Wp/arn/Chile

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | arn
Wp > arn > Chile

Chile ñi Repüwlika
República de Chile

Ñizol waria Santiaw
Zugun Wigkadungun (de facto)
Tunten mapulen 756 102,4 km²
Ñi ce 17 819 054 ab. (2017)

Cile (winkazugun mew: Chile) ta pigey kiñe mapu mvlelu wiji pvle Awiayala mew. Tici wvzalmapu Arkentina, Folifia, ka Peru fvlmawkvley, ñi ñidol waria Santiaw pigey.

Kuyfi dungu[edit | edit source]

Faci mapu ta Wajmapu ñi Gulumapu, ragi ka pikum pvle mvley ti mapuche. Kake ce mvlelu tici mapu ta pu Conoce, Cijwe Wapi ñi wiji püle mvlefulu, fey ka ti Kaweskar ka fey ti Aonekenk. Yagan ka Selknam fvxa wiji pvle kafey. Pikum pvle, ti Kecua konlu, fey puwi Mawle ḻewfv kutv.

Ti wvnen wigka perkefi feychi mapu ta Maqajanes, 1520 xipantu mew. Pewro de Faldifia kontuy ti mapu mew, malotuy, weycatuy ti lof, welu wewgey ka ḻagvmgey. Ti Kilin Koyagtun mew wvzaltukuy ti mapu Fiwfiw bewfv mew wiji pvle.

1810 mew jituy ti Cile ñi kisugvnewvn weycan, wvdalturkey kuyfike ce yem ñi lof, kiñeke rey ñi inkan mew, kake awkangelu ñi inkan mew. Ti awkagelu wewi, fey mew ti wvzalmapu wvlzunguy ñi kisugvnewvn. Welu ti Wallmapu petu felekay Fiwfiw bewfv wiji pvle. Feymew 1880 xipantu mew, Cile ñi soltaw kontuy Wajmapu mew, fey nvy mapuce ñi mapu

Mapu ñi az[edit | edit source]

Rume wifgey ti wvzalmapu, rume aregey ka agkegey ñi pikum pvle, ragi mew mvley waw, kvmey ketran mapugey. Wiji pvle mvley fenxen wapi. Gulumapu mew mvley kiñe fvxa bafkeh, puel pvle mvley feyci Pire Mawida (Xipanantv mawiza pigey ka)

Ce ñi zugun[edit | edit source]

Tañi ofisial dungun ta wigkazugun. Mapuzugukey pu mapunce petu. Mvley kecuazungun ka, kake cezungun kafey.

Fij xoy mapu[edit | edit source]

N.º Troy mapu Waria Mapu Che
XV Arika ka Parinacota Arika 16 873,3 km² 187 348
I Tarapaka Ikike 42 225,8 km² 300 301
II Antofagasta Antofagasta 126 049,1 km² 561 604
III Atakama Copiapó 75 176,2 km² 276 480
IV Kokimbo La Serena 40 579,9 km² 698 018
V Valparaiso Valparaíso 16 396,1 km² 1 720 588
RM Metropolitana Santiaw 15 403,2 km² 6 745 651
VI O'Higgins Rankagua 16 387,0 km² 866 249
VII Maule Talka 30 296,1 km² 991 542
VIII Viu Viu Konsepsion 37 068,7 km² 2 009 549
IX Arauko Temuko 31 842,3 km² 953 835
XIV Los Ríos Valdivia 18 429,5 km² 376 704
X Los Lagos Puerto Montt 48 583,6 km² 815 395
XI Aysen Koyaike 108 494,4 km² 102 632
XII Magallanes y Antártica Chilena (1) Punta Arenas 132 297,2 km² 157 574
TOTAL 756 102,4 km² 16 763 470

Cile ñi iael[edit | edit source]