙیوݨ آنواںہامیںخوداپݨے ہتھیںنال تیݙی سمادھی جوڑ تے تیکوںاڳلے جہان ٹوراںہا۔بھراوا  میکوں معاف کرݙیویں تیݙا بھرا ٻہوںمجبور اے۔اتنا تکھے پاسپورٹ اتے ویزہ وی تاں نئیںبݨ سڳدا جو ویزہ لوا تے تیںکنے آواںپیا۔میݙا یارآ مونجھا اصلوں نہ تھیویں میں ٻہوں جلدی تیں ݙوآویساں۔اُتھاںساݙے ادھ اَچ کئی چنجیلی نوکدارتار یا دیوار نہ ہوسی ساکوں ہک ٻئے کوں ملݨ سانگے کہیں ٹکٹ یا ویزے دی لوڑھ نہ پوسی ۔اتھاںاساں ہر پابندی کنوںایویںآزاد ہوسوں جیویں پکھی پرندے آزاد ہوندن اتے انھاںکوں کتھائیں آوݨ ونڄݨ سانگے کئی روک ٹوک اتے کہیںویزے دی لوڑھ نئیں ہوندی۔ واکڑہ مریندیں لحظے کیتے مہارجمعے دی اکھ مل ڳئی۔اتے جاڳݨ دے بعدولامہارجمعے دا اوہو واکڑہ شروع تھی ڳیا۔

اوںݙیہاڑے کنوںمہار جمعے کھاوݨ پیوݨ ٻہوںگھٹ کر ݙتا۔روٹی اڳوںآن رکھو ہاتاںہک ݙو گرانہہ مارگھنداہاکݙاہوںکئی شے منگ تے نہ کھادی ہس۔ کلہا ٻیٹھیں ٻیٹھیںالاوݨ یا رووݨ پئے وینداہاخوراک دی کمی دی وجہ توںاوندی طبیعت اِچ ٻہوں ساری ہِݨائی آ ڳئی اتے ݙینھو ݙینھ اوندی صحت پچھونہیں تھیندی ڳئی ۔اوندے گھر والیں اوندے کئی دوادارو کیتے ، پھُل تعویذگھدے پر کئی دوا اتے کئی پھُل دھاڳا اُوندی ڈھاندی طبیعت کوںاُسائی نہ ݙے سڳیا اتے مہارجمعہ ہفتے کھن دی بیماری دے بعد بغیر کہیں ویزے ،پاسپورٹ دے اپݨے یار ݙتو ݙو روانہ تھی ڳیا۔

ریڈیو

               محمود دے گھر سارا ݙینھ مہمانیں دی آ ونڄ رہ ڳئی۔مہمان رشتہ دار نومی کوںسالگرہ دی خوشی دے موقع تے کئی نہ کئی گفٹ ݙیندے۔چاہ بوتل پیوݨ دے  بعد نومی کوں وݙی حیاتی دیاں دعائیں ݙے تے روانہ تھیندے ریہے۔ٻݙدی دیغر کوں مہمانیںتوںواندے ویلے تھی محمود تے میںوساخ تے نومی دی ݙوجھی سالگنڈھ دے گزریل پروگرام دیاں ڳالھیں چھیڑی ٻیٹھے ہاسے۔اتنے اِچ محمود دی ماء کچھ اِچ ریڈو ماری ظاہر تھئی۔محمودماء کوں ݙیکھ تے آکھیا

او۔۔۔۔۔ہ  اماں آڳئی اے۔وت ریڈو  دے ڳٹئیںدا آکھسی‘‘

اڄاں محمود اپݨی ڳالھ مکیندا ودا ہا اماں مبارک اساں تائیں آ پُنی۔اساں اماں دی موجودگی وچ لحظہ چُپ تھی ڳیوسے۔اماں مبارک واقعی آوݨ سیت محمود کوں آکھیا

ابا محمود ڳٹے نوھی گھدی آندا؟ کتواں ݙینھ اے تیکوں روز آکھ چھڑیندی ہاں۔تیں کنے پیسے کائنی تاں اے ویہہ روپے ہینی میں نسوار دے پیسئیں وچوں کھُنجا کھُنجا تے رکھیندی  رہ ڳئی ہاں

اماںمبارک ویہہ روپے دا بھانڄ محمود ݙے کر تے آکھیا

’’اڄ ضرور گھدی آنویں‘‘

محمود ماء کنوںجان چھڑاوݨ سانگے تکھے تکھے آکھیا۔

’’ اماںپیسے توں رکھ انھاں دی توں نسوار گھنیںاڄ میں تیݙے ریڈو دے ڳٹے ضرور گھدی آئوساں‘‘

جیلھے محمودماء کنوں پیسے نہ گھدے تاں اماں مبارک آکھیا

’’ اہدا تاں روز ہئیں گھدی تاں نوھی آندا‘‘

اماںمبارک دے ونڄݨ دے بعد میں محمود کوں آکھیا’’یار کمال اے تیݙی ،ماء سانگے توں ݙاہ ،ویہہ دے ڳٹے نوھی آن سڳدا‘‘

ݙاہ ویہہ دی ڳالھ نئیںدراصل میکوں یاد نئیں راہندے

اچھا محموداے ݙس ہاں تیݙی ماء اتنا ریڈو کیوں سُݨدی اے؟

اُوںکنوںپُچھ میکوں کیا پتہ

روہی وچوںکئی عشق دا روڳ تاں دل کوںلا تے نئیں آئی‘‘

لڈھ آ ماء دے ناں ایویں اہدیں؟

میں کیاچا آکھیے عشق کرݨ کئی گناہ دا کم اے،روہی دے عشق کُئی کہیںکنوںڳجھے ہن ؟ میں آکھیے متاں۔۔۔۔۔۔۔۔۔

کافی دیر اماںمبارک دے ریڈو کوں موضوع بݨا تے اساں کھلدے رہ ڳیوسے۔محمود تے میں چھڑے دوست نہ ہاسے۔کئی ورہیاں توں ساݙا چنڳا خلق ساہ،پیار پریت اتے بھرا بھرپّی دا رشتہ ہا۔ساݙا بھانویں آپت اِچ کئی خونی رشتہ نہ ہا ول وی اساں ہکے گھر دے فرد وانگے راہندے ہاسے۔کئی سال پہلے محمود دے پیو دی روہی وچ راہندڑ زمین ہک ریٹائرڈ فوجی نیامت چیمہ کوں ایلاٹ تھئی تاںمحمود دا پیوزمین کھسوا تے دامان اچ ساݙے کھوہ تے دیرہ آن لاتا۔

مہار کریم بخش دی روہی وچ چنڳی بھلی ڳالھ ہئی او اُتھوں دا مہاندرا اتے پراہ پنچیت والا بندہ ہا۔مہمان نواز اینجھا جو ہرویلھے اوندے گوپے تے ݙو چار مہمان رہ ویندے ہن۔میݙا اباملک خمیسہ جݙاں کنڈا فریدتے ونڄے ہا یا روہی وچوںڳنویں ونڑجݨ سانگے ونڄے ہا تاں او مہار کریم بخش کنے مہمان ونڄ تھیندا ہا۔اتے ایویں مہار کریم بخش جݙاں خواجہ فرید دے عرس تے اندا ہایاکہیں ٻئے کم کار سانگے دریا دا لیکا ٹپداہاتاں اساں کنے آن راہندا ہا۔ جتھوں میݙے ابے اتے مہارکریم بخش دی سونہہ سُنڄاݨ تھئی اتے اے سونہہ رونہہ سنگت وچ تبدیل تھی ڳئی۔

جݙاں میݙے ابّے کوں کریم بخش دا روہی دی زمین توں بے دخلی دا پتہ لڳاتاں ابّا سئیں ٻہوں ارمانی تھئے۔اوں ویلھے میݙے وݙے بھرا ربنواز کوں نال گھن تے روہی روانہ تھی ڳئے۔مہار کریم بخش اباکوں ݙیہدئیں ٻاک بھر تے ابے دی ڳل ڳچی لڳ ڳیا۔ابّے سئیں دے حوصلہ ݙیواوݨ تے مہار کریم بخش آکھیا

ملک خمیسہ اے کے جیݙی زیادتی اے تیکوں پتہ اے جواساں اتھاں روہی وچ تݙانہہ دے مقیم ہائوں جݙاں ہاکڑہ واہندا ہا۔جݙاںاتھاں فصلاں تھیندیاں ہن،جݙاں روہی آباد ہوندی ہئی۔ہاکڑہ دے سُک ونڄݨ تے جݙاں بکھ تریہہ توں بھسیج تے کئی خاندانیں اتھوں مݙی لݙاݨ کیتی اوں ویلھے وی ساݙے وݙکئیںروہی کوں کنڈ نہ کیتی،بکھ تریہہ ݙکھ ݙنج دا مقابلہ کیتا۔یار اے کے جیڈا دروہ اے منڈھ قدیم توں وسݨ والئیں دا روہی دی زمین تے کئی حق کائنی؟اپّر پنجاب دا کئی فوجی،کئی جرنیل یا کئی پھر والا بندہ آنے ٹکے ݙے تے روہی دی زمین اپݨے ناں ایلاٹ کرا تے آونڄے اتے زمین زادیں کوں بے دخّل کر ݙیوے۔

اوندے ڳالھ مکاوݨ تے ملک خمیسے آکھیا

بھراوا تیݙی ڳالھ سولھاں آنے ٹھیک اے پر توں اساں کر ای کیا سڳدوںجیرھے کجھ کر سڳدن او چُپ اِن۔حق تاں ہنائیں دا ہے جنھاں کوں اساں ووٹ ݙے تے اسمبلی پچیندوں۔ انھاں کوں چاہیدئے جو اسمبلی وچ ایہا ڳالھ ٹورن جو روہی دی زمین صرف روہی واسیں کوں ایلاٹ کیتی ونڄے لیکن انھاں کوں ساݙے نال کہیں ہمدردی؟انھاںدا تاں صرف او تائیںساݙے نال تعلق واسطہ ہوندے جے تائیں اساںکنوںووٹ نئیں گھن گھندے۔

مہار کریم بخش ساری رات ایں وانج تے واکڑا  مریندا ریہا ۔سویلے ملک خمیسہ انھاں دی اپݨے کھو ہ تے مݙی چوا آیا۔

ملک خمیسے ہوریںمہارکریم بخش دے ٹٻّر کوں اکھیں وچ جاہ ݙتی۔نہ صرف انھاں کوں راہݨ کیتے ٹکاݨا ݙتا۔رادھی رودھی کنڑک دے ݙو ایکڑوی کریم بخش کوںݙے ݙتے۔ پورے اٹھ ݙینھ کریم بخش دی ٹٻری دا شام فجر دا ٹُکّر ملک خمیسے دے گھروں پک تے امدا ریہا۔ملک کریم بخش دے اتھاں آوݨ دے چھی مہینے بعدملک خمیسے دے لویک دے ݙو ایکڑ وکائو تھئے تاںاُوں کریم بخش کوں گھنݨ دا آکھیا۔کریم بخش ناہوند دا رووݨا رُنا تاں ملک خمیسے اونکوں آکھیا’’ زناور کیرھلے کم آوسن؟

ٻئے ݙینھ کوٹلہ نصیر منڈی ہئی کریم بخش اپݨے وݙے پُتر کوں نال کریندا مال کوں منڈی ونڄ لاتُس۔اتھوں جیرھا کجھ وٹیااوں ملک خمیسے دی تلی تے رکھیندئیں آکھیا

’’ ملک صاحب تساں ݙسو  ایندے نال زمین تھیندی اے؟

ملک خمیسے پیسے ݙیکھ تے آکھیا

’’ہا  یار پیسے تاں واقعی تھولے ہن پر چنتے دی کئی ڳالھ نئیں جتنارقم کھُٹسے میں اپݨے پلوں بھر چھُڑیساں۔ولا کنڑک کپاہ تے تیݙے پاسوں تھولی تھولی رقم کٹیندارہ ویساں ۔

ملک خمیسے دی ڳالھ تے کریم بخش اوندے اڳوں ہتھ چا ٻدھے۔

’’پہلے تہاݙے لکھاں احسان ہن میݙی منو میکوں گھنا ݙیوݨ دی بجائے اے ݙو ایکڑ تساں خود گھن گھنو۔ساکوں راہکی سانگے تساں کنوں زمین مل ویندی اے اساں ݙو ایکڑ دے زمیندار بݨ تے کیا کرݨے؟

یار زمین میں تاں گھندا پیاں۔توں کئی میں کنوں انج ہئیں۔میں گھناں بھانویں توں ۔۔۔کیا فرق پوندے۔

پچھیں تساں خود کیوں نوھے گھندے چا؟

میں تہوں نمھی گھنداجو پہلے میݙی ڈھیر ساری زمین ھے پئی اتے زمین دی ڈھیر لوڑھ تیکوں اے۔

کریم بخش ،ملک خمیسے دے زور کرّݨ تے چُپ تھی ڳیا۔

کریم بخش جتھاں ملک خمیسے دا احسان مند ہااونکوں اے وی اصلوں چنڳا نہ لڳدا ہاجو ہر ویلھے انھاں دے احسانیں تلے دٻیا رہ ونڄے۔او نہ چاہندا ہا جو کئی اوکوں قابلِ رحم سمجھے اونکوں اے ڳالھ سروں نہ بھمدی ہئی جیلھے ملک دے دیرے تے آئے ہوئے لوک ولا ولا اوندی بربادی دے قصے سݨ تے اونکوں ہمدرد نظریں نال تکیندے ہن۔یا جیلھے خود ملک خمیسہ اوندا تعارف کرویندئیںاوندا پراݨا ٹھاٹھ باٹھ ݙسا تے اوندی اڄوکی حالت ݙو لوکیںدا دھیان ݙیویندا ہا۔

کریم بخش دا وݙا پتر کالو دمان آوݨ دے کجھ ݙینھ بعد ٻال ٻچیں سودھا کراچی کماوݨ ڳیا ہا پیا۔اوندا چھوٹا پُترمحمود رڑھ رنگڑی اتے اپݨے ٻالیں وچ پورا ہا۔کریم بخش اتے اوندی ذال مبارک مائی ہن جیرھے ہک ݙوجھے کوں ڳل لائی پے ہن۔کریم بخش تاں کہیں نہ کہیں ویلھے ملک دے دیرے تے روح کوں ہوا لوا امدا ہالیکن اماں مبارک روہی توں آوݨ دے بعد بالکل کلہی تھی ڳئی ہئی۔کتھ روہی وچ ہر میل منوتی شادی غمی دی مہتراݨی۔ کتھ لوکیں نال مل ٻاہݨ،الاوݨ کوں ترسدی کلہی تریمت

کریم بخش دی طبیعت ہُݨ اکثر خراب رہ ویندی ہئی۔اوں ملک دے دیرے تے وی ونڄݨ گھٹ کر ݙتا ہاصرف اوں ویلھے ویندا ہا جیلھے ملک سݙاوِس ہا۔نتاں سارا ݙینھ گھر اِچ کھنگدا کھُرکدا ایں آس تے ریڈیو کن نال لاتی راہندا ہامتاں کݙاہیںاے خبر سݨیجݨ کوں ملے جو روہی دیاں زمیناںروہی واسیں کوں ایلاٹ کیتیاں ویندئین۔ لیکن ایں خبر دے سݨݨ کوں ترسدا اُوں تاں قبراں ونڄ ماݨیاں ۔کریم بخش دے مرݨ دے بعدمائی مبارک اصلوں کلہی تھی ڳئی۔ٻڈھیجے دی وجہ توں او کجھ کنیں کنوں ٻوڑی اتے دید کنوں ڈھری وی تھی ڳئی ہئی۔جیویں اہدن جو تھکئیں کوں چچڑ وی چھوڑ ویندن۔او وی ہُݨ مکمل تنہائی دا شکار ہئی۔اوندے نال الاوݨ والا رل ٻاہوݨ والا،اوندے ݙکھ درد ونڈاوݨ والا کئی نہ ریہا ہا۔محمود تے کالو اپݨے ٻال ٻچیں وچ نہال ہن انھاںکݙاہیں آپوڄاݨ ماء کنوں نہ آن پچھیا اماں تیکوں کیاضرورت اے۔

محمود دا پترنومی ہُݨ سکول ونڄݨ پئے ڳیا ہانتاں پوترے نال مائی مبارک دل وندال گھندی ہئی۔کالو تے اوندے ٻال کراچی دے تھی تے رہ ڳے ہن۔ہُݨ پئے دے مرݨ دے بعد مبارک مائی دی صاحبی بالکل ختم تھی ڳئی ہُݨ او ہروقت پئے دی نشانی ریڈیو کوں کن نال  لاتی اپݨے کمرے وچ ٻیٹھی رہ ویندی ہئی ۔ٻاہروی آوے ہا تاںریڈیواوندے نال ہوندا ہا۔ میں کئی دفعہ سوچیا جو کݙاہیںوقت ملیا تاں اماں مبارک کنوںپچھساں،اماں آخر ریڈیو دی کیا کہانی اے توں ہر وقت ریڈیو کیوں چاتی ودی راہندیں۔

وقت اپݨی رفتار نال گزردا ریہا۔ آخراو ݙینھ وی آڳیاسویل داوقت ہا میں اپݨے گھرکنوں نکلدا پیا ہم جو اپݨے گھر دے دروازے تے میکوں اماں مبارک مل پئی میں اونکوں جھُک تے سلام کیتا اتے موقعے کوں غنیمت سمجھدئیںمیں اماں مبارک کنوں پُچھیا؟ اماںہک ڳالھ پچھاں ناراض تاں نہ تھیسیں؟

اماں مبارک کھلدئیں آکھیا ابا پچھ میں اپݨے پتر نال ناراض کیوں تھیساں؟

میں آکھیا اماں توں اتنا ریڈیو جو سُݨدیںتیکوںسمجھ آندی اے؟

میݙے اتنا پچھݨ تے اماں مبارک دے اکھیں وچوں ہنجوں واہوݨ لڳیاں ۔اُوں ہنجوں وہیندئیں آکھیا۔

ابّا تیں کنوں کیا لُکانواں؟ تھکئیں کوں چچڑ چھوڑ ویندن۔ ابا ٻڈھیپا ٻہوں وݙا روڳ اے جیندے وچ بندے کوں سارے رشتے چھوڑ ویندن۔ اینجھا کئی نئیں ہونداجیرھا کھل تے الاوے چا ۔ کئی ݙکھ سکھ دا پُچھے چا ۔ پتر میݙے نال وی ہُݨ  ایہو حال اے۔

’’اباٻیا تاں کئی نئیں الیندا اے الیندا تاںھے کجھ سمجھ آوے تے بھانویں نہ آوے‘‘

خلیلی

                     نویں سیشن دا آغاز ہا۔نویاں نویاں کلاساں لڳیاں ہن۔ حالی ٻالیں کوں نویں کورس نہ ملیے ہن۔ کجھ ٻالیں کنے پراݨیاں کتاباں ہن ۔جیندے نال استاد صاحبان ٻالیں دی حاضری کوں پورا کرّݨ کیتے کلاسز کوں مصروف رکھی راہندے ہن ۔ میں اٹھویں کلاس وچوں ریاضی دا پیریڈ پڑھا تے نکلدا پیا ہم ۔ اڄاں میݙا ہک پیر دفتر دے باہروں اتے ہک اندر ہا۔ جے تائیں اݙے والی مسیت وچوں اعلان دی کئو اَئی میں اعلان سݨدئیں آکھیا

اوہ ۔۔۔ مولوی وت کہیں کوں ماری کھڑے۔

اوندی وجہ اے ہئی جو ایں مسیت کوں اے سوبھ حاصل اے جو اتھاں بغیر نماز دے وقت دے جیکر کُئی سپیکر وچ پھوکاوی ݙیوے چا تاں لوک ایہو گمان کریندن ضرور کئی فوتگی دا اعلان ہوسی۔ اے تاں میکوں ای پتہ لڳ ڳیا ہا جو کئی فوت تھی ڳئے۔ لیکن کون فوت تھئے ؟ دا پتہ کرݨ کیتے میں کلاسیں دے شور توں پروبھرا تھی سکول دے ٻاہروں نکل تے اعلان سݨݨ دی کوشش کیتی تاں قاری صاحب دی آواز صاف سݨیندی پئی ہئی ۔

’’پیربخش عرف رُمی قصائی دا پتر خلیل فوت تھی ڳئے جیندے جنازے دا اعلان بعد وچ کیتا ویسی‘‘

اعلان سݨݨ دے بعد دفتر وچ گھردئیں میں جیب وچوں سگریٹ کڈھ تے بکھائی اتے خلیلی دی بے وقتی موت تے پریشان تھی تے سوچݨ ٻہہ ڳیوم۔

خلیل دی عمرکئی چوݙاں پندھراں سال ہوسی ۔مس لاہندی پئی ہس۔ اے عمر تاں اوندے گھوٹ بݨݨ دی ہئی۔او قبریں مݙی لݙاݨ کیتی ویندا ہا۔ میکوں خیال آیاکہ غربت وی کے جیݙی ظالم شے ہے ۔ذرا روا نئیں رکھیندی۔ بلکہ ایں آکھوں جو غربت ٻہوں وݙی بیماری اے ۔اے حقیقت اپݨی جاہ میکوں خیال آیا کجھ والدین وی چھڑے  ناں دے والدین ہوندن۔ او سال دے سال ٻال ڄݨݨ کوں تاں فرضِ عین سمجھدن لیکن انھاں کوں ڄݨ تے انھاں دی کھاد خوراک کپڑے ٻاݨے اتے تعلیم تربیّت توں اصلوں لا تعلق تھی ویندن جیویں ݙوجھے جانور۔

خلیلی جیندا ناں تاں خلیل ہا لیکن اوکوں سارے شہر والے خلیلی دے ناں نال ڄاݨدے ہن اوندا پیو رُمی قصائی انھاں والدین وچ سر فہرست ہا۔جیرھے سب کجھ صرف روپے پیسے کوں سمجھدن او ۹ وگھے نہری زمین دا زمیندار ہوندئیں کݙاہیں اپݨے ٻالیں تے خاص توجہ نہ ݙتی۔ او صرف کجھ وگھے زمین دا مالک نہ ہابلکہ ساہن والا دی بزار اچ اوندی ہک چھوٹی جہیں ہٹی (دکان ) وی ہئی جتھوں اوندے گھر دا خرچہ نکھتا راہندا ہا۔میں اے تاں نئیں اہدا جو اوں اپݨے پتر دا علاج نہ کیتا ہوسی۔ لیکن جتنا اوندے ٻالیں دا اوں تے حق ہا۔ اُوں انھاں کوں او حق کݙاہیں نہ ݙتا ہک خلیلی کیا ؟اوندے ݙوجھے ٻال جنھاں وچ اوندی پک دا وارث حمید(میدا) اتے اوندے ݙوجھے ٻال جنھاں وچ مجیدی،نینا تے ݙکرا شامل ہن۔ بالکل یتیمیں توں وی ودھ اوکھی زندگی گزریندے پئے ہن۔ انھاں کیتے عشرہ محرم اتے عید ہک سنویں ہن وستی والیں انھاں کوں کݙاہیں نواں جوڑا پاتا یا پیریں نویں جتی پاتی نہ ݙٹھی ۔ساری زندگی انھاں لوکیں دے لتھے پراݨے پا تے زندگی گزاری۔عید برات دے موقعے انھاں کوں اتنا فائدہ ضرور تھیندا ہاجو او اوں ݙینھ رڄ روٹی کھا سڳدے ہن۔اتے ݙاہ، ویہہ روپے عید دی خرچی وی انھاں کوں لوکیں کنوں خوشی خوشی مل ویندی ہئی جیرھی او پیو دی تلی تے ونڄ رکھیندے ہن۔ انھاں دا پیو انھاں کوں کجھ ݙیوݨ دی بجائے ہتوں کجھ نہ کجھ انھاں کنوں گھنݨ دی امید وچ راہندا ہا ۔او سارا ݙینھ لوکیں دے ہوٹلیں تے برتن مانجھ ، ٻوہاریاں مار تے ہر شام اوندے تلی تے کجھ نہ کجھ ونڄ رکھیندے ہن جیندے بدلے انھاں دے گھر والے انھاں کوں روٹی دا گبھا چا سٹیندے ہن ۔ جے تئیں ملاز قصائی جیندا ریہا او میدے کوں ہوٹل تے اپݨے نال لاتی ریہا شام دا اوکوں کجھ نہ کجھ ݙے وی ݙیندا اتے اوندا دوا دارو وی دوستیں کنوں منگ پن تے کرویندا ریہا۔ اوندے بعد میدے دی وی کہیں سدھ نہ لدھی او ہنً وی اکثر بیمار رہ ویندے اتے لوکیں کنوں پن منگ تے گزارہ کریندے ۔ایویں مجیدی ،نینا تے ݙکرا ہن جیرھے جو والدین دے ہوندئیں لوکیں دے رحم و کرم تے ہن ۔

خلیلی جتنا ݙینہہ زندہ ریہا بیماری دی حالت وچ وی لوکیں کنوں پند امنگدا بغیر دوا دارو دے ٹی بی جہیئں بیماری نال گزریندا ریہا۔او اتنا ڳالھا نہ ہا جتنا غربت ، عدم توجہی اتے محرومئیں دے باعث نظر امدا ہا ۔ بعض دفعہ اینجھیاں کھلواوݨیاں ڳالھیں کریندا ہا جو لوک کئی کئی ݙینھ اوندے ڳالھیں تے کھلدے رہ ویندے ہن۔

ہک دفعہ ساہن والا ہائی سکول جیرھا اوں ویلھے مڈل سکول ہا اوندے وچ سرائیکی مشاعرہ تھیندا پیا ہا خلیلی سٹیج دے نال کھڑا ہا اتے سٹیج تے مرحوم شاکر مھروی شاعری کھڑے پڑھدے ہن۔جیلھے انھاں اپݨے ہک ݙوہڑے دا مصرع

میݙے شوق دی لال کبوتری دے پر کھوہ تے بر اچ کیں چھوڑیے

پڑھیا تاں نال کھڑے خلیلی اینجھی تار نال ستت ــ’’میں چھوڑیے‘‘ آکھیا جیویں آہدا پیا ہووے کیاکر گھنسیں ونڄ میں چھوڑیے

خلیلی دے نال کھڑے سارے لوک کھل کنوں ولھٹیج پئے اتے مشاعرے دے کئی عرصہ بعد تئیں لوک شاکر دا اے مصرع اوندے اڳوں پڑھدے ہن جیندے جواب اچ خلیلی ہر دفعہ شوق دی لال کبوتری کوں بر وچ چھوڑݨ دا اعتراف کرتے ٻئے لوکیں کوں ایں جرم توں بری الذمہ کرتے انھاں کوں خوش کیتی راہندا ہا ۔

ایندے علاوہ ہک موقعے جݙاں جو او ہک وٹرنری ڈاکٹر فدا کلاسرے نال اوندی دکان تے شکار پور ویندا ہا ، ہک دفعہ ڈبل سواری تے پابندی ہئی او ݙوہیں موٹر سائیکل تے شکارپور ویندے پئے ہن۔انھاں کوں رستے وچ پولیس جھل گھدا ۔ جھل کیا گھدا ہک پولیس مین انھاں دے موٹر سائیکل تے چڑھ ٻیٹھا اتے ڈاکٹر فدا کوں انھاں ویگن تے ٻاہوݨ دا آکھیا ۔ ڈاکٹر فدا ویگن تے چڑھݨ پیا تاں خلیلی اوکوں آکھیا۔

’’ اڄ میݙے پنج ختم‘‘

چاہیدا تاں ایویں ہا جو او ڈاکٹر دے پکڑیجݨ دا افسوس کرے ہا۔لیکن جیں ساری زندگی احساس ناں دی شکل نہ ݙٹھی ہووے اونکوں کیویں کہیں دا احساس تھی سڳدے ۔ او ایں طرح دے ہر احساس توں عاری ہا۔ اونکوں صرف اپݨے پنج روپے نال غرض ہئی جیرھے ڈاکٹر دے پکڑیجݨ نال ختم تھیندے پئے ہن۔

خلیلی دا لوکیں کنوں پیسے منگݨ دا طریقہ وی نویکلا ہا اوں جیں کنوں پیسے منگنیْ ہوون ہا ۔ ونڄ تے اوندے منہ ݙو تاڑ کھڑدا ہاجیکر اوندا سامھݨے والا اوندے تاڑݨ تے اوں ݙے نہ ݙیکھے ہا تاں او ڳٹکار ݙے تے اوکوں متوجہ کریندا ہا اتے اوندے ݙیکھݨ تے اکھیں بھرکا تے اپݨی شہادت والی انڳل کھڑی کر تے  اکھیں بھرکیندئیں اہدا ہاــ

’’آنہ  ݙے‘‘

بعض دفعہ جیں کنوں پیسے منگے ہا اتے او نانہہ کر ݙیوے ہا تاں او اوندے پچھوں جڑ لڳدا ہا۔ آخر بندے کوں کجھ نہ کجھ ݙے تے اوں کنوں جان چھڑواݨی پوندی ہئی۔

زندگی دے چھیکڑی ݙینھواریں او پتلو قریشی نال رہ ویندا ہا کنڑک دی موسم پتلُو جیرھی ٻار تے داݨے گھنݨ ونڄے ہا خلیلی اوندے نال ہوندا ہا او ٻار والے کنوں کجھ نہ کجھ داݨے خلیلی کوں وی گھنا ݙیندا ہا ۔ ٻاریں توں جیرھے داݨے کٹھے تھیون ہا خلیلی گھر ݙے تے گھر راہوݨ دی بجائے وت پتلُو قریشی کنے آویندا ہا۔کیوں جو اونکوں اپݨے گھر والئیں کنوں ودھکی پتلُو کنوں پیار اتے مٹھا ساہ ملدا ہا ۔ او روٹی ٹکی وی پتلو کنے کھمدا ہا اتے راہندا وی اوندے نال ہا۔

خلیلی دے متعلق سوچیندئیں سوچیندئیں میں اوندے جنازے دا اعلان نہ سݨ سڳیم میکوں اوں ویلھے پتہ لڳا جیلھے مولوی اعجاز اپݨی سریلی آواز نال آکھیا ۔

’’ جنازہ تیار اے تکھے تکھے جنازہ گاہ وچ آ ونڄو‘‘

میں اٻاہلے قدمیں نال جنازہ گاہ پڄیم تاں لوک صفاں بݨا تے جنازے دی انتظار اچ ہن جنازہ پڑھیجݨ دے بعد میں سوچیا کیوں نہ خلیلی دا چھیکڑی منہ ݙیکھ گھناں میں لوکیں دے دھکے دھوڑے کھمدا خلیلی دے کھٹڑے توݨی پڄ تے خلیلی دے منہ ݙے ݙٹھا تاں اوندا چہرہ اونویں محرومی دا پیش خیمہ نظردا پیا ہا جیویں اوندے جیندئیں ہوندا ہا میکوں ایویں محسوس تھیا جیویں اجھّو خلیلی ڳٹکار ݙے تے انڳل کھڑی کر تے آکھسی۔

’’آنہ ݙے‘‘  

اتے میݙے نانہہ کرݨ تے وی میݙے پچھوں جڑ لڳسی جے تائیں میں اونکوں پیسے نہ ݙیساں ۔ لیکن اڄ بالکل ایویں نہ تھیاجیندا میکوں ٻہوں ݙکھ تھیا اتے میں آہ بھریندئیں خود کوں آکھیا اے کردار وی اپݨے اختتام کوں  پُناں ۔

آہ خلیلی۔۔۔۔۔۔

   

بارش

اڑیاںچھوہریں کنتے مر ڳیو ؟

اُر تے نوھے اندیاں؟

اڑی کلثومی سویل دا رڑدی ٻیٹھی ہاں پاوے تلے ٻوہاری ݙے۔کنزیٰ دروازے تے مندھݨا نوھی ٹنگیندی ۔آمنہ چھری چا تے ننانویں کوںتکبیر ݙے ہاں چا ۔۔ ہے ہے کینجھی اندھاری  اتے بارش آ ڳئی اے ۔ٻیر ٻیر جیݙا ننانواں وسدا  پئے۔کہیں کوں ذری چنتا کائنی جو کُئی میݙی ڳالھ سݨے چا ۔

نانی چھوہریں دے ناں گھن تے انھاں کوںسݙ تے آکھیا

سکولیںوچ گرمئیں دیاںچھُٹیاں ہن۔میںنانی ہوریں دے گھر آیا ہویا ہم۔ساری ݙینھوار زور دی گرمی اتے حبس ریہا ۔عصر دی بانگ ملݨ والی ہئی جے تئیں اسمان تے بدّل دیں ٹُکڑئیں دی آمد رفت شروع تھی ڳئی۔اچݨ چیت زور دی ہوا چلی جیرھی ٻہوں جلد اندھاری وچ تبدیل تھی ڳئی اتے ننانویں نال زور شور دی بارش شروع تھی ڳئی۔

مرد سریں تے ٹوکرے ، تھال بروٹے وغیرہ پاتے مال کوں بھاݨے،چھپریں وچ ٻدھݨ کیتے ولاوݨ پئے ڳئے۔

میں کمرے دے دروازے تے کھڑا وسدی بارش دا تماشہ کھڑا ݙیکھدا ریہا۔ جتھاں اتنا تیزبارش اتے ننانویں دا ہووݨ ہک تکلیف ݙیوݨ والی ڳالھ ہئی اتھاں نانی دیاں ڳالھیں میݙے کیتے ہک دلچسپ موضوع ہن۔ جیلھے نانی ٻالیں دے ذمے لاوݨ والے کمیں توں واندی تھئی تاںمیںآکھیا نانی توں وی عجیب ڳالھیں کریندیں بھلا پاوے تلے ٻوہاری ݙیوݨ دا اندھاری نال کیا تعلق ؟۔مُہاڑی تے ٻدھے گݙا ،ڳڈی یا کونڈے نال ٹنگیا مندھݨا مینہ کوں روکݨ وچ کیرھی مدد ݙے سڳدن ۔تکبیر ݙیویجݨ یا کوہیجݨ نال ننانواں کیویں رُک سڳدے۔عجیب ڳالھ اے نانی توں ایں ترقی دے دور وچ وی اینجھیں ڳالھیں تے یقین رکھیندیں۔

ابا اساں انھاںڳالھیں تے کیویں یقین نہ کروںجیرھیاں اساں کئی دفعہ آزما چُکوں، جیرھیاں اساں پیو ݙاݙے کنوں کریندے آندو۔ نویں سیاݨے تساں آڳیو تہاکوںکیا پتہ تساں کل دے ٻال ݙو جماعتاں پڑھ کیا پیو ۔ایویں سمجھݨ پئے ڳیو جیویں ماء صرف ساݙے اتے ویائی ہووے۔

میں نانی دے ڳالھیں تے اوندے نال بحث کرݨ دی بجائے سوچݨ پئے ڳیوم اے ڳالھیں آخر کے تائیں سچ ہوسن اتے کیویں وجود اِچ آیاں ہوسن؟ کافی غور دے بعد میݙی ناقص سوچ ایں نتیجے تے پہنچی۔

جݙاں انسان اتنا زیادہ ترقی نہ کیتی ہوسی اتے جہالت دا دور ہوسی اوں ویلھے دے لوک زندگی دی مشکلات نال نبڑݨ سانگے مختلف طریقئیں اتے تاویلیںنال زندگی کوں آسان بݨاوݨ دے ٻاݨ مریندے رہ ڳئے ہوسن جنھاں دے نتیجے وچ اے اساطیراں وقتاََ فوقتاّّ کہیںتجربے یا تاویل دی بنیاد تے وجود وچ آندیاں ریہاں ہوسن ݙٹھا ونجے تاں انھاں اساطیراں کوں ای سائنس دی ابتدا سمجھݨاچاہیدئے کیوںجو اتھائوں سوچ دا عمل جاری تھئے جیویں سائنس دا کئی قانون حتمی نئیں ہوندا اتے اوندے وچ تبدیلی دے چانس موجود راہندن اے اساطیراں وی اوں ویلھے دے تجربے دی پیداوار ہن جنھاں وچ سچے یا کوڑے ہووݨ دی گنجائش موجود اے۔

میںسوچیا چلو ایویں ای ہووے تاںاوں ویلھے دی حد تئیں تاں انھاں تے اعتقاد دا ہک جواز ہے لیکن حالی تئیںانھاںڳالھیںکوںڳنڈھ ݙتی راہوݨ کجھ ٻئی ترانویں لڳدے۔ میں خود کلامی دے انداز وچ خود کوںآکھیا ٹھیک اے تیݙے نزدیک اے ڳالھیں صرف ڈھگوسلے دی حد تئیں ہن اتے توں اپݨی جاہ تے سچا وی ہوسیں تاںوی یار تیݙا کیا مسئلہ ہے جیکر لوکیں کوں ایں بے اطمینانی دے دور وچ وی انھاں ڳالھیں وچوں اطمینان دا لحظہ میسر آندے۔توںکون ہئیں انھاں کنوں اے آس اے امیدکھسݨ والا۔

لحظے دے بعدبارش دا زور ترٹ ڳیااتے ننانواںوی ختم تھی ڳیا اے تاںپتہ نئیں نانی دے سوّݨ سُوتر نال یا قدرتی طور تے ۔لیکن میکوں نانی دیںاکھیں دی چمک ایویںݙسدی پئی ہئی جیویں بارش تے ننانواں اوندی ایں کرت کار نال رکیا ہووے۔اتے اوندیاں نگاہیں خاموشی دی زبان اِچ میݙا مذاق اُݙیندیاں پیاں ہوون۔

ہُݨ بارش رکݨ دے بعدنانی ہک ٻال کوں سݙ تے پاݨی دی دُٻی وچ سرم داتیل ویٹݨ دا آہدی پئی ہئی اوندے خیال اچ اے منتر کرݨ نال جھڑ پٹیج ویسی ۔

لئی ہار: وسیبی پُرہیتیں دا ترجمان

لکھت: بلال بزدار

افسانہ اُوں لنڈی کہانی کوں آکھدن جیندے وچ حقیقی حیاتی دا کوئی نہ کوئی پُکھ نشابر ہووے۔ کہانی ہووے یا ادب دی کوئی ٻئی ونکی کلچر دے مہا دھارے وچ ہر ویلھے موجود ہوندن۔ اے لکھاری دا کمال تے سُگھڑیپا ہوندے کہ او انھاں کہانیاں کوں یا لٹریچر کوں کیرھی اٹکل نال پیش کریندے جیویں جو جگ مشہور ساختیاتی نقاد رولاں بارتھ اہدے۔

The text is a tissue of quotations drawn from the innumber able centers of culture

ایں طرح نال متن کوںکہیں ادیب دی ذات نال نئیں گنڈھیا ونج سڳدا۔ادب تاں کلچر دے لاتعداد مراکز وچ موجود ہوندے لکھاری اتھاہوں اخذ کریندے اکتساب کریندے اتے پیش کریندے ۔ جیرھی اٹکل نال او پیش کریندے اوہو اوندا فن تے مہارت ہوندی اے۔

سرائیکی ادب اچ بنہاں ادبی صنفاں دی نسبت افسانہ نگاری دا فن اتنا قدیم کائنی1960 دے ݙہاکے وچ غلام حسن حیدرانی اتے اقبال تحسین سبائے والوی نے بالترتیب افسانہ ’’کیری دی مُٹھ ‘‘تے  ’’شہید‘‘ لکھ تے سرائیکی ادب اچ افسانے دا منڈھ بدھا( سرائیکی دا پہلا افسانہ نگار غلام حسݨ حیدراݨی کوں ڳݨیا ویندے) سرائیکی افسانہ نگاری دی اے ریت دلشاد کلانچوی ،نجمہ کوکب ، کیفی جام پوری ، محمد اسماعیل احمدانی ، ظفر لشاری ،  مسرت کلانچوی ، شیما سیال ، سید نصیر شاہ ، ڈاکٹر احسن واگھا، ڈاکٹر اسلم عزیز درانی ، ڈاکٹر اشولال ، حبیب فائق ، مزار خاں اتے حبیب موہاݨا جہیں مہان قلمکاراں کنوں تھیندی جاوید آصف تئیں آ پُڄی اے۔

جاوید آصف جیندے بارے مہان دانشور جاوید اختر بھٹی سئیں لکھدن ’’ جاوید آصف زندہ کہانیں دا خالق اے‘‘ اے ڳالھ ساݙے چیتے اوں ویلھے امدی اے جیں ویلھے اساں جاوید آصف دے افسانیاں دی کتاب ’’لئی ہار ‘‘ دا مطالعہ کریندوں۔ جاوید آصف نے ساݙے چوپھیر کھنڈیے پُنڈیے کرداراں کوں کمال فن نال افسانیاں دا رُوپ ݙے کے ’’لئی ہار ‘‘ دی شکل اچ پیش کیتے ۔ ویسے تاں لئی ہار دے سبھے افسانے لکھاری دے کمال فن کوں نشابر کریندن پر جنھاں افسانیاں وچ وسیبی پُرہیتاں دا ݙُکھ ، دہشت گردی ، آباد کاری تے الاٹمنٹس دے ناں تے تل وطنیاں دی اپݨی بھوئیں کن اپݨی وسوں کن جبری بے دخلی کوں نشابر کیتا ڳئے ، او درگھی ڳالھ مہاڑ منگدن ۔

’’ لئی ہار‘‘ جاوید آصف سئیں دی کتاب ’’ لئی ہار ‘‘ دا موہری افسانہ اے ۔ لئی ہار زرعی سماج نال گنڈھیل او پُرہیت طبقہ اے جیرھا لئو کرݨ تے رڑھ سمبرݨ جیہاں خدمات سر انجام ݙیندے تے معاوضہ جنس (داݨے ) دی شکل اچ گھندے ۔ ݙوجھے لفظاں وچ کرنسی دی ایجاد کن پہلے جیرھا بارٹر سسٹم ہوندا ہئی جیندے اصول مطابق چیزاں دے بدلے چیزاں ، خدمات دے بدلے خدمات ، خدمات دے بدلے چیزاں ، چیزاں دے بدلے خدمات وغیرہ ہن ۔ اے لئی ہار وی اوں ہی اصول دے تحت اپݨے پورھیے دا معاوضہ َان داݨیں دی شکل اچ گھندن ۔ بارٹر سسٹم دا عہد ہر قسمی لوبھ کن پاک ہا جیرھا جو کرنسی دا ݙتئیل اے ۔ ایویں لئی ہار وی ساݙے تل وسیب دا او پرہیت اے جیرھا کہیں قسم دی لالچ کن پاک پوتّر اے۔ افسانہ لئی ہار اچ زرعی مزدور لئی ہاریں دا ݙکھ تے درد بیان کیتا گئے ۔ ایں افسانے اچ دھی شمو تے اوندے پیو وچال مکالمہ اے دھی اہدی اے ابا ݙاتریاں ݙندوا آئو رڑھیں پکیاں کھڑن لئو سر تے ہن پر پیو رڑھ کپݨ آلیاں مشیناں کوں ݙیکھ تے ݙو دلا تھیا ٻیٹھے سوچیندے زمیندار رڑھ کپواوݨی ݙیسن وی سہی یا کائنا ۔ بے مہابا سائنسی ترقی تریجھی دنیا دے مزدور لیوں بے روزگاری تے وانجھ دا کارݨ بݨی اے۔ ساڈے تل وطنی لئی ہار وی ایں ہی استحصال دا شکار تھئین ۔ سائنسی ترقی لازم اے پر اوندے متاثرین پرہیتاں دی روزی روٹی تے روز گار دا بندوبست کرݨا وی ریاست دی ذمہ داری اے پر تریجھی دنیا دے ملخاںاے ذمہ داری نئیں نبھائی جیں پاروں بے روزگاری اچ اضافہ تھئے تیں پیسہ مشین مالک سرمایہ کار ݙو مرتکز تھئے ۔

’’ بھئو ‘‘ ایں افسانے وچ دہشت گردی جہیں لعنت کوں نشابر کیتا ڳئے ۔ دہشت گردی ایں ویلھے جتھاں پوری دنیا دا مسئلہ اے اتھاں سرائیکی وسیب وی ایں دنیا کن باہرکائنی تے ایں لعنت مار ݙر تے بھئو دی وکیڑ اچ ھے اے ݙر خوف تے بھئو کیویں ساݙے گھراں اچ وڑ آئے ایں افسانے اچ متاثر کُن جذبات نگاری تے مکالمے نال ݙسایا ڳئے۔ سجاد امامݨ پئولی دا منتیں بعد ڄایا ہکڑو پُتر اے ۔ اپݨے پیو ماء اتے بھیݨ دی اکھ دا تارا اے ۔ جمعہ دا ݙینہہ اے ۔ ماء ڳانہور مائی سیٹھݨی دے گھر پوچا مارݨ ڳئی ودی اے ۔ گھر اچ سجاد تے اوندی بھیݨ زینب ہن ۔باہر مسیت اچ جمعہ نماز لئیوں بانگ تھیندی اے ۔سجاد مسیت نماز پڑھݨ ونجݨ چاہندے پر زینب بھرا کوں مسیت نئیں ونجݨ ݙیندی کیوں جو مسیتاں وچ بم پھٹݨ دا ݙر بھئو اے’’ اللہ دا ناں ہئی مسیت نہ ونڄ ‘‘ زینب اپݨے ویر کوں منتاں بیٹھی کریندی اے ۔ پر سجاد ضد کرتے مسیت لڳا ویندے ۔ بھرا دی سلامتی سانگے بھیݨ مصلہ وتھیر کے مسیت کن اوندی خیریت نال واپسی تے ݙو پیکٹ لاچی داݨے منت منیندی اے ۔ ماء ڳانہور مائی جیں ویلھے گھر آ تے سُݨدی اے جو سجاد مسیت ڳیا ودے تاں پریشانی کن سر پکڑ رووݨ ہاکڑی تھی ٻاہندی اے ۔جیں ویلھے سجاد خیریت نال گھر ول امدے تاں ماء اہدی اے ’’ ابا اڄ تاں جیویں کیویں اللہ دا ناں ہئی ٻئے ݙینہہ ایہو جھاں کم نہ پیا کریں‘‘  ماء ولوں پتر کوں مسیت کنوں ایں شدت نال ہٹک افسانے دے قاری کوں ݙونگھی سوچ اچ سٹ ݙیندی اے ۔ آخر اے کینجھا سماج اے ؟ کینجھا ملک اے ؟ کینجھے لوک اِن ؟جتھاں میریں اپݨے ٻالیں کوں مسیت ݙو ونجݨ کن ہٹکیندیاں بیٹھن ۔ ایندا جواب وی افسانے دے لکھاری اپݨی لکھت اچ ݙتے جو کئی ماء نئیں چاہندی  جو اوندی اولاد مسیتاں ، امام بارگاہاں اچ تھیوݨ آلی دہشت گردی دی بھاہ دا ٻل بݨے۔

’’ ویزہ ‘‘ اے افسانہ دراصل پھانڈی ادب ( پارٹیشن لٹریچر ) دا تسلسل اے ۔ بر صغیر دی ونڈ نے جتھاں مسائل کوں جنم ݙتے او ہک وݙا انسانی المیہ ہئی جیندا ماتم اڄ مہار جمعہ کریندا بیٹھا ہئی ۔ برصغیر دی پھانڈ ویلھے جتھاں ݙوہاں پاروں نقل مکانی تے قتلام تیں بہوں کجھ لکھیاڳئے، فلماں تے ڈرامے بݨائے ڳئے ، ادب لکھیا ڳیا جیکوں پارٹیشن لٹریچر آکھیا ویندے۔اوں پارٹیشن لٹریچر اڄ تائیں یکطرفہ بیانیہ دی ترجمانی کیتی اے ۔ آوݨ آلیاں دے قصے کہانیاں تے ݙُکھ درد سݨائے پر اتھاں موجود تل وطنیاں دے ڈُکھ بارے کجھ نئیں ݙسایا ۔ آوݨ والے ریاستی بیانیہ مرتب کرݨ اچ وݙکے بݨ بیٹھے اج تئیں ساڈے بالاں دے تعلیمی نصاب کن گھن تے اخبارات و میڈیا تئیں تل وطنیاں دا ڈُکھ کہیں نہ پیش کیتا ۔ افسانہ ’’ ویزہ ‘‘ اچ مہار جمعہ تے ڈتو رام دا ڈُکھ، ڈو وسیبیاں دے ݙُکھ دے طور تے پیش کیتا ڳئے ۔ جو ایں ونڈ اچ اتھوں دے قدیم واسیاںکوں کیا کیا ݙُکھ تے اَوکھ پیش آئن ۔ صدیاں توں کٹھے راہندے ہکی وسوں دے ݙو خاندان سرحدی لکیر پاروں کیویں انج تھئے؟ اج مہار جمعہ اپݨے جگری یار ݙتو رام دی وفات تے مونجھا بیٹھے او اوندی ارتھی کوں مونڈھا ݙیوݨ چاہندے پر سرحدی اہلکار ویزہ متوں اونکوں نئیں ونجݨ ݙیندے ۔ اے افسانہ اے تاثر ݙیندے جو ݙو دشمن ریاست دی عام لوکائی وچال کوئی دشمنی نئیں ہوندی دراصل اے دشمنی تے جھیڑا ریاست دے مخصوص طبقات دا ݙوجھی ریاست دے مخصوص طبقات دے خلاف ہوندے پر ایں جھیڑے دی بھاہ دا ٻل ہمیش عام لوکائی تے غریب بݨدن۔

افسانہ ’’ ریڈُو ‘‘  نوحہ اے ایں وسیب دے تل وطنیاں دا جنھاں دی بھوئیں اوپریں لوکیں ہاب تھئی اے ۔ افسانہ نشابر کریندے جو جاویدآصف دی تل وطنی سیاسی سوچ کتنا مضبوط اے ۔ ایں افسانے دا ہک پیرا ݙیکھو ’’ ملک خمیسہ اے کے جیݙی زیادتی اے تیکوں پتہ اے جو اساں اتھاں روہی وچ تݙانہہ دے مقیم ہائوں جݙاں روہی وچ ہاکڑہ واہندا ہئی جݙاں اتھاں فصلاں تھیندیاں ہن ، جڈاں روہی آباد ہوندی ہئی ۔ ہاکڑہ دے سُک ونجݨ تے جڈاں بکھ تریہہ توں بھسیج تے کئی خاندانیں اتھوں مݙی لڈاݨ کیتی اوں ویلھے وی ساݙے وݙکیں روہی کوں کنڈ نہ کیتی ۔ بکھ تریہہ ݙکھ ݙنج دا مقابلہ کیتا ۔ یار اے کے جیݙا دروہ اے منڈھ قدیم توں وسݨ والئیں دا روہی دی زمین تے کوئی حق کائنی، اپر پنجاب دا کوئی فوجی ، کوئی جرنیل یا کوئی پھر والا بندہ آنے ٹکے ڈے تے روہی دی زمین اپݨے ناں ایلاٹ کرا تے آ ونجے اتے زمیں زادیں کوں بے دخل کر ݙیوے۔

افسانے ’’انوکھڑا سودا، وٹہ سٹہ اتے خلیلی اصلاحی افسانے ہن جنھاں وچ شادی کن پہلے بالاں دی رائے گھنݨ، وٹہ سٹہ جہیں غلط رِیت تے بالاں دی بہتر تعلیم تے تربیت تیں توجہ ݙیوݨ دی تلقین کیتی ڳئی اے۔

افسانہ ’’Dilable certificate‘‘ وچ وسیب واسیں دی بے روزگاری تے بے وسی دے ݙُکھ کوں بیان کیتاگئے ۔ ’’ کاں دی کانوݨی مر ڳئی ‘‘ اچ انسانی ہمدردی جہیں جذبیاں دی موت دا ماتم اے جبکہ ݙوجھے پاسوں کاں جہیں پکھیاں دی مِیت ݙکھال کے سبق ݙتا گئے جو انسان جیرھا جو اشرف المخلوقات اے کم از کم پکھیاں کن تاں سکھے ۔

’’ نہ پایم ݙس منزل دا‘‘ایں افسانے اچ تریمت دی وفا تے بے لاگ محبت جبکہ مرد دی بے وفائی تے لوبھی سناخت کوں نشابر کیتا گئے ۔ مدھو کراڑی اپݨا دین دھرم تے پیو ماء سب کجھ چھوڑ تے نصرو دے پچھوں ادھل آندی اے پر نصرو جائیداد اچ حصہ نہ ݙیوݨ دی پیو دی دھمکی کوں گنڈھ بدھ کے مدھو کوں رات دے کہیں ویلھے سُتیں لوکیں چھوڑ تے بھج ویندے۔کہانی دا کلائمیکس بہوں ڈُٖکھالا اے جو مدھو دی لاش کجھ ݙینہہ بعد نہر اچ ملدی اے۔

افسانہ ’’ پیلھوں تے چھاں دیوتا‘‘اچ اپݨے وݨ نال اپݨی وسوں نال پیار کرݨ دا درس ݙتا گئے اتے اے ݙُکھ بیان کیتا ڳئے جو کیویں تل وطنی وݨ بوٹے وسیب توں غائب تھیندے ویندن ۔

’’ موکل ‘‘ اے ہک شاندار افسانہ ہے جیندے وچ ہک نویکلی حقیقت کوں نشابر کیتا ڳئے جو جنسیت کیویں سبھے رکاوٹاںپار کر تے اپݨا راہ کڈھیے تے سبھے ݙکاں تے رکاوٹاں تے غالب اَئی اے ۔ ملک نورݨ تے ملک ماہینوال ݙو سکے بھرا ہن ۔ظفر ملک نورݨ دا پتر اے اتے سکینہ ملک ماہینوال دی دھی ۔ انھاں ݙونہاں دی شادی تھیندی اے تے ہک پتر وقاص جمدے پورا گھرانہ خوش نہال وسدا پیا ہوندے ۔ملک نورݨ دے ݙڈھپ پاروں ہک ایکڑ زمین دا تنازعہ تھیندے جتھوں ملک ماہینوال اپݨی دھی گھر جھل بلہیندے۔ظفر اپݨی ذال دی واپسی لئیوں سو ترلے کریندے اپݨے چاچے تے سورھے کوں سنگت برادری کن اکھویندے پر ملک ماہینوال سکا جواب ݙے ݙیندے انت ظفر آخری ترلے دے طور تے بکھر پور دے پیر کوں میڑھ گھن آندے اوندا سوہرا پیر سئیں کوں وی جواب ݙے ݙیندے ۔ پیر پھوکیا شوکیا واپس ویندے تاں ظفر دی چھیکڑی آس وی نراس تھی ویندی اے۔ ہک ݙینہہ ظفر شکار پور ویندے تے واپس ولدئیں اونکوں اویل تھی ویندی اے ۔ او جیویں گھر دے نیڑے پجدے تاں سکینہ گھر دے باہروں کاٹھیاں ( ٻالݨ) چیندی کھڑی ہوندی اے۔ کہانی اتھاں اپݨے کلائمیکس تے پجدی اے ۔ ظفر سکینہ دا ہتھ پکڑ گھندے، سکینہ تھوڑا کاݨ کُوݨ کرݨ دے بعد ٹھہہ پوندی اے ۔ جݙاں ظفر سکینہ کوں ونڄݨ دی چھٹی ݙیندے تاں سکینہ اہدی اے ہݨ ٻہوں دیر تھی ڳئی اے میں کلہی گھر ونٖجݨ جوڳی کائنمی یا تاں توں میکوں اپݨے گھر رلائی ونج یا اپݨے ہتھیں میکوں میݙے ماء پیو دے گھر پڄائی آ۔ ظفر سکینہ کوں رلا تے اپݨے سوہرے دے گھر ونج تے نلکے دے تلوں بہہ ویندے تے سکینہ نلکا ڳیڑݨ کھڑ ویندی اے نلکے دی کئو تے سکینہ دا پیو ہکل ݙیندے کیرھا ہئیں؟ پیو دی ہکل دا جواب سکینہ ظفر دے ناں نال ݙیندی اے تے ملک ماہینوال چپ تھی ویندے۔ پراہ باکھ ویلھے ملک ماہینوال ظفر کوں سݙکے سکینہ دی ری منتی موکل ݙے ݙیندے۔ او کم جیرھا برادری، سنگت تے سب توں معتبر پیر سئیں نہ کرا سڳیے پر فطری جبلت تے ذال پئے دا آپݨا ورتارا راہ خود بݨا گھندے ۔ تے ملک ماہینوال کوں ہار منݨی پئے ڳئی ہݨ دھی کوں موکل ݙتیں متوں ملک ماہینوال کن ٻیا کوئی راہ کائنا ہا ۔ سرائیکی ادب اچ ایہو جہیں موضوعات تے بہوں گھٹ لکھیا گئے ۔ ڈاکٹر احسن واگھا دے’’ آدی واس ‘‘ دے کجھ افسانیاں اچ تے ڈاکٹر اشو لال نے ’’ وتھ متوں ویلھا‘‘ تے پوہ مانہہ دے امب ‘‘ جہیں افسانیاں اچ ایں حقیقت بارے اپݨے انداز اچ لکھیے ۔ جاوید آصف دے افسانے دراصل ساݙیاں کہانیاں ہن ۔ اساں تل وطنیاں دے ݙُکھ ہن۔ جیویں جو صوفی تاج خان گوپانگ ’’ لئی ہار ‘‘ تیں تبصرہ کریندیں فرمائے

’’ جاویدآصف نے بڑی ہوشیاری سے اپنی کہانی کے اندر میری اور آپ کی کہانی ڈال کر کہانیوں کی پوری کتاب لکھ دی ۔بھائی اب ہمیں اپنی کہانی تو پڑھنی پڑے گی۔