Wb/jv/Kawruh basa Sangskreta/Fonologi

From Wikimedia Incubator

Ing basa Sangskreta sacara tradisional ana 48 uni sing dipérang dadi vokal utawa swara lan konsonan utawa wyanjana. Ing ngisor iki, uni-uni iki kapacak mawa pasang aksara utawa éjaan Latin sing biasa dienggo kanggo nulis basa Sangskreta mawa aksara Latin. Urutan uni-uni ing basa Sangskreta iki astaméwa, sabab urutan iki sifaté fonologis lan wis ditepungi wong India Kuna luwih saka 2.000 taun kapungkur.

Vokal
a ā i ī u ū ṛ ṝ ḷ ḹ ; e ai o au
Konsonan
k kh g gh ṅ
c ch j jh ñ
ṭ ṭh ḍ ḍh ṇ
t th d dh n
p ph b bh m
y r l v
ś ṣ s
h
-ṃ diarani anusvara
-ḥ diarani visarga

Pocapan[edit | edit source]

Pocapan basa Sangskreta iku ora béda akèh karo basa Jawa. Malahan pocapan basa Jawa katoné jaman biyèn kena pangaruh gedhé basa Sangskreta.

Vokal utawa swara[edit | edit source]

a mèmper "ora" ing basa Jawa
ā mèmper "karma" ing basa Jawa nanging luwih dawa
i mèmper "kali" ing basa Jawa
ī mèmper "lirwa" ing basa Jawa nanging luwih dawa
u mèmper "telu ing basa Jawa
ū mèmper "lumrah" ing basa Jawa nanging luwih dawa
ṛ mèmper "kreteg" ing basa Jawa
ṝ padha ing dhuwur nanging luwih dawa mèmper tembung Jawa Kuna
ḷ mèmper "lenga" ing basa Jawa
ḹ ora tau muncul lan ditulis ing kéné sajatiné namung déning alesan téoritis baé. Uni iki kudu dipocapaké kaya ḷ nanging luwih dawa
e mèmper "lélé" ing basa Jawa
ai mèmper "partai" ing basa Jawa utawa Indonésia
o mèmper "loro" ing basa Jawa
au mèmper "bangau" ing basa Melayu/Indonésia

Konsonan[edit | edit source]

k mèmper "kali" ing posisi awal utawa "rok" ing posisi akir
kh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
g mèmper "giri" ing basa Jawa
gh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
ṅ mèmper "kalung" ing basa Jawa
c mèmper "cacing" ing basa Jawa
ch mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
j mèmper "jala" ing basa Jawa
jh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
ñ mèmper "banyu" ing basa Jawa
ṭ mèmper "kothak" ing basa Jawa
ṭh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
ḍ mèmper "wedhi" ing basa Jawa
ḍh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
ṇ mèmper "n" nanging pucuk ilat rada ditarik ing mburi kaya ing tembung "gunung" lan "werna" ing basa Jawa
t mèmper "tuku" ing basa Jawa
th mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké)
d mèmper "dana" ing basa Jawa
dh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké), mèmper tembung "dharma" ing basa Indonésia
n mèmper "nambah" ing basa Jawa
p mèmper "pisang" ing basa Jawa
ph mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké) utawa tembung "pahala" ing basa Indonésia
b mèmper "banyu" ing basa Jawa
bh mèmper ing ndhuwur nanging diiloni aspirasi (ambegan sing diwetokaké) utawa tembung "bahasa" ing basa Indonésia
m mèmper "mulih" ing basa Jawa
y mèmper "yasa" ing basa Jawa
r mèmper "ratu" ing basa Jawa
l mèmper "lunga" ing basa Jawa
v mèmper "warga" utawa "swara" ing basa Jawa
ś mèmper "syah" ing basa Indonésia utawa basa Jawa
ṣ mèmper "wisthi" ing basa Jawa
s mèmper "saha" ing basa Jawa
h mèmper "saha" ing basa Jawa
-ṃ mèmper "wangsa" ing basa Jawa utawa tembung "pain" ing basa Prancis
-ḥ mèmper "wutah" ing basa Jawa

Gradasi vokal (Ablaut)[edit | edit source]

Basa Sangkreta minangka basa Indo-Éropah sing wis kuna ndarbèni sistém fonologi sing diarani gradasi vokal utawa Ablaut ing basa Jerman utawa uga apofoni. Apa iki tegesé? Tegesé ing basa Sangskreta, tembung-tembung duwé bentuk dhasar sing vokalé utawa swarané bisa diowah-owahi gradasiné. Yèn diowahi, tegesé dadi béda.

Ing ngisor iki kapacak tabèl skéma gradasi vokal ing basa Sangskreta.[1]

a i u
Gradasi dhasar -, a i, ī u, ū ṛ, ṝ
Gradasi kebak (guṇa) a e o ar al
Gradasi dawa (vṛddhi) ā ai au ār -, āl[2]

Tuladha:

  • Kanggo a: pa-pt-ima; pat-ati; pāt-ayati tegesé "kita tiba" (perfektum), "dhèwèké(lanang) saiki tiba", "dhèwèké(lanang) saiki ngakibataké tiba".
  • Kanggo i: vid-ur; ved-a; vaid-yam tegesé "dhèwèkékabèh ngerti"; "aku ngerti"; "wong sing ngerti"
  • Kanggo u: tul-ā; tol-ana-; taul-in- tegesé "timbangan"; "nimbang"; "tukang timbang/panimbang".
  • Kanggo ṛ: kṛ-ta-; kar-tṛ-; kār-ya- tegesé "digawé"; "panggawé"; "pagawéyan".
  • Kanggo ḷ: kḷp-ta-; kalp-ate tegesé "wis tumata"; "tumataa"

Banjur vokal-vokal ing tembung dhasar sing muncul ing wanda dawa posisi katutup ora mèlu prosès gradasi iki. Dadi contoné nindati "dhèwèké(lanang) mbuktèkaké manèh" tetep dadi nind-, lan jīv-ati "dhèwèké(lanang) saiki urip" : jīv-.

Panekenan wanda[edit | edit source]

Panekenan wanda utawa aksèn iku ing basa Sangskreta tiba ing wanda kapindho utawa katelu saka mburi. Biasané olèhé tiba ing wanda sing nduwé vokal dawa.

Cathetan sikil[edit | edit source]

  1. Skéma miturut Gonda (1966:10-11) lan Haryati Soebadio (1983:2-3)
  2. Miturut Gonda (1966:10-11) ora ana, nanging miturut Haryati Soebadio āl (1983:2-3)