Wp/sjd/Кӣллт са̄мь кӣлл

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | sjd
Wp > sjd > Кӣллт са̄мь кӣлл
Кӣллт са̄мь кӣлл
Ланҍ Рӯшше̄ммьне
Е̄ммьне Template:RU-MUR
Нарэдт рӯшш са̄мь
Са̄ррнэй 353 (2010)
Классификация

Урал кӣл пӣрас

Ла̄дҍ-угор кӣл
Са̄мь кӣл
Нуҏҏьт са̄мь кӣл
Кӣллт са̄мь кӣлл
Кӣллкод
ISO 639-2 smi (мудта са̄мь кӣл)
ISO 639-3 sjd

Кӣллт са̄мь кӣлл (вай кӣлтса̄мь кӣлл) лӣ кӣлл урал пӣррсэсьт са̄мь кӣлэ нуҏҏьт тугкэсьт эфтэсьт а̄нар са̄мь кӣлэнҍ, колтта са̄мь кӣлэнҍ, ахькэль са̄мь кӣлэнҍ я та̄ррьй са̄мь кӣлэнҍ, я лӣ Рӯшше̄ммьне шурьмусс са̄мь кӣлл.

Кӣллтса̄мас са̄ррнэшь надта Рӯшше̄ммьнесьт, Куэлнэгк нёаркэсьт. Адтҍ я̄наш оаннӭй е̄ллев Луя̄вьрэсьт, ама э̄ввтэль сыйй е̄ллев э Воронье я Варзино сыйтэнҍ. Кӣллт са̄мь кӣлл лӣ альтэсь кӣлл та̄ррьй я аһкэль са̄мь кӣлэнҍ — совецкэ а̄ййкэсьт маӈесь те̄ме выгнэшь кӣллт са̄мь диалектэтҍ.

Са̄ррнъе туэррьв а̄ррвдэлнэшь 350 ве̄рьт о̄ллмэдтӭ (ноа, тэдт числа лӣ та̄ррьй я нӯһтя̄вьр колтта са̄мь кӣлэгуэйм) 2010 ыгь о̄ллмэ кырьйхэмуж мӣлльтэ. Элизабэт Шэллер ло̄гкмужэ мӣлльтэ, кӣлтса̄мас са̄ррнэв лышшэ 100 ве̄рьт о̄ллмэдтӭ.

Е̄ммьнете̄дт[edit | edit source]

Кӣллт са̄мь кӣлл лӣ тэнн картасьт номер 8

Авьтмуссе кӣллтса̄мас са̄рнэшь тугкэгуэйм Куэлнэгк нёарк кэскэсьт я рынтэсьт. Адтҍ кӣллт са̄мь са̄ррнэй вуайй коаввнэ сыйтэнҍ я ланӭнҍ (ныдтҍшэ э Мӯрмнэсьт). Луя̄вьрэсьт са̄ррнэй туэррьв лӣ шурьмусс, я кӯдтъя са̄ррнэй суэһпма мудта сыйтэнҍ я ланӭнҍ: Ревда, Кола, Лопарьскэ, Тырьберь, нэдтҍшэ вуайй сӣнэтҍ э Пуазланӭсьт я Апатитэсьт вуэсстлэ. Луя̄ввьр лӣ куллъей гӯ шурьмусс са̄мь кӣл сыййт, тамьпе кӣллтса̄мас 700–800 ве̄рьт этническэ са̄мь о̄ллмэдтӭ са̄ррнэв э̄ххтса сыйт нарэдэнҍ 3,000 (2,110 о̄ллмэдтӭ 2021 ыгкесьт) ве̄рьт о̄ллмэдтӭ. Ноа та̄рьм Луя̄вьр о̄ллмэ я̄наш лӣ рӯшш я ыжэмь коми. Са̄ммьленч тамьпе элля е̄ннэ. Адтҍ кӣлэсьт лӣ лышшэ 100 ве̄рьт ва̄ймлэсь са̄ррнэдтӭ я вай 600 ве̄рьт ре̄яс са̄ррнэдтӭ.

Исторья[edit | edit source]

А̄йкэсь кэ̄сск[edit | edit source]

Автмусс корнэдант кӣллт соа̄мэенҍ мудта о̄ллмэгуэйм ля̄йй 12-нт агесьт рӯжэнҍ, куэссь помор мӣгкэй Новгородт республикасьт пӯдтӭнҍ Куэлнэгк нёарк соа̄ййв рыннҍтэ. Тамьпе сыйй аллькэв е̄лле я туййшэв пэҏтэтҍ Коласьт я Та̄ррьй рынтэсьт (ко̄ххт сӣнэтҍ тӣдтӭшь 13–14-нт эгенҍ). 15-нт я 16-нт эге па̄ль рӯшшла элькэ роаввсэнне Таввял Коа̄рьяласьт ко̄ммтнэннтэ, го корнэдтмуж кӣллт са̄мь я рӯшш о̄ллмэ тоа̄йвнэв. 19-нт агесьт са̄ммьленч лӣйенҍ о̄ммп я вуаййпэнҍ ӣджьсесь гуэйкэ, сыйй пыннев пӯдзэтҍ, шыллев кӯль я ме̄һцьтэ надта па̄рьн сэенҍ. Тэнн па̄ль кӣллт са̄мь о̄ллмэнҍ лӣйенҍ э̄ххтса ӣӈӈҍк-, кӣлл я э̄ххтнэг е̄ллемна̄лль. Рӯшш Цоа̄рвудэсьт кӣллт са̄мь кӣлэнҍ элля важнэмуж, вуэйймужэ я ва̄лт ӣжесь тӯетҍ выгкма гуэйкэ. Маӈӈа 1917-нт ыг Революцъя я Мыккла II вуэлльктма, совецкэ воа̄ллт аллк са̄мь кӣл я е̄ллемна̄ль пынне я шӣгнэ.

Сталэн а̄ййк[edit | edit source]

1930-нт ыге па̄ль Совецкэ Э̄ххтнэг ва̄ввьл вуайхувв рӯшшлуввмуж гоаррэ, я куэлнэгк са̄мь кӣлэнҍ гуэйкэ эфтэсьт мудта Рӯшше̄ммьне кӣлэгуэйм ло̄ссесь а̄ййк пӯдӭ. Сталэн вӣгкъенне е̄ммьнетӯйй, культурнэ ва̄ввьл я коллективлуввмушш, маӈӈа э Ныммьп Е̄ммьнетуарр, пыдтӭ кӣллт са̄мь кӣл ло̄ссесь сайя. Годтҍ Сталэн репрессмуж э пудтэнҍ маӈӈа сон соаррьм, кӣллт я мудта куэлнэг са̄мь кӣл туйй ёдткэй аввта лышшэ 1980-нт ыгенҍ, куэссь о̄дт са̄ннҍкырьй я о̄һпнуввэмтуй выйтнэнҍ.

Та̄ррмъенч сайй[edit | edit source]

Маӈӈа Совецкэ Э̄ххтнэг, культурнэ ва̄ввьл Рӯшше̄ммнесьт вуайхувэ, я адтҍ кӣллт са̄мь кӣлл кӣһчъювв ко̄ххт роаввсэнне тя̄һтэдтмужэсьт кӣл. Рӯшш кӣлл кӯсстай лӣ мугка тоа̄ййв кӣллт са̄мь э̄ххтнэгэнҍ, штэ са̄мас айтэ эйй са̄ррн.

Алфавиһт[edit | edit source]

Саммаллахти/Хворостухина са̄ннҍкырьй (1991) вариянт[edit | edit source]

А а А̄ а̄ Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Е̄ е̄
Ё ё Ё̄ ё̄ Ж ж З з ' И и Ӣ ӣ Й й Ҋ ҋ
К к Л л Ӆ ӆ М м Ӎ ӎ Н н Ӊ ӊ Ӈ ӈ О о
О̄ о̄ П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ӯ ӯ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ* Ъ ъ Ы ы Ь ь Ҍ ҍ
Э э Э̄ э̄ Ӭ ӭ Ю ю Ю̄ ю̄ Я я Я̄ я̄

Куруч са̄ннҍкырьй (1985) вариянт[edit | edit source]

А а А̄ а̄ Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Е̄ е̄
Ё ё Ё̄ ё̄ Ж ж З з һ Һ И и Ӣ ӣ Й й Ј ј
К к Л л Љ љ М м Ӎ ӎ Н н Њ њ Ӈ ӈ О о
О̄ о̄ П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ӯ ӯ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ* Ъ ъ Ы ы Ь ь Ҍ ҍ
Э э Э̄ э̄ Ӭ ӭ Ю ю Ю̄ ю̄ Я я Я̄ я̄

Керт са̄ннҍкырьй (1986) вариянт[edit | edit source]

А а А̄ а̄ Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Е̄ е̄
Ё ё Ё̄ ё̄ Ж ж З з И и Ӣ ӣ Й й
К к Л л Ӆ ӆ М м Ӎ ӎ Н н Ӊ ӊ Ӈ ӈ О о
О̄ о̄ П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ӯ ӯ Ф ф
Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ* Ъ ъ Ы ы Ь ь Ҍ ҍ
Э э Э̄ э̄ Ӭ ӭ Ю ю Ю̄ ю̄ Я я Я̄ я̄

Диалект[edit | edit source]

Кӣллт са̄мь кӣл диалект ле̄в:

Кырьйтӯй[edit | edit source]

Ла̄дтҍ-угор кӣл
Перэм кӣл Коми кӣллПерэм коми кӣллУдмурт кӣлл
Угор кӣл Моадьяр кӣллМа̄ннҍси кӣллХа̄ннт кӣлл
Мордва кӣл Мокша кӣллЭрзя кӣлл
Мари кӣл Ка̄ннҍт мари кӣллПуэшенҍ мари кӣлл
Вуэррьялме̄рр-ла̄дтҍ кӣл Ве̄пс кӣллВо̄дтҍ кӣллИжора кӣллКоа̄рьял кӣлл (Ливвик кӣлл) • Ла̄дтҍ кӣллЛӣв кӣллЭ̄ст кӣлл
Са̄мь кӣл Вуэрьялл са̄мь кӣл: Пӣтэ са̄мь кӣллСоаййв са̄мь кӣллTаввял са̄мь кӣллӮмэ са̄мь кӣллЮ̄лев са̄мь кӣлл

Нуҏҏьт са̄мь кӣл: А̄нар са̄мь кӣллАхькэль са̄мь кӣлл † • Кайнӯ са̄мь кӣлл † • Кеми са̄мь кӣлл † • Кӣллт са̄мь кӣллКолтта са̄мь кӣллТа̄ррьй са̄мь кӣлл

Са̄модҍ кӣл
Таввял са̄модҍ кӣл Нешаӈ кӣллЭнец кӣллНганасан кӣллЯ̄ран кӣлл
Соаййв са̄модҍ кӣл Селькуп кӣлл